Τα Χ-Files της λογοτεχνίας: Πούσκιν και Δουμάς το ίδιο πρόσωπο;

Ο εθνικός ποιητής των Ρώσων απεβίωσε το 1837, στην ηλικία των 38, όταν σκοτώθηκε σε μία μονομαχία. Τρία χρόνια αργότερα, στη Γαλλία, ο μελλοντικός συγγραφέας των ‘Τριών Σωματοφυλάκων’ έγραφε το πρώτο βιβλίο του.

Η θεωρία δεν είναι τωρινή, αλλά τα φόρουμ ακόμα κοχλάζουν, διότι τα χρονικά στοιχεία δείχνουν κάτι που εκ πρώτης ακοής μοιάζει απίθανο: υπάρχει περίπτωση ο Αλέξανδρος Πούσκιν και ο Αλέξανδρος Δουμάς να είναι το ίδιο πρόσωπο; Ο ‘ήλιος της ρώσικης ποίησης’ να σχετίζεται με το μοναδικό αξιοσημείωτο μετά-αναγεννησιακό Γάλλο συγγραφέα;

Πρόκειται, ασφαλώς, για μία θεωρία συνωμοσίας, η ουσία της οποίας είναι η υφή της. Εξόχως συναρπαστική, θα μπορούσε να στέκει και, με τα σύγχρονα μέσα, ενδεχομένως και να αποδειχθεί η βάση της – ή το αντίθετο. Ο Πούσκιν και ο Δουμάς είχαν αφρικάνικο αίμα. Προπάππος του Πούσκιν ήταν ο Αμπραάμ Πετρόβιτς Γκάνιμπαλ (Χάνιμπαλ, κανονικά, οι Ρώσοι όμως ντύνουν πολλές από τις ξένες λέξεις που αρχίζουν από Χ με το σύμφωνο Γκ, με αποτέλεσμα ο Χίτλερ να αποκαλείται Γκίτλερ και ο Χάρι Πότερ Γκάρι Πότερ), Αφρικανός από το Τσαντ ή την Αβησσυνία, τώρα Αιθιοπία, ο οποίος έφτασε στη Ρωσία από την Κωνσταντινούπολη, βαφτίστηκε από τον προοδευτικό τσάρο Πέτρο τον 1ο και ήταν ο πρώτος μαύρος Ρώσος αξιωματούχος. Ο Αλέξανδρος Δουμάς ήταν γιος μίας σκλάβας, της Μαρί Σεζέτ.

(Πορτρέτο του Αλέξανδρου Πούσκιν φιλοτεχνημένο από τον Ορέστ Κιπρένσκι το 1830. Πηγή: Wikipedia)

Ο Πούσκιν μεγάλωσε μιλώντας γαλλικά στο σπίτι του, κατά το συνήθειο των ευγενών της εποχής. Ρώσικα έμαθε από τη νονά του, σύμφωνα με τους μελετητές του έργου του. Στη Ρωσία, τότε, η ζωή διακρινόταν από την τεμπελιά, η οποία κόλλησε σαν στίγμα στους Ρώσους. Αν θεωρηθεί, βεβαίως, ότι το εν λόγω χαρακτηριστικό είναι όντως κακό και δεν συνάδει με τη βελτίωση του ανθρώπου. Υπότροφος στο Λύκειο Τσάρσκαγε Σιέλα, ο Πούσκιν πήρε μέρος στην επανάσταση του Δεκεμβρίου του 1825, ως Δεκεμβριστής, δηλαδή ως μέλος της παράταξης που ήθελε να καταργήσει το σύστημα του φεουδαρχισμού στη Ρωσία. Στο ποίημά του ‘Ο Μάστερ της Ξιφασκίας’, ο Δουμάς γράφει για εκείνα τα γεγονότα λες και ήταν εκεί, με τέτοια καθαρότητα και με τόσες λεπτομέρειες, που ασφαλώς βοηθούν τους συνωμοσιολόγους να αυξήσουν τα τετραγωνικά μέτρα του πεδίου που ανθίζει η θεωρία τους.

Το διάστημα στο οποίο ο Πούσκιν, ο οποίος ήταν λάτρης της γυναίκας όπως και ο Δουμάς (αυτό, φυσικά, δεν μπορεί να θεωρηθεί κάτι σπάνιο), εξορίζεται ως αντιδραστικός στη Σιβηρία, σε ένα μοναστήρι στη Λευκή Θάλασσα, μεταφέρεται με την παραίνεση του Ιωάννη Καποδίστρια, προϊσταμένου του στο υπουργείο Εξωτερικών, στο Κισινιόφ, τώρα Κισινάου, της Μολδαβίας, λογοκρίνεται από τον τσάρο και αφήνει ημιτελή έργα, ο Δουμάς δεν κάνει απολύτως τίποτα. Λέγεται, πάντως, ότι είναι καλλιγράφος αλλά όχι αξιοσημείωτος μαθητής και αφού πιάνει δουλειά σε συμβολαιογραφείο ασχολείται με τη συγγραφή θεατρικών έργων. Ένα θεατρικό έργο, ‘Ο Ερρίκος Γ’ και η αυλή του’, του αποδίδεται και μάλιστα θεωρείται επιτυχημένο. Η εκτόξευσή του έρχεται, ωστόσο, μετά το 1840, δηλαδή τρία χρόνια αφού ο Πούσκιν έχει σκοτωθεί σε μία περίεργη μονομαχία, με τον Ζορζ Ντ’ Αντέ, τον οποίο κατηγορούσε δριμέως ότι ήθελε να συνδεθεί ερωτικά με τη σύζυγό του, Ναταλίγια Γκαντσαρόβα. Μάλιστα, αυτές οι κατηγορίες κράτησαν επί τριετίας, με τον πατέρα του μελλοντικού δολοφόνου του να τις αρνείται και, μάλιστα, να προξενεύει τον Ντ’ Αντέ με την αδελφή της Ναταλίγια, Γεκατερίνα, την οποία παντρεύτηκε.

 (Η μονομαχία του Αλέξανδρου Πούσκιν με τον Ζορζ Ντ’ Αντέ. Πίνακας του Αντριάν Βολκόφ, πηγή: Wikipedia)

Πολυγραφότατος, ο Πούσκιν είχε ένα ταλέντο που σάστιζε τον κόσμο. Οι Ρώσοι δεν τον θεωρούν απλώς εθνικό ποιητή, αλλά τον κορυφαίο λογοτέχνη του έθνους, “νάσε βσιο”, δηλαδή “όλα μας”. Ο πρίγκιπας Πιοτρ Αντριέγεβιτς Βαζιέμσκι έγραψε στο θείο του, Βασίλι Πούσκιν, το εξής (πηγή Wikipedia): “Πρέπει να τον κλείσουμε σε κανένα φρενοκομείο. Τι διαβόλους έχει μέσα του! Όλη την κινητή και ακίνητη περιουσία μου δίνω, για να μπορώ να γράψω τέτοιους στίχους. Αυτό το λυσσασμένο ξεπεταρόνι θα μας καταφέρει όλους εμάς-εμάς και τους προγόνους μας”. Τα εφτά παραμύθια του σε ποιητική μορφή για παιδιά, που τα έγραψε προκειμένου τα δικά του παιδιά να μπορούν να τα ακούνε και να τον αφήνουν ήσυχο να γράφει, ενεργοποιούν τους δακρυγόνους αδένες κάθε Ρώσου, ο οποίος θεωρεί εαυτόν τυχερό που μπορεί να βάζει στο παιδί του σε νηπιακή ηλικία να ακούει αυτά τα αριστουργήματα. Ο Πούσκιν παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς την ελληνική επανάσταση, αποθεώνει και έπειτα βρίζει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος βρίσκει καταφύγιο στην Αυστρία μετά την ήττα στο Δραγατσάνι, στέκεται δίπλα στους Έλληνες, έπειτα καταφέρεται εναντίον τους, “είναι ένας άθλιος λαός λήσταρχων και μπακάληδων” κι έπειτα μετανιώνει, ό,τι δηλαδή παθαίνουν όλοι όσοι προσπαθούν να έρθουν κοντά με τους Έλληνες, περιλαμβανομένων των ίδιων των… Ελλήνων.

Ο Πούσκιν δεν θεωρήθηκε εθνικός λογοτέχνης μετά το θάνατό του, αλλά και εν ζωή. Τα ποιήματα, τα πεζογραφήματα, το αραβούργημα με το ονοματεπώνυμο ‘Ευγένιος Ανιέγκιν’ είναι τα διαμάντια της ρώσικης γλώσσας, η οποία, με την πρώτιστη συμβολή του Ντα Βίντσι της Στέπας, Μιχαήλ Λαμανόσαφ, ο οποίος το 1755 ίδρυσε το διάσημο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας και έγραψε την πρώτη Ρώσικη Γραμματική, ένα αντίγραφο της οποίας υπάρχει και στην Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, θεωρούνται πολύτιμα κοσμήματα και έχουν την καθολική αποδοχή του κοινού. Ο ίδιος ο Πούσκιν ήταν άτακτος, γυναικάς και με πολύ διαφορετικές συμπεριφορές: από τη μία ούρλιαζε και τα έβαζε με το σύστημα και από την άλλη υπήρχε ως η επιτομή της ευγένειας. Γι’ αυτό, κιόλας, ο θάνατός του προκαλεί το πιο μεγάλο ερωτηματικό και είναι το σημείο που λογίζεται ως το πιο σημαντικό επιχείρημα εκείνων που ενστερνίζονται τη θεωρία περί ίδιου προσώπου.

Μεταξύ συγγενών

Λέγεται ότι το θανάσιμο τραύμα που κατάφερε ο Ντ’ Αντέ στον Πούσκιν, ο οποίος είχε κληθεί να γράψει την ιστορία ενός εκ των τριών αξιοσημείωτων τσάρων της Ρωσίας, του Μεγάλου Πέτρου, ένα έργο που άφησε ημιτελές, ήταν στο κάτω μέρος της κοιλιάς. Η μονομαχία έγινε το απόγευμα της 27ης Ιανουαρίου του 1837 στην Τσόρναγια Ρετσκά (Μαύρο Ποταμάκι) στην Αγία Πετρούπολη, με τη θερμοκρασία στους 15 βαθμούς Κελσίου υπό το μηδέν και δυνατό αέρα. Ο Πούσκιν μεταφέρθηκε στο σπίτι του και στο ανάκλιντρο του γραφείου του πέθανε στις 29 Ιανουαρίου 1837, στις 2:45 το πρωί. Κι ενώ οι Ρώσοι θα έπρεπε να θρηνούν σύσσωμοι για το θάνατο του Πούσκιν, η κηδεία του δεν ήταν εθνικό γεγονός: Έγινε σε μία πολυσύχναστη πλατεία της Αγίας Πετρούπολης, ονόματι Σέναγια, με 10-15 ανθρώπους, συγγενείς επί το πλείστον, να δίνουν το ‘παρών’. Κι ενώ επρόκειτο για κάποιον που ο Νικολάι Γκαγκόλ έγραψε ότι “ο Πούσκιν ήταν για όλους τους ποιητές σαν μια ποιητική φλόγα που έπεσε απ’ τα ουράνια και από την οποία σαν κεράκια άναψαν άλλοι αυτοφυείς ποιητές. Γύρω του διαμορφώθηκε ολόκληρος αστερισμός” και ο Μαξίμ Γκόρκι είπε “για εμάς, τους Ρώσους, ο Πούσκιν ήταν η αρχή κάθε αρχής”, η κηδεία του έγινε λες και ήταν κάνας παρακατιανός.

Τρία χρόνια αργότερα, την 1η Φεβρουαρίου 1840, ο Αλέξανδρος Δουμάς ο πρεσβύτερος νυμφεύθηκε την ηθοποιό Ίντα Φεριέ, κάτι που δεν τον εμπόδισε να συνεχίσει να συνάπτει αμαρτωλές σχέσεις με εκπροσώπους του άλλου φύλου. Το μείζον, όμως, είναι ότι το λογοτεχνικό έργο του μέχρι τα δικά του 38 χρόνια ήταν από ελλιπές έως ανύπαρκτο. Ακόμα και αν υπήρχε ένας Αλέξανδρος Δουμάς θεατρικός συγγραφέας, θα μπορούσε άνετα ο Πούσκιν να καπηλευθεί την προσωπικότητά του, διότι εκείνος ο θεατρικός συγγραφέας ήταν βουτηγμένος στα χρέη και τον έκλυτο βίο, με το ταλέντο του να έχει ταβάνι.

(Ο Αλέξανδρος Δουμάς φωτογραφημένος το 1855. Πηγή: Wikipedia)

Καμία σχέση, δηλαδή, με το συγγραφέα που η μέση ηλικία του ήταν το λογοτεχνικό άνθος του, από τους ‘Τρεις Σωματοφύλακες’ μέχρι τον ‘Άνδρα με το Σιδηρούν Προσωπείο’ και από τη ‘Βασίλισσα Μαργκό’ ως τον ‘Κόμη Μοντεχρίστο’. Ο Δουμάς και ο Πούσκιν έγραψαν για τον Καρλομάγνο, εξέδωσαν περιοδικά, ο Ρώσος με τον τίτλο ‘Contemporary’, ο Γάλλος, ‘Musketeer’, δίνοντας δηλαδή το όνομα εκείνου που έχει προμηθευτεί μουσκέτο, δηλαδή ένα όπλο. Στα ρώσικα πολύ άνετα θα μπορούσε να μεταφραστεί ως ‘πούσκιν’, καθώς πούσκα είναι το κανόνι.

Και οι δύο υπήρξαν αντικαθεστωτικοί. Στον Ευγένιο Ανιέγκιν ο Πούσκιν κατακρίνει το καθεστώς, ενώ ο Δουμάς, στο τελευταίο μέρος των Σωματοφυλάκων χωρίζει τα τσανάκια του Ντ’ Αρτανιάν με τον Άθω, τον Πόρθο και τον Άραμη, εξαιτίας πολιτικής ιδεολογίας, μια και οι τρεις βρίσκονται σε διαφωνία για το σύστημα της μοναρχίας.

 (Ο Αλέξανδρος Δουμάς σε γκραβούρα φιλοτεχνημένη το 1860 από τον Γκουστάβ Λε Γκρε. Πηγή: Wikipedia)

Τα πορτρέτα τους έχουν ομοιότητες. Ο Δουμάς είναι λίγο πιο παχουλός, βεβαίως, αλλά αυτό άνετα θα μπορούσε να προκύψει από μία προσπάθεια του Πούσκιν να μην τον αναγνωρίσουν. Κάθε λαός, βεβαίως, έχει τους θρύλους του. Στη Σερβία, παραδείγματος χάρη, επιμένουν ότι ο χαρισματικός ηγέτης Τίτο δεν είναι ο Κροάτης αγρότης που ηγήθηκε μαχών και επαναστάσεων, αλλά ένας Αυστριακός που εστάλη για να παίξει το ρόλο του Γιόζιπ Μπροζ. Οι συμπτώσεις που μπορεί να φέρνουν τέτοιες ιστορίες, συνδέονται με το είδος και την επανάληψη των ίδιων καταστάσεων. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορεί παρά να δημιουργεί μυστήριο και γοητεία μία τέτοια θεωρία και, ασφαλώς, να κάνει τους αναγνώστες είτε να διαβάσουν ξανά τους δύο σπουδαίους συγγραφείς είτε να μυηθούν στον κόσμο τους για πρώτη φορά. Το διάβασμα ενός βιβλίου, άλλωστε, μόνο οφέλη έχει.