Ψυττάλεια: Το πιο παρεξηγημένο νησί της Ελλάδας

Αρμυρίκια, ψηλότερα από αυτά που συναντάς στις Κυκλάδες. Κοντοκουρεμένο γρασίδι. Ένας περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος. Ένας φάρος. Εκατοντάδες ψαροπούλια. Ένα ‘δάσος’. Θέα στο Σαρωνικό κι ένα εκκλησάκι του Αγίου Αλεξάνδρου συνθέτουν το τοπίο ενός νησιού που βρίσκεται μόλις δώδεκα λεπτά με το πλοίο από το Κερατσίνι. Παρ’ όλα αυτά, είναι ελάχιστοι αυτοί που το έχουν επισκεφθεί.

Ο λόγος είναι πως αναπόσπαστο κομμάτι του παραπάνω τοπίου δεν αποτελούν ψαροταβέρνες και ‘rooms for rent’, αλλά το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων Ψυττάλειας (ΚΕΛΨ). Οι συγκεκριμένες εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού μπορεί να μην καθιστούν την Ψυττάλεια έναν θελκτικό για παραθερισμό τόπο, ωστόσο την καθιστούν ένα νησί χωρίς το οποίο η περιβαλλοντική καταστροφή τόσο στην γύρω θαλάσσια περιοχή όσο και στον Σαρωνικό γενικότερα θα ήταν ανυπολόγιστη.

(Φωτογραφίες: Νίκος Κατσαρός)

Ένα ηλιόλουστο πρωινό καθημερινής πήρα το πλοίο από τον Ακροκέραμο Κερατσινίου με προορισμό την Ψυττάλεια. Συνταξιδιώτες μου ήταν η Ροδάνθη Πολομαρκάκη (Αναπληρώτρια Διευθύντρια των ΚΕΛ της ΕΥΔΑΠ) κι ο Ηρακλής Καραγιάννης (Προϊστάμενος του ΚΕΛΨ). Οι ξεναγοί μου, δηλαδή, ”στην εξωτική Ψυττάλεια”, όπως την χαρακτήρισε ο Ηρακλής, όσο το ‘Ψυττάλεια ΙΙ’ απομακρυνόταν από τον μώλο.

Από τη δεκαετία του ’40 μέχρι αυτή του ’70 υπήρχαν στη Ψυττάλεια εγκαταστάσεις των φυλακών του Πολεμικού Ναυτικού.

Η ιδέα για το συγκεκριμένο ταξίδι είχε δημιουργηθεί λίγους μήνες νωρίτερα, όταν είχα επισκεφθεί την Υπηρεσία Προληπτικής Συντήρησης Δικτύου Αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ. Το Δίκτυο αυτό, συλλέγει τα λύματα των νοικοκυριών της Αττικής και τα οδηγεί στον Ακροκέραμο. Εκεί περνούν μέσα από τεράστιες σχάρες και δύο υποθαλάσσιους αγωγούς στο νησί της Ψυττάλειας για επεξεργασία. Στο συγκεκριμένο νησί θα μάθαινα πώς το νερό των αποχετεύσεων μπορεί να μετατραπεί σε νερό τόσο καθαρό, ώστε να επιστρέψει στη θάλασσα.

Για λόγο που δεν μπορώ να προσδιορίσω, η Ψυττάλεια κι η θάλασσα γύρω από αυτή έχει αποτυπωθεί στη συνείδησή μου ως μία πολύ μολυσμένη, τα τελευταία χρόνια, περιοχή. Πολύ πιο μολυσμένη από όσο ήταν πριν τη δημιουργία του ΚΕΛΨ. Εξέφρασα τη σκέψη μου στους ανθρώπους της ΕΥΔΑΠ εν πλω. ”Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90 τα λύματα που περίσσευαν από τον Ακροκέραμο (σ.σ. ο τελευταίος σταθμός του δικτύου αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ πριν τη Ψυττάλεια) κατέληγαν στη θάλασσα ανεπεξέργαστα. Για αυτό, ο Σαρωνικός ήταν χάλια και δεν μπορούσε να κολυμπήσει κανείς σ’ αυτόν. Τα τελευταία περίπου 20 χρόνια όπου λειτουργεί ο βιολογικός καθαρισμός, η κατάσταση βελτιώνεται σιγά σιγά με αποτέλεσμα σήμερα να μπορεί κανείς να κάνει μπάνιο εδώ, ενώ έχουν επιστρέψει και τα ψάρια.”, μου απάντησαν.

Η επεξεργασία των λυμάτων

(Το λιμάνι της Ψυττάλειας)

Το ταξίδι από Ακροκέραμο μέχρι Ψυττάλεια διαρκεί δώδεκα λεπτά. Το πρώτο πράγμα που μου τράβηξε την προσοχή φτάνοντας στο λιμάνι ήταν η αποφορά των λυμάτων στο σημείο υποδοχής τους. Μύριζαν όπως ένας ξεχειλισμένος κάδος σκουπιδιών τον Αύγουστο στο κέντρο της Αθήνας, ύστερα από διήμερη απεργία των οδηγών απορριμματοφόρων. Παρ’ όλα αυτά, δεν συνάντησα δυσάρεστη οσμή σε κανένα άλλο σημείο του νησιού, αφού όπως μου εξήγησε η Ροδάνθη, η αρχική δυσάρεστη μυρωδιά οφείλεται στο γεγονός πως στο σημείο αυτό τα λύματα είναι ακόμα ανεπεξέργαστα. Στη συνέχεια περνούν τρία επίπεδα επεξεργασίας: την πρωτοβάθμια καθίζηση (σε αυτό το στάδιο απομακρύνεται το 50% της λάσπης, το οποίο βρίσκεται στο λύμα), τους βιοαντιδραστήρες (όπου βακτήρια ‘τρώνε’ μεγάλο τμήμα των οργανικών λυμάτων) και την τελική καθίζηση (της λάσπης), πριν το επεξεργασμένο λύμα καταλήξει πλέον στη θάλασσα.

(Τμήμα των εγκαταστάσεων βιολογικού καθαρισμού)

Μπήκαμε σ’ ένα μπλε βανάκι της ΕΥΔΑΠ και ξεκινήσαμε την ξενάγηση στο νησί, το οποίο δεν ξεπερνά τα 1.500 μέτρα μήκος. Όσο περνούσαμε πλάι από εγκαταστάσεις που μέχρι πριν λίγα χρόνια εντόπιζες στο background sci-fi ταινιών κι ενώ φορούσα ένα φοσφοριζέ κίτρινο γιλέκο κι ένα κράνος της ΕΥΔΑΠ, ένιωθα πως βρισκόμουν στο βανάκι της Dharma στην 5η σεζόν του Lost. Λίγο πριν συναντήσω τον Ben, η Ροδάνθη με επανέφερε στη Ψυττάλεια: ”Τα λύματα, μετά την επεξεργασία διαχέονται μέσω δύο αγωγών περίπου 2.000 μέτρων ο καθένας σε βάθος 60 μέτρων, στη θάλασσα. Οι αγωγοί είναι διάτρητοι ώστε το επεξεργασμένο λύμα να αναμιγνύεται με το θαλασσινό νερό και να καταλήγει πιο ομαλά στο περιβάλλον”.

(Εκατοντάδες ψαροπούλια μαζεύονται πάνω από τις δεξαμενές νομίζοντας πως εκεί θα βρουν τροφή)

Αν βάλεις μέσα σε μια κατσαρόλα καφέ φακές και τις αφήσεις να βράσουν για λίγα λεπτά, στην επιφάνεια του νερού αρχίζει να σχηματίζεται ένας αντίστοιχου χρώματος αφρός. Έναν τέτοιου είδους αφρό έβλεπα όσο στεκόμουν πάνω από μία -από τις συνολικά δώδεκα- ανοιχτή δεξαμενή (βιοαντιδραστήρα) χωρητικότητας 25.000 κυβικών μέτρων, όπου τα λύματα υπόκειντο σε βιολογική επεξεργασία. Όσον αφορά το μαγείρεμα, ο συγκεκριμένος αφρός πρέπει να πετιέται. Όσον αφορά τον βιολογικό καθαρισμό, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια του. Αφού πρόκειται για βακτήρια τα οποία τρέφονται από τις οργανικές ουσίες που περιλαμβάνονται στα λύματα. Τα βακτήρια, αφού τραφούν, όπως κάθε ζωντανός οργανισμός παράγουν (βιο)αέριο. Το βιοαέριο αξιοποιείται στις εγκαταστάσεις της Ψυττάλειας ως καύσιμο.

Η ενεργειακή ανατροφοδότηση

(Τα βακτήρια εν δράση)

Το ΚΕΛΨ είναι σ’ ένα σημαντικό ποσοστό ενεργειακά αυτοεξυπηρετούμενο, αφού πέρα από το βιοαέριο αξιοποιεί κι άλλες μορφές ενέργειας που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της βιολογικής επεξεργασίας των λυμάτων. Τμήμα από το επεξεργασμένο νερό χρησιμοποιείται για ψεκασμούς, ψύξη μηχανημάτων, παρασκευή χημικών διαλυμάτων, αλλά και το πότισμα της χλωρίδας του νησιού. Ενώ η λάσπη η οποία παράγεται, αφυδατώνεται, αποξηραίνεται, γίνεται σκόνη και χρησιμοποιείται σαν εναλλακτικό καύσιμο στην τσιμεντοβιομηχανία. Σημειωτέον ότι αποτελεί καλύτερο καύσιμο από τον λιγνίτη. Επιπλέον, στη Ψυττάλεια υπάρχει και υδροηλεκτρικός σταθμός, ο οποίος παράγει ρεύμα για τις ανάγκες του νησιού.

(Η αποξηραμένη λάσπη)

Αφού περάσαμε από τους χώρους όπου αποθηκεύεται η αποξηραμένη λάσπη, ο Ηρακλής πρότεινε να μας πάει στο ‘δάσος’ του νησιού. Μπορεί να μην πρόκειται όντως για δάσος, αλλά τα δέντρα, τα οποία έχουν αναπτυχθεί στο συγκεκριμένο σημείο χάρη στο νερό από τα επεξεργασμένα λύματα, σε συνδυασμό με τη θάλασσα και τον ήλιο -αν έχεις πλάτη τις εγκαταστάσεις του ΚΕΛ- δημιουργούν ένα τοπίο, το οποίο θα μπορούσε ν’ αποτελεί τμήμα οποιουδήποτε ελληνικού νησιού.

(Το ‘δάσος’)

Μετά το δάσος περάσαμε μπροστά από το εκκλησάκι του Αγίου Αλεξάνδρου, το οποίο λειτουργεί κάθε χρόνο την ημέρα που γιορτάζεται ο άγιος, από το τμήμα του νησιού το οποίο έχει περιφραχτεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία λόγω αρχαιολογικών ευρημάτων κι από εκεί πήραμε τον δρόμο της επιστροφής για τα γραφεία της ΕΥΔΑΠ στο λιμάνι της Ψυττάλειας.

“Συνολικά επάνω στο νησί εργάζονται σε βάρδιες περίπου 200 άτομα, αφού πρόκειται για έναν από τους μεγαλύτερους βιολογικούς καθαρισμούς της Ευρώπης, ο οποίος δέχεται καθημερινά πάνω από 730.000 κυβικά λυμάτων”, μου λέει ο Ηρακλής σε μια προσπάθεια ανακεφαλαίωσης της ξενάγησής μου στη Ψυττάλεια, ενώ κοιτάζω το θαλασσινό νερό, πάνω στο οποίο πλέει ξανά το ‘Ψυττάλεια ΙΙ’.

(Η Ροδάνθη Πολομαρκάκη και ο Ηρακλής Καραγιάννης από την ΕΥΔΑΠ)

Έχω πλέον πειστεί πως η περιοχή είναι πολύ πιο καθαρή, τόσο επιφανειακά όσο και ουσιαστικά από όσο ήταν πριν 20 χρόνια. Δεν μπορώ, όμως, ακόμα να πειστώ ότι μπορεί να κάνει κάποιος μπάνιο εκεί. ”Θα βουτούσατε δηλαδή εδώ;”, ρωτάω τη Ροδάνθη και τον Ηρακλή μόλις το καράβι αράζει στον Ακροκέραμο. ”Ναι”, μου απαντούν κι οι δύο χωρίς δισταγμό. ”Αρκεί να μην πατήσω κάτω”, συνεχίζει η Ροδάνθη δείχνοντας μου μια ντουζίνα αχινούς που είχαν προσκολληθεί σ’ ένα βράχο του μώλου.

Ευχαριστούμε την Ξανθιάννα Γερασιμίδου, Project Manager της Διεύθυνσης Επικοινωνίας & Εταιρικών Σχέσεων της ΕΥΔΑΠ για το συντονισμό των συνεντεύξεων και την οργάνωση του ταξιδιού.