Ούτε εσύ βοηθάς πραγματικά έναν άνθρωπο με αναπηρία

Η κεντρική σάλα του Μουσείου Βορρέ, είχε χωριστεί στα δύο. Στην αριστερά πλευρά, παρακολουθούσα για πρώτη φορά στη ζωή μου να παίζεται ζωντανά το Bocce, ένα από τα πιο γνωστά αθλήματα των Special Olympics. Την δεξιά πλευρά πάλι, την είχαν καταλάβει αρκετά στρογγυλά τραπέζια, στα οποία νέα παιδιά με και χωρίς αναπηρία κάθονταν μαζί και ζωγράφιζαν πάνω σε λευκά μπλουζάκια. Είχε τρομερή λιακάδα εκείνη την Τετάρτη, όμως όλα τα όμορφα πράγματα συνέβαιναν στους εσωτερικούς χώρους του μουσείου.

Δεν θα σου πω ψέματα, στην αρχή της εκδήλωσης για τα 10 χρόνια του Σ.Κ.Ε.Π (Σύνδεσμος Κοινωνικής Ευθύνης για Παιδιά και Νέους), ένιωθα κάπως αμήχανα. Στεκόμουν αμίλητος σε μια γωνιά και προσπαθούσα να καταλάβω πώς ακριβώς παίζεται το Bocce, όταν μια κοπέλα γύρισε και με ρώτησε πώς με λένε. “Εγώ είμαι η Φαίδρα” μου είπε όλο χαμόγελο και μου έπιασε την κουβέντα. Η Φαίδρα ήταν ένα από τα άτομα με αναπηρία και όσο της μιλούσα ένιωθα διαφορετικά απ’ ότι θα ένιωθα αν μιλούσα σε κάποιον από τους διοργανωτές της εκδήλωσης. Ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα ότι δεν βρίσκομαι στην εκδήλωση ως δημοσιογράφος, αλλά ως ένας άνθρωπος που πρέπει κι αυτός να εξοικειωθεί στην αλληλεπίδραση με τα άτομα με αναπηρία.

Αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός των διαδραστικών εργαστηριών ‘Αποτυπώματα’ που διοργανώνει ο Σ.Κ.Ε.Π και ένα τέτοιο εργαστήριο είχαμε την τύχη να ζήσουμε από κοντά, σε συνδυασμό με τον εορτασμό των 10 χρόνων του Συνδέσμου. Νέοι με και χωρίς αναπηρία, μαζί, να μοιράζονται τον ίδιο χώρο και τις ίδιες δραστηριότητες.

Μια πρωτουβουλία η οποία ξεκίνησε από μια απλή απορία της προέδρου και ιδρύτριας του Σ.Κ.Ε.Π, Αθηνάς Κρητικού, μια απορία που πιθανόν να την έχεις κι εσύ. Εγώ πάντως σίγουρα την έχω. Αφού σχεδόν το 15% του πληθυσμού είναι άτομα με αναπηρία, γιατί τους συναντάμε σπανιότατα έξω; Φταίει η έλλειψη προσβασιμότητας; Αυτή την απάντηση θα δίναμε οι περισσότεροι, όμως η κυρία Κρητικού διαφωνεί.

“Ο κύριος λόγος είναι η αρνητική στάση της κοινωνίας. Τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις. Δεν είναι η κακία, εγώ δεν πιστεύω στην κακία του κόσμου. Είναι ανάμεικτα συναισθήματα, είναι αμηχανία, φόβος, αγωνία, το ‘δεν ξέρω πώς να συμπεριφερθώ σε άτομα με αναπηρία’, ‘φοβάμαι ότι θα πω κάτι που δεν πρέπει, θα προσβάλω’. Και γι’ αυτό επιλέγω να μην κάνω τίποτα και αυτό το τίποτα καταλήγει σε μια αδιαφορία και δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο σε μια κοινωνία από την αδιαφορία, είναι το μηδέν, το απόλυτο κενό και δεν μπορείς να χτίσεις γύρω της”, εξηγεί και συνειδητοποιώ ότι έτσι ακριβώς αισθάνομαι κι εγώ, έτσι ακριβώς ένιωσα όταν η χαμογελαστή Φαίδρα ξεκίνησε να μου μιλάει. Αμηχανία.

 Η κυρία Σίσσυ Παυλοπούλου, πλαισιώνεται από το ιδρυτικό μέλος του Σ.Κ.Ε.Π., Πηνελόπη Γαβρά και την Ιδρύτρια & Πρόεδρο, Αθηνά Κρητικού

Δεν έχουμε συνηθίσει να έχουμε γύρω μας άτομα με αναπηρία και δεν ξέρουμε πώς να συμπεριφερθούμε. Η Αθηνά Κρητικού, μέσω του Σ.Κ.Ε.Π., προσπαθεί να κάνει κάτι γι΄ αυτό, μιας και το πώς αισθάνεται ο καθένας μας, δεν είναι ούτε θέμα του κράτους, ούτε θέμα των δρόμων και της προσβασιμότητας. 

“Πήραμε την απόφαση να δημιουργήσουμε μια πλατφόρμα επικοινωνίας, που επιτέλους θα φέρει σε επαφή τα άτομα με αναπηρία με την κοινωνία και επιλέξαμε τη γενική εκπαίδευση, τους μαθητές, γιατί θεωρούμε ότι πρέπει να ξεκινήσουμε από μικρή ηλικία. Ένας ευαισθητοποιημένος μαθητής θα γίνει ένας συνειδητοποιημένος πολίτης. Για να γίνει όμως συνειδητοποιημένος πολίτης, πρέπει να του εξηγήσεις πώς έχει η κατάσταση, να του δώσεις να καταλάβει κάποια πράγματα για να μπορεί να δράσει. Για να αλλάξουμε το βλέμμα των ανθρώπων ως προς τη διαφορετικότητα, δεν πρέπει να τα περιμένουμε όλα από το κράτος. Είναι κάτι που ξεκινάει απ’ τον καθένα ατομικά, στο βαθμό που μπορεί. Πρέπει ο καθένας μας σαν μέλος της κοινωνίας να μάθει να ανοίγει το οπτικό του πεδίο και να δίνει ευκαιρίες”, συνεχίζει.

Αφήνω για λίγο το Bocce και τις μπάλες που πετυχαίνουν η μία την άλλη και μετακινούμαι προς το χώρο με τα στρογγυλά τραπέζια. Εκεί, άλλα παιδιά δείχνουν εμφανώς ‘μαγκωμένα’ και κρατάνε αποστάσεις και άλλα μοιάζουν πολύ πιο ανοιχτά. Μιλάνε στα παιδιά με αναπηρία, κάποια από τα οποία έχουν την ίδια ηλικία με εκείνα και θα μπορούσαν να είναι καλοί φίλοι. Μαζί, ζωγραφίζουν και γράφουν τα δικά τους μηνύματα στις λευκές μπλούζες.

Σε αυτή τη διαδικασία δεν υπάρχει σωστό και λάθος. Δεν υπάρχει ενδεδειγμένος τρόπος συμπεριφοράς, δεν απαγορεύεται να αισθάνεσαι άβολα. Θέλει χρόνο και προσπάθεια για να αγκαλιάσεις και να καταλάβεις το διαφορετικό κι αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός αυτής της ενέργειας. Στέκομαι και παρατηρώ τα χαμόγελα, τις συζητήσεις, όσο περνάει η ώρα είναι φανερό ότι ο πάγος σπάει. Σε ένα από τα τραπέζια κάθεται και η Φαίδρα, αυτή τη φορά της χαμογελάω εγώ πρώτος.

Στα εικαστικά έργα δεν μας ενδιαφέρει το αποτέλεσμα, είναι όχημα, ένας τρόπος για να επικοινωνήσουν τα παιδιά μεταξύ τους. Στην αρχή της εκδήλωσης, αν κλείσεις τα μάτια σου, συνήθως δεν ακούς κάποιο θόρυβο κι αν δεν δεις ότι υπάρχουν 200 παιδιά στον χώρο δεν μπορείς να το φανταστείς. Σιγά-σιγά, όσο περνάει η ώρα, ακούς έναν θόρυβο και προς τέλος των εργαστηρίων, ένα βουητό, όπου εκεί καταλαβαίνεις ότι πλέον συνυπάρχουν

“Εμείς δεν δίνουμε οδηγίες χρήσης στο συναίσθημα, δεν είναι αυτός ο ρόλος μας. Δεν είμαστε κοινωνικοί λειτουργοί, ούτε παιδαγωγοί και ψυχολόγοι, είμαστε απλά άνθρωποι που φέρνουμε σε επαφή άλλος ανθρώπους. Το πώς ο κάθε άνθρωπος θα λειτουργήσει και θα βρει το χώρο του να αλληλεπιδράσει είναι προσωπική του υπόθεση κι είναι απόλυτα σεβαστό. Εμείς λέμε απλά ότι δεν έχουμε δικαίωμα να γυρνάμε την πλάτη και δίνουμε τις ευκαιρίες για συνύπαρξη”, εξηγεί η κυρία Κρητικού σχετικά με τους στόχους αυτής της ενέργειας.

Εκτός από την αλληλεπίδραση, βασικός στόχος και δράση του Σ.Κ.Ε.Π είναι κι η ενημέρωση. Συνεχίζω τη βόλτα μου στους χώρους του μουσείου, για να παρακολουθήσω το σεμινάριο του Βαγγέλη Αυγουλά, του εκ γενετής τυφλού δικηγόρου ο οποίος έχει τρομερά ενεργό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της νέας γενιάς ως προς τη συμπεριφορά τους απέναντι στα άτομα με αναπηρία. Ο Βαγγέλης, ένας νέος και πετυχημένος επαγγελματίας, εξηγεί στα παιδιά που είναι καθισμένα οκλαδόν και τον ακούνε, πώς είναι η καθημερινότητα ενός ανθρώπου που δεν διαθέτει μια από τις βασικότερες αισθήσεις. Και το κάνει με χιούμορ, αυτοσαρκασμό και πρωτοτυπία, όχι με μοιρολατρία.

Ο Βαγγέλης Αυγουλάς

“Έχω γεννηθεί τυφλός και εδώ και τουλάχιστον 12 χρόνια πηγαίνω σε όλη την Ελλάδα, πολλές φορές με δικά μου έξοδα με στόχο την εξοικείωση των παιδιών με την αναπηρία. Θέλω οι αυριανοί πολίτες να καταλάβουν  τι σημαίνει διαφορετικό και να μη μένουν στην πρώτη ματιά και στην εξωτερική εμφάνιση. Να λύσουμε κάθε απορία για ό,τι τους φαίνεται παράξενο και για την καθημερινότητά μου, που δεν τους είναι ξένη και τους εξηγώ πώς με διαφορετικό τρόπο μπορώ να κάνω ό,τι κι εκείνοι. Να πηγαίνω γήπεδο, θέατρο, να γράφω, να διαβάζω, να σερφάρω, να έχω social media”, μου εξηγεί αργότερα ο ίδιος.

Η ομιλία του Βαγγέλη είναι απολαυστική. Περιγράφει στα παιδιά τη φορά που πήγε γήπεδο με τον Γιώργο Πρίντεζη, τους εξηγεί πώς χειρίζεται το Instagram, πώς ερωτεύεται και αν βλέπει όνειρα. Αλλά λύνει απορίες και για πιο πρακτικά ζητήματα, όπως το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να βοηθήσεις έναν τυφλό στο δρόμο, πώς ο ίδιος ξεχωρίζει ποια ρούχα να φορέσει και με ποιο τρόπο χρησιμοποιεί το μπαστούνι του. Όλα αυτά, με χιούμορ και παραδείγματα, τα οποία κάνουν τα παιδιά να λυθούν, να γελάσουν και να μάθουν πράγματα τα οποία δεν είχαν τολμήσει ποτέ να ρωτήσουν.

Συνεργάτες και μέλη της ομάδας του Σ.Κ.Ε.Π. Κωνσταντίνος Σαμαράς, Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας, Ιλεάνα Βασδέκη, Αθηνά Κρητικού, Θάλεια Κιούση, Γκαμπριέλα Τελεκφάλβι

“Υπάρχει καλή διάθεση γύρω μας, ακατέργαστη καλή πρόθεση να μας βοηθήσει κόσμος κι εμείς τους λέμε αν, πότε και πώς τη θέλουμε για να γίνει σωστά. Για να σπάσει ο πάγος, είναι θέμα και των δύο πλευρών” θα παραδεχτεί ο Βαγγέλης και θα δώσει τον τόνο της ελπίδας:

Στο κλείσιμο κάθε συζήτησης με τα παιδιά, θέλω να θυμούνται ότι μετά το πρώτο σοκ, γιατί δυστυχώς κανείς δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο ότι δεν θα του συμβεί τίποτα, η ζωή συνεχίζεται. Θέλουμε να βγει η ελπίδα, με αισιόδοξο τόνο, χιούμορ και αυτοσαρκασμό

Πολύ θα ήθελα να πω ότι μόνο τα παιδιά είχαν τέτοιες απορίες, όμως αρκετές ερωτήσεις προς τον Βαγγέλη έγιναν από τους δασκάλους των παιδιών, ενώ οι πιο πολλές απορίες τους, ήταν μέχρι εκείνη την ημέρα και δικές μου. Δεν είχα ιδέα ας πούμε για το ποιος είναι ο σωστός τρόπος να συνοδεύσεις κάποιον τυφλό στο δρόμο. Και επιτέλους, είχα κάποιον να ρωτήσω, κάποιον να μου δείξει.

Αυτός ακριβώς είναι και ο σκοπός του εργαστηρίου. Να καταλάβουμε όλοι ότι δεν φταίει μόνο το κράτος που δεν φροντίζει να υπάρχουν οι κατάλληλοι οδηγοί διέλευσης για να εξυπηρετούν τους ανθρώπους με προβλήματα όρασης. Οφείλουμε κι εμείς να μάθουμε μερικά πράγματα, να ξέρουμε πώς να βοηθήσουμε, πώς θα κάνουμε την καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία καλύτερη. Και καλό θα είναι, όσο μπορούμε, να προσπαθούμε να μπούμε στη θέση τους.

Για αυτό φρόντιζε ακόμη ένα εργαστήριο, ο ‘Λαβύρινθος Αισθήσεων’, που έχει σχεδιαστεί από την Γκαμπρίελα Τελεκφάλβι και στον οποίο τα παιδιά από τα σχολεία έδεναν τα μάτια τους και προσπαθούσαν να περιηγηθούν ανάμεσα από καρέκλες μέσω της καθοδήγησης των συμμαθητών τους. Για να διασχίσει κάποιος τον ‘Λαβύρινθο’ θα χρησιμοποιήσει την αφή, την ακοή, την όσφρηση και την όραση, ως εργαλεία για ένα ταξίδι διαφορετικής αντίληψης και σκέψης. Το συγκεκριμένο εργαστήρι σε οδηγεί σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η διαφορετικότητα, η ισότητα, η αποδοχή και ο σεβασμός. Στόχος είναι να ανακαλύψουν τα παιδιά τις δυνατότητες των αισθήσεών τους, να δουν ότι οι άνθρωποι μπορούμε να είμαστε ευέλικτοι, να βρουν λύση στα προβλήματα που προκύπτουν αλλά και να συνειδητοποιήσουν ότι τα εμπόδια που τους στερούν ισότιμη πρόσβαση έχουν τεθεί από εμάς τους ίδιους και από εμάς όλους, με και χωρίς αναπηρία, πρέπει να αρθούν.

Επιστρέφοντας στο εικαστικό εργαστήριο, ήταν φανερό ότι η επικοινωνία ανάμεσα στα παιδιά ήταν πια πολύ πιο άμεση και χαλαρή. Ολοκλήρωναν τις ζωγραφιές τους και έγραφαν τα μηνύματά τους στις μπλούζες. Οι πολύχρωμοι μαρκαδόροι έγραψαν ειλικρινείς φράσεις όπως “Στην αρχή φοβόμουν αλλά μετά πέρασα πολύ ωραία” και “Με ξάφνιασε που υπάρχουν τόσοι άνθρωποι με αναπηρίες”. Τα εργαστήρια, είχαν πετύχει τον στόχο τους. Η νέα γενιά, είναι αυτή που έχει πλέον την ευθύνη να αγκαλιάσει τα άτομα με αναπηρία, πολύ περισσότερο απ’ ότι οι προηγούμενες. Και η κυρία Κρητικού, είναι αισιόδοξη για το μέλλον.

“Είμαι πολύ αισιόδοξη ως προς τη νέα γενιά. Τα παιδιά και τα σχολεία στα οποία έχουμε μιλήσει κι έχουν έρθει και στα ‘Αποτυπώματα’, κι έχουν εκτεθεί πιο πολύ στην συνύπαρξη, μας λένε πια να φύγουμε, δεν μας χρειάζονται, το έχουν. Ή και να μην το έχουν δεν πειράζει, ξέρουν ότι θα το βρουν στην πορεία. Τελικά οι ανθρώπινες σχέσεις είναι πάρα πολύ απλές, εμείς τις έχουμε κάνει δύσκολες. Άρα λοιπόν, δεν είμαι αισιόδοξη ως προς τους θεσμούς και το κράτος, αλλά δεν με αφορά, εγώ προσπαθώ να ασχοληθώ με τους ανθρώπους, το τι κάνει το κράτος είναι δική του επιλογή”. Και ο Βαγγέλης βλέπει στους νέους ελπίδα για να αλλάξουν νοοτροπίες και κακές συνήθειες.

“Οι νέοι άνθρωποι είναι πιο υποψιασμένοι, πιο συνειδητοποιημένοι και σίγουρα για κάθε έναν που παρκάρει στο πεζοδρόμιο υπάρχουν πέντε που του λένε να μην το ξανακάνει”.

Κ. Γιωτοπούλου, Νεκτάριος Βορρές, Γιάννης Μπίστας, Χριστίνα Ζουπάνου – Κρητικού, Θεόδωρος Τσίγκρης, Βίκυ Λάμπρου,  Ιλεάνα Βασδέκη,  Γιάννης Στρατηγόπουλος, Αθηνά Κρητικού, Σίσσυ Παυλοπούλου, Νάνα Μούσχουρη, Olivier Dovergne, Μάρα Λεμησίου, Πηνελόπη Γαβρά, Μισελίνα Λεμησίου, Βαγγέλης Αυγουλάς, Θάλεια Κιούση, Παναγιώτης Πιτσίνιαγκας

Στο σημείο εκείνο, παιδιά με και χωρίς αναπηρία, δάσκαλοι, μέλη και φίλοι του Σ.Κ.Ε.Π., σβήσαμε όλοι μαζί την τούρτα των 10 χρόνων. Η ευχή της κυρίας Κρητικού, ξεκάθαρη:

Δεν θέλουμε να τα εκατοστήσουμε. Θα ήθελα να μπορούμε να μην υπάρχουμε σε λίγα χρόνια

Είναι στο χέρι όλων μας και του καθενός μας προσωπικά, να φροντίσουμε να γίνει η ευχή της πραγματικότητα.