Stephen Hawking: Η απατηλή γοητεία της ευφυΐας
- 17 ΜΑΡ 2018
Όλα στη ζωή είναι σχετικά. Αυτή η τόσο κοινότοπη φράση περικλείει σωρεία από φυσικές συνέπειες, ανοίγει κοσμικές σήραγγες, επιβραδύνει τη ροή του χρόνου, δημιουργεί άπειρες επιλογές απο τις οποίες προκύπτουν διαφορετικές συνέπειες που διαμορφώνουν δεδομένα. Αυτή η φράση γέννησε και την εξήγηση της παραδοξότητας σε πολλές από τις εκφάνσεις της ζωής, διάνοιξε το χωροχρόνο, χάραξε νοητές και ασυνείδητες παράλληλες πραγματικότητες που κατατρέχουν την ανθρώπινη φύση.
Όλη μας η ύπαρξη είναι ένα αδιάκοπο παιχνίδι με πόρτες που ανοιγοκλείνουν, το ανθρώπινο μυαλό καλείται σχεδόν από το πρώτο κλάμα να επιλέξει ασυνείδητα μπροστά στο πρώτο ‘αν’, τον υποθετικό σύνδεσμο που μας ακολουθεί καθ όλη τη διάρκεια της παραμονής μας στα εγκόσμια. Και προϊόντος του χρόνου, αυτή η πρώτη ερώτηση, αυτό το πρώτο διλημμα δεν απαντάται ποτέ. Αν η γεωμετρία του χώρου και του χρόνου επηρεάζεται από την ύπαρξη ύλης, αν η μάζα περιλαμβάνει ενέργεια και άγχος, αν οι ιδιότητες του χώρου και του χρόνου αλλάζουν τις πιθανές διαδρομές. Τα πάντα διαμορφώνονται σύμφωνα με τις επιλογές.
Αν, ας πούμε, ο Δόκτωρ James Walker μαζί με τη σύζυγό του τη Nancy δεν είχαν αφήσει τη Γκλασκώβη το μακρινό 1927. Αν δεν μετακόμιζαν τόσο νοτιοδυτικά της Αγγλίας στο Devonshire. Αν δεν έσπρωχναν το δεύτερο παιδί τους την Isobel-Eileen προς τη φιλοσοφία. Αν αυτό το παιδί δεν επέμενε στα πολύ σκληρά για τις γυναίκες ‘30ς να δοκιμάσει την τύχη του στο Economics, Politics and Philosophy Department του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Αν μετά την αποφοίτηση δεν άφηνε την υποαμειβόμενη και βαρετή δουλειά της φοροτεχνικού για να εργαστεί στο ιατρικό ινστιτούτο του Hampstead. Αν εκεί η Isobel δεν γνώριζε τον επίσης αποφοιτήσαντα από την Οξφόρδη Frank, ο οποίος έκανε την ειδικευση και την έρευνά του στις τροπικές ασθένειες. Αν δεν είχαν ερωτευτεί ο ένας την άλλη.
Αν ξεσπούσε ο πόλεμος νωρίτερα και δεν είχαν προλάβει να μείνουν μαζί. Αν το ζευγάρι δεν μετακόμιζε στο Highgate στο βόρειο Λονδινο. Αν η Isobel δεν έμενε -απογραμμάτιστα- έγκυος. Αν οι Γερμανοί δεν ξεκινούσαν τις αεροπορικές επιδρομές. Αν ο Frank δεν επέμενε να φύγει η γυναίκα του για την Οξφόρδη που οι Γερμανοί είχαν υποσχεθεί ότι δεν θα βομβαρδίσουν. Αν η Isobel δεν ήταν τόσο γενναία τρελή να αποφασίσει να κρατήσει το παιδί ενώ μαίνετο ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος.
Αν το Γεναρη του ’42 δεν είχε πάει στο ξενοδοχείο για να ελέγχει καλύτερα ο ιατρός-μαιευτήρας φίλος του Frank την εγκυμοσύνη. Αν στις 8 Ιανουαρίου το αγόρι που γεννήθηκε δεν ήταν υγιέστατο και δεν πέθαινε όπως χιλιάδες βρέφη εκείνον τον καιρό του ‘μεγάλου πολέμου’. Αν δεν είχαν ανοιγοκλείσει τόσες πόρτες στο χωροχρόνο, δεν θα είχε γεννηθεί ο πρωτότοκος γιος του Frank και της Isobel Hawking, o Stephen.
Μεγάλωσε αυστηρά, φίλοι των γονιών του θα πουν και εκκεντρικά, περιστοιχιζόμενος από υπερμεγέθεις δείκτες νοημοσύνης, σε μια οικογένεια που μετά απο εκείνον υποδέχθηκε και δυο ακόμη παιδιά, τη Philippa (1943) και τη Mairy (1947), αργότερα στα μέσα της δεκαετίας του ’50 υιοθέτησε κι ένα αγόρι, τον Edward. Όταν ο Frank ανέλαβε τη διεύθυνση του τμήματος παρασιτολογίας του Εθνικού Κέντρου Ερευνών, η Isobel συνήθιζε να κρατάει το γιο τους αγκαλιά καθισμένη στην πολυθρόνα της πίσω αυλής του σπιτιού στο St Albans στο Hertfordshire και να κοιτάζουν τ’ αστέρια. “Είχε πάντα μια έντονη έκφραση θαυμασμού και περιέργειας και μπορούσα να διακρίνω από πολύ νωρίς ότι θα τον τραβήξουν τα αστέρια“, είπε κάποτε σε μια συνέντευξή της η μητέρα του.
Κι όμως εκείνο το αγόρι δυσκολεύτηκε μέχρι και να μάθει να διαβάζει τα πρώτα χρόνια στο θαυμαστό αλλά υπερπροοδευτικό Byron House School (το σημερινό St John’s) του Cambridge, άλλαξε περιβάλλον και φοίτησε ακόμα και στο οικοτροφείο θηλέων του St Albans μέχρι να βρει το χωροχρόνο να χαράξει το δικό του δρόμο στο Radlett και παρ’ ολίγον στο φημισμένο Royal College of St Peter του Westminster. Ο Frank του μετέδωσε το ‘μικρόβιο’ της επιστήμης, η Isobel τον δίδαξε τη σημασία της πειθαρχίας. Το αγόρι όμως από νωρίς φάνηκε ότι ήταν σημαδεμένο πολυποίκιλλα από τη μοίρα.
Δεν πήρε την υποτροφία για το Westminster στα 13 του επειδή τον βασάνιζαν αδενικοί πυρετοί, τον πρόδιδε το ενδοκρινικό του σύστημα. Η Isobel παρά το υπέρμετρα ευφυές οικογενειακό περιβάλλον, διείδε μια ευκαιρία κανονικότητας, προσπάθησε να γαλουχήσει το παιδί στο ‘φυσιολογικό’ εκπαιδευτικό περιβάλλον του St Albans. Το μητρικό φίλτρο έσπρωχνε το παιδί προς τα εκεί που υστερούσε, στην κοινωνικοποίηση, τα εφηβικά μικροπροβλήματα, τα λάθη και τα ‘λάθη’.
Αποδείχθηκε μια πολύ σοφή επιλογή διότι σε αντιθετη περιπτωση ο Stephen θα είχε περιθωριοποιηθεί από πολύ μικρός, δεν θα είχε προλάβει να μεγαλώσει και με κάποια συμβατικά κριτήρια, με κάποιες ‘ασημαντότητες’ (παιχνίδι, φλερτ, παρασπονδίες, απογοητεύσεις, κ.ά.) που τελικά μας καθορίζουν και μας προσδιορίζουν πολύ περισσότερο απ’ ότι νομίζουμε. Η κλίση του παιδιού ωστόσο ήταν σαφής: μαθηματικά, θετικές επιστήμες.
Με μέντορα από το λύκειο κιόλας τον Αρμένη μαθηματικό Dikran Tahta (μαζί με τον οποίο μεταξύ άλλων κατασκεύασε τον πρώτο του υπολογιστή), θεωρούσε εξευτελιστικά χαμηλό το επίπεδο διδασκαλίας στο University College όπου υποχρεώθηκε (!) να σπουδάσει φυσικές επιστήμες, διότι στα τέλη της δεκαετίας του ’50 η Οξφόρδη δεν είχε ακόμη εντάξει στο πρόγραμμά της τμήμα μαθηματικών. Βαριόταν αφόρητα το ακαδημαϊκό πρόγραμμα, μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου έτους στράφηκε στη μουσική, στην επιστημονική φαντασία, στην κωπηλασία και ασφαλώς στη μεγάλη του αδυναμία: στα όμορφα κορίτσια.
Καθ’ όλη τη διάρκεια όλης αυτής της ‘μεταμόρφωσης’ βέβαια, ειχε προλάβει να συμπληρώσει πάνω από χίλιες ώρες μελέτης που του επέτρεψαν να παραλάβει εν τέλει το πτυχίο του cum laude, την πολυπόθητη διάκριση που άνοιγε το δρόμο της κοσμολογίας στο Cambridge, στο Trinity Hall μεταξύ των αρίστων. Μόλις είχε γνωρίσει και τη Jane, μια συμμφοιτήτρια και φίλη της αδελφής του, την πρώτη γυναίκα-σταθμό στη ζωή του. Αλλά όπως πάντα, όλα είναι σχετικά.
Γενικά σε όλη την πορεία της πρώιμης ακαδημαϊκής του καριέρας, αντιμετώπιζε κατά καιρούς περίεργα προβλήματα υγείας. Ξαφνικές οδύνες, αμφιθυμίες, προβλήματα στην ομιλία, αταξία, αγραφία. Όταν έγινε αντιληπτό στο σπίτι, ήταν αργά. Θα ήταν ούτως ή άλλως αργά. Ο πατέρας ταξίδευε συχνά, επισκεπτόταν κυρίως υποσαχαριες περιοχές, διψούσε να ερευνήσει και να λύσει το γρίφο της επόμενης άγνωστης τροπικής νόσου. Κυνηγούσε την ελονοσία και τον τυφοειδή πυρετό και δεν πρόλαβε να δει τα συμπτώματα της ALS, της πλάγιας μυατροφικής σκλήρυνσης που χτύπησε το γιο του.
Ο Stephen στα 21 του, με μια πολύ βαριά διάγνωση και προσδόκιμο ζωής μια σκάρτη τριετία, βρέθηκε αντιμέτωπος με το θηρίο. Τον βοήθησε πολύ η σχέση του με τη Jane, παρά την κατάθλιψη εκείνη δεν έκανε πίσω, στάθηκε δίπλα του και μάλιστα τον Οκτώβρη του ’64 επισημοποίησε και τη σχέση της μαζί του. Χωρίς το κίνητρο της Jane είναι αμφίβολο εάν ο Hawking θα έβρισκε τη λύση στο αδιέξοδο της δικής του μαύρης τρύπας.
Παρά το γεγονός ότι η κατάσταση της υγείας του κατάπινε τις φασεις επιδείνωσης με ταχύτατους ρυθμούς, η αγάπη της Jane και ο έρωτας για το σύμπαν και το συναρπαστικό Big Bang, τον εφοδίασαν με κίνητρα. Το 1965 παρουσίασε τη διατριβή του, την ίδια χρονιά παντρεύτηκε και την Jane. Το ’66 έρχεται η υποτροφία στο Gonville and Caius College, το ’67 γεννιέται ο Robert (θα ακολουθήσει η Lucy το ’70 και ο Tim το ’79), στα τέλη της δεκαετίας το πρώτο αναπηρικό αμαξίδιο. Ο αγώνας της Jane υπήρξε τεράστιος, οι νίκες της ωστόσο απέναντι σε μια τόσο ισχυρή προσωπικότητα όπως ο Hawking ήταν πύρρειες.
Παρά το γεγονός ότι ουσιαστικά δρούσε ως προσωπική του νοσοκόμος καθημερινά, ο Stephen αρνείτο τη βοήθεια, ήταν αψύς, κακότροπος, αγενής. Η γραμμή που χώριζε το στριφνό και ανυπόφορο από το μεγαλοφυές και το αποφασιστικό, πολλές φορές γινόταν τόσο λεπτή που έμοιαζε με αφανή κλωστή. Οδηγούσε το αμαξίδιο με θρασύτητα, ήταν μονίμως απρόθυμος να αποδεχθεί οποιαδήποτε βοήθεια, αρνείτο να του υποδειχθεί οτιδήποτε. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπήρξε ο πρώτος rock star κοσμολόγος στην ιστορία.
Στο μεταξύ, οι θεωρίες του και η έρευνά του έφερναν την επανάσταση σε επιστημονικό πεδίο: η θεωρία του Big Bang με τη μια και μοναδική περιοχή άπειρης καμπυλότητας στο χωροχρόνο, η κβαντική θεωρία με τις μαύρες τρύπες που εκπέμπουν θερμότητα και ‘πεθαίνουν’ – συμπέρασμα που οδήγησε σε ατέρμονο επιστημονικό debate παγκοσμίως και ανάγκασε ακόμα και τον ίδιο σε αναδίπλωση, οι κβαντικές διακυμάνσεις μέσω του κοσμικού πληθωρισμού, ο εν τέλει καθαγιασμός από την επιστημονική κοινότητα της συνεργασίας με τον Roger Penrose για τα θεωρήματα βαρυτικής μοναδικότητας στα πλαίσια της γενικής σχετικότητας και η θεωρητική πρόβλεψη ότι τα black holes εκπέμπουν ακτινοβολία, που πλέον αποκαλείται ‘ακτινοβολία Hawking’, το μποζόνιο του Higgs.
Ατέλειωτες ώρες έρευνας, απίθανες διαδρομές του μυαλού σε θεωρίες και πρίσματα που δεν είχε φανταστεί κανείς, τρομερή αντίληψη του έργου του ‘πατριάρχη’ της γενικής θεωρίας της σχετικότητας Albert Einstein, πράγματα όπως οι εξισώσεις εξέλιξης, οι χωροχρονικές ανωμαλίες, η βαρυτική διαστολή του χρόνου και η αλλαγή της συχνότητας που κοινός νους όπως ο δικός μας αδυνατεί να συλλάβει, να κατανοήσει και πολλώ δε να ερμηνεύσει.
Όλα αυτά από έναν άνθρωπο που κατόρθωσε να βρει απάντηση σε πολλά από τα «αν» της ανθρωπότητας, αλλά σε ελάχιστα δικά του. Η Jane κάποια στιγμή παραδέχθηκε ότι είχε μετατραπεί σε σκλάβα του, ενώ προσπαθούσε να κρύψει τη σκιά της σχέσης της με τον Jonathan Hellyer Jones που κατ’ άλλους παρέμενε πλατωνική. Τα παιδιά του ήταν πάντοτε προσεκτικά στις διατυπώσεις και τους χαρακτηρισμούς τους, ουδέποτε όμως υποκρίθηκαν ότι μεγάλωσαν σε φυσιολογικό περιβάλλον και συμβατικές οικογενειακές συνθήκες. Το 1990 ήρθε η οριστική ρήξη, ο Hawking παντρεύτηκε τη νοσοκόμο του, Elaine Mason και το πλήρωσε πολύ ακριβά ζώντας επί σειρά ετών υπό αδιευκρίνιστο καθεστώς συζυγικής θαλπωρής και περίθαλψης. Η Jane έναν χρόνο αργότερα παντρεύτηκε τον ‘πλατωνικό της έρωτα’ Hellyer Jones, μετά το διαζύγιο του Hawking με τη Mason το 2006 τον ξαναπλησίασε, οι σχέσεις αμβλύθηκαν, η οικογένεια επανενώθηκε μπρος στο θαύμα της επιβίωσης του ίδιου του Hawking που υπερνίκησε την ALS παραμένοντας διαυγής και παράγοντας ανεκτίμητο επιστημονικό έργο.
“Να θυμάστε πάντα να κοιτάζετε ψηλά, στ’ αστέρια, όχι χαμηλά, στα πόδια. Να προσπαθείτε να κατανοήσετε τι βλέπετε και να φανταστείτε τι μπορεί να εξελίξει το ίδιο το σύμπαν. Όσο δύσκολη κι αν είναι η ζωή, πάντοτε υπάρχει το εφικτό, σε καθε συνθήκη υπάρχει η δυνατότητα ενός επιτεύγματος. Μην είστε φυγόπονοι, να είστε πάντα ενεργοί και να δουλεύετε σκληρά, γιατί η δουλειά δίνει νόημα στη ζωή μας. Κι αν είστε από τους τυχερούς που βρίσκουν τον έρωτα, μην τον πετάξετε ποτέ”. Σταχυολογώντας σκόρπιες σκέψεις και δηλώσεις του Stephen Hawking. Έχει πει χιλιάδες άλλα πράγματα που απέφεραν δεκάδες τιμητικές διακρίσεις, θα μπορούσε να κομπορρυμονεί για μέρες – εβδομάδες ολόκληρες – να επιλέξει μια περισσότερο επιστημονική λεκτική προσέγγιση, να χρησιμοποιήσει μια ευφυή απολυτότητα, άλλωστε ήταν από τους ελάχιστους που προσέγγισαν το απόλυτο.
Προτίμησα να επιλέξω ορισμένα από τα σημεία που αποφάσισε να μιλήσει παραβολικά, να αφήσει το δικαίωμα στην ερμηνεία, να εμπλέξει ολα τα ανθρώπινα συναισθήματα σε μερικές αράδες. Τη ζωή του την έζησε στο ακέραιο, όσο κι αν μοιάζει οξύμωρο στα μάτια ημών των αδαών. Τη θεωρούσε δώρο κι ας μειώθηκαν οι προσδοκίες του στο μηδέν απ’ όταν ήταν 21 ετών. Έκτοτε και μέχρι τη νύχτα μεταξύ της 13ης και της 14ης Μαρτίου που εξέπνευσε, έζησε ένα τεράστιο bonus όπως αρέσκετο να το αποκαλεί. Είχε τόσα πολλά και έδωσε ακόμη περισσότερα.
Δυο συζύγους, τρία παιδιά, εκατοντάδες δημοσιεύσεις, θαυμαστή διδασκαλία, ατέλειωτη -απέραντη- έρευνα και αναζήτηση σε πεδία που ο ανθρώπινος νους δίσταζε να ακουμπήσει. Αυτή η εσωτερική αναγκαιότητα διαρκούς επαγρύπνησης, αυτό το αδιάκοπο pressing στο άγνωστο με τις πολλαπλές επιλογές και τα αλλεπάλληλα ‘αν’, είναι η επιτομή της ουσίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Να κινείται προς τα εμπρός, να βελτιώνεται, να θέτει πολλαπλούς στόχους, να μη φοβάται το άγνωστο και να μη διστάζει μπροστά στη μελανή οπή, στη μαύρη τρύπα. Κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αυτή είναι η πραγματική, η αληθινή του κληρονομιά. Θα ήταν εξαιρετικά βαρετό για τον άνθρωπο να γίνει θεός, να μην έχει ατέλειες και να έχει όλες τις απαντήσεις. Γιατί ο θεός όλα του τα ‘αν’ τα έχει απαντήσει και το τέλειο είναι πολύ βαρετό.
