Julian Assange: Ούτε Μεσσίας ούτε Δαίμονας

Λίγες μέρες πριν έκανε τον γύρο του κόσμου η εικόνα ενός φανερά ταλαιπωρημένου ανθρώπου να βγαίνει σηκωμένος στα χέρια μιας ομάδας Βρετανών αστυνομικών. O Αυστραλός δημοσιογράφος, προγραμματιστής και ακτιβιστής Julian Assange είναι ο ορισμός του ανθρώπου εκείνου που αντιμετωπίζεται ως αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Μέσα σε μια σύγκρουση μεταξύ της εικόνας ενός Μεσσία του κυβερνοκαπιταλισμού και ενός κλέφτη που δεν πλένει τα πιάτα του (αυτό κυκλοφορεί εδώ και κάποιες μέρες σε πολλά δυτικά maistream media), η περίπτωση Assange αποτελεί ένα πεδίο συζητήσεων που αφορά όλο το πλέγμα του δημοσίου λόγου στις σύγχρονες κοινωνίες. Η σύλληψή του αντιμετωπίστηκε ως δείγμα ενός δυστοπικού μέλλοντος ή, από την άλλη, μια σύλληψη που προστάτευσε τη δημοκρατία.

Από την ίδρυση του WikiLeaks στη σύλληψη.

Η συνάντηση του δημοσιογράφου και προγραμματιστή Julian Assange με την ιστορία ξεκινάει 9 χρόνια πριν, όταν μέσω του Wikileaks διαρρέει το ‘Collateral Murder [Παράπλευρη Δολοφονία]’, ένα βίντεο από το στόχαστρο δύο αμερικανικών Απάτσι κατά την αεροπορική επίθεση της 12ης Ιουλίου 2007 που είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 12 ανθρώπων. Ανάμεσα στους νεκρούς ήταν και δύο μέλη της δημοσιογραφικής ομάδας του Reuters, ο Saeed Chmagh και ο Namir Noor-Eldeen, ενώ τραυματίστηκαν και δύο παιδιά.

Παρότι είχαν προηγηθεί και άλλες σημαντικές αποκαλύψεις, η δημοσίευση του οπτικοακουστικού υλικού έδωσε διεθνή φήμη στο Wikileaks και στον φερόμενο ως ιδρυτή του, Assange. Λίγους μήνες μετά, τον Ιούλιο του 2010, διαρρέουν τα ‘Afghan War documents’, περίπου 91.000 αρχεία που αφορούν την αμερικανική επέμβαση στη χώρα μεταξύ την περίοδο 2004-2010. Το μεγαλύτερο μέρος των εγγράφων είχε ταξινομηθεί ως μυστικό και αφορούσε ζητήματα όπως τον θάνατο εκατοντάδων αμάχων που ποτέ δεν αναφέρθηκαν και άλλα ζητήματα που αφορούν τον πόλεμο στο Αφγανιστάν.

Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς διαρρέουν παρεμφερώς αρχεία για τον πόλεμο στο Ιράκ και τον θάνατο τουλάχιστον 92.000 αμάχων Ιρακινών. Σε αυτά τα αρχεία, μεταξύ των θανάτων αμάχων και πολλών άλλων πληροφοριών, αναφέρεται η μη εξιχνιάση χιλιάδων καταγγελιών για βασανιστήρια, βιασμούς και δολοφονίες εκ μέρους της ιρακινής αστυνομίας και του ιρακινού στρατού, τον θάνατο τουλάχιστον 700 αμάχων από αμερικανικά στρατεύματα με τη δικαιολογία ότι πλησίαζαν πολύ κοντά σε checkpoints.

(AP Photo/Markus Schreiber)

Όλες αυτές οι αποκαλύψεις συνδέθηκαν με το πρόσωπο της στρατιωτικού Chelsea Manning η οποία έδωσε στο WikiLeaks περισσότερα από 700.000 έγγραφα, πολλά από τα οποία είχαν ταξινομηθεί ως εμπιστευτικά.

Oι διαρροές αυτές που γίνονταν περιοδικά μέσα στο 2010 έδωσαν στον Assange την εικόνα ενός αντισυστημικού δημοσιογράφου που αποκάλυπτε τα βρόμικα μυστικά των κυβερνήσεων. Ταυτόχρονα όμως κινητοποίησε κυβερνήσεις, κυρίως την αμερικανική, προκειμένου να κινηθούν εναντίον του. Η αμερικανική κυβέρνηση ξεκινά μια έρευνα για το Wikileaks, ενώ τον Νοέμβριου του 2010 η Σουηδία εκδίδει διεθνές ένταλμα σύλληψης για τον Assange με την κατηγορία του βιασμού. Μια υπόθεση την οποία ο Assange και οι υποστηρικτές του, όχι μόνο αρνήθηκαν, αλλά ενέταξαν σε ένα μεγαλύτερο πλάνο να πλήξουν τη φήμη και την ηθική του ακεραιότητα.

Στις 7 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου, ο Assange παραδίδεται στη βρετανική αστυνομία αλλά ελευθερώνεται με εγγύηση μετά από 10 μέρες κράτησης. Το 2012 ο Assange παραβιάζει τους όρους της εγγύησης ζητώντας άσυλο στο Εκουαδόρ, αφού απέτυχε να αποφύγει την έκδοση του στη Σουηδία. Ο Assange εισήλθε στην πρεσβεία του Εκουαδόρ στο Λονδίνο με τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τον ΟΗΕ στα χέρια. Το Εκουαδόρ παραχωρεί τελικά άσυλο στον Assange και αυτός αναγκάζεται να μείνει εντός της πρεσβείας για 7 χρόνια, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψή του σε περίπτωση που πατούσε έξω από τον χώρο της πρεσβείας.

Το WikiLeaks συνέχιζε τη δραστηριότητά του, ακόμα και με τον Assange εγκλωβισμένο μέσα στα 2 δωμάτια της πρεσβείας που του αντιστοιχούσαν. To 2013 μέσω WikiLeaks διαρρέει το κείμενο της ‘TPP (Trans-Pacific Partnership)’ [Συμφωνία Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού]’. Ενώ το 2016, σε μια από τις πιο σημαντικές αποκαλύψεις του WikiLeaks ως προς την επίδρασή του στη διεθνή τάξη πραγμάτων, διαρρέουν εισερχόμενα και σταλμένα mail της υποψήφιας προέδρου Hillary Clinton από την περίοδο που εκείνη ήταν Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ. Η διαρροή αυτή έπληξε ιδιαίτερα την προεκλογική καμπάνια της Hillary και επηρέασε (συζητήσιμο σε ποιο βαθμό) το εκλογικό αποτέλεσμα, με αποτέλεσμα τη νίκη του Donald Trump.

Στις 11 Απριλίου του 2019 το Εκουαδόρ αποσύρει το άσυλο και η βρετανική αστυνομία συλλαμβάνει τον Assange στη βάση ενός εντάλματος σύλληψης που εκδόθηκε από το δικαστήριο του Γουέστμινστερ τις 29 Ιουνίου 2012, επειδή δεν προσήλθε στο δικαστήριο. Αυτό που μένει ως εκκρεμότητα είναι αν θα εκδοθεί, για να δικαστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Η σύλληψη του Assange και η ελευθερία του τύπου.

Ο τρόπος που δομήθηκε η περσόνα του Assange και έγινε μιντιακό γεγονός η παραμονή του στην πρεσβεία του Εκουαδόρ και η εξευτελιστική του αποπομπή από αυτή είναι ένα ζήτημα που αποτελεί διακύβευμα πολύ σημαντικότερο από το να πάρεις απλώς θέση υπέρ ή κατά του Assange και θέτει ακόμα μεγαλύτερα ερωτήματα ως προς το τι σημαίνει να είσαι δημοσιογράφος την εποχή του Internet.

(AP Photo/Kirsty Wigglesworth)

Ο Assange σε όλη την πορεία του από το 2006 που ίδρυσε το WikiLeaks είχε και πολύ άσχημες στιγμές, όπως το γεγονός ότι πολλές από τις δημοσιεύσεις αφορούν τελείως προσωπικά δεδομένα απλών καθημερινών ανθρώπων (για παράδειγμα τα μηνύματα μεταξύ των πολιτών κατά τις τρομακρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου). Ταυτόχρονα, κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος, όσο χαμηλή εγκυρότητα και αν έχει ο τρόπος που κατασκευάζεται ως είδηση, ότι ο Assange δεν είχε προνομιακές σχέσεις ή έστω επαφές με τη ρωσική κυβέρνηση, ιδίως στις προεδρικές εκλογές του 2016.

Σε περίπτωση που ο Assange διωχθεί και καταδικαστεί με την κατηγορία ότι δημοσίευσε απόρρητα ή εμπιστευτικά έγγραφα των κυβερνήσεων, η ελευθερία του τύπου θα δεχτεί από ένα -θεσμοποιημένο πλέον- πλήγμα. Ο Assange κατηγορείται ότι αποπειράθηκε συνομωτικά να χακάρει έναν υπολογιστή της κυβέρνηση βοηθώντας έτσι την Chelsea Manning.

Παρότι η διάκριση μεταξύ δημοσιογράφου και ενός ακτιβιστή που κάνουν αγγλοσαξωνικά mainstream media, δεν έχει ακριβώς νόημα, πρακτικά, το χακάρισμα ή η απόπειρα χακαρίσματος, η οποία είναι η νομική στήριξη της δίωξης, δεν είναι δημοσιογραφική πρακτική. Θεωρητικά, λοιπόν, ο Assange δεν διώκεται γιατί δημοσιοποίησε απόρρητα έγγραφα, όσο γιατί προσπάθησε να τα υποκλέψει. Ταυτόχρονα, ο τρόπος που γίνονται οι διαρροές μπορεί, με όρους δημοσιογραφικής κριτικής, να πάσχει και σε άλλα ζητήματα: δεν γίνεται πραγματικός έλεγχος για τα τεκμήρια, δεν δίνεται χώρος στους εμπλεκόμενους να δώσουν την εκδοχή τους για όσα συμβαίνουν.

Πρακτικά, ωστόσο, ο καθένας μπορεί να καταλάβει ότι οι λόγοι που διώκεται ο Assange δεν είναι λόγοι κάποιου ειδησεογραφικού κώδικα που δεν ακολουθήθηκε. Οι αποκαλύψεις του WikiLeaks έδωσαν σε μαζικά κοινά μια πιο στέρεα εικόνα για το πώς λειτουργούν οι ελίτ και οι κυβερνήσεις πίσω από τα φώτα της δημοσιότητας. Τα εγκλήματα πολέμου, η διαφθορά, οι δολοπλοκίες και τα δίκτυα του πολιτικού και του επιχειρηματικού κατεστημένου αποκαλύπτονται με συγκεκριμένα στοιχεία. Ακόμα και αν ο τεράστιος όγκος δεδομένων πολλές φορές εμποδίζει το κοινό να ασχοληθεί με μεγαλύτερη επιμονή σε ζητήματα που αφορούν τις αποκαλύψεις του WikiLeaks.

O λόγος που γίνεται για τον Assange δομείται στη βάση της διάκρισης μεταξύ της διαφάνειας που συνδέεται με την ίδια τη δημοκρατία και της μυστικοτητας που εκλαμβάνεται ως το ακριβώς  αντίθετο της δημοκρατίας. Και όσο και αν αναγνωρίζεις την τεράστια σημασία που έχουν οι αποκαλύψεις του WikiLeaks, δεν μπορείς ταυτόχρονα να μην αναγνωρίσεις ότι η αντισυστημικότητα στη βάση αυτού του διπόλου διαφάνειας-μυστικότητας είναι τουλάχιστον απλοϊκή και σχεδόν ιδεολογικά απονευρωμένη.  Η διαφάνεια δεν είναι το μόνο χαρακτηριστικό της δημοκρατίας που πρέπει να διαφυλαχτεί. H διαρροή πληροφοριών από τις ελίτς προς τις λαϊκές μάζες δεν είναι από μόνος του ο τρόπος που ο κόσμος θα αλλάξει.

(AP Photo/Lefteris Pitarakis)

Η σύλληψη του Assange αφήνει περιθώρια για πολλές συζητήσεις ως προς τον ρόλο του δημοσιογράφου, τη συγκρότηση του αντισυστημικού λόγου και την ελευθερία του λόγου κατά την εποχή του διαδικτύου. Ο τρόπος που λειτούργησαν οι κυβερνήσεις δίνει την εικόνα μιας εξουσίας που κυνηγάει και τελικά βρίσκει τον τρόπο να πάρει σηκωτό σαν να ήταν παλιός καναπές τον τύπο που τόλμησε να αποκαλύψει μερικές μόνο από τις σκιερές πρακτικές της. Και αυτό το show επίδειξης ισχύος είναι αναμφισβήτητα κάτι που τρομάζει οποιονδήποτε άνθρωπο έχει ανησυχίες για την ελευθερία του τύπου.

Εξάλλου, όσο ανόητοι είναι όσοι βλέπουν τα πάντα πίσω από το φιλτράρισμα της συνωμοσιολογίας, άλλα τόσο ανόητοι είναι εκείνοι που θεωρούν -με σηκωμένο το ελιτίστικο φρύδι- ότι ο κόσμος λειτουργεί μέσα στην απόλυτη διαφάνεια.