Μπήκαμε στην νέα υποβλητική στέγη του Αρχείου Καβάφη
Ένας νέος κόμβος πολιτισμού άνοιξε στην Ακρόπολη από το Ίδρυμα Ωνάση, ένας χώρος που σε μεταφέρει στο σύμπαν του μεγάλου ποιητή με τα αυθεντικά έπιπλα από την οικία του στην Αλεξάνδρεια.
- 21 ΝΟΕ 2023
Παραμερίζοντας την παχιά κουρτίνα της εισόδου, σου αποκαλύπτεται ένα χώρος υποβλητικός, που θα μπορούσες εύκολα να φανταστείς σαν το σαλόνι όπου ο Αλεξανδρινός ποιητής υποδεχόταν με αριστοκρατική ευγένεια φίλους και επισκέπτες τα βράδια, απ΄ τις πέντε μέχρι τις οκτώ.
Μέσα στις προθήκες είναι τα προσωπικά του αντικείμενα, τα χαρακτηριστικά στρογγυλά γυαλιά, οι καρτ βιζίτ της μητέρας του Χαρίκλειας και τα καπνικά του σύνεργα, στα οποία έτρεφε ιδιαίτερη συμπάθεια, μέχρι να τον κόψει η ασθένεια. Κρεμασμένα βρίσκονται οικογενειακά πορτρέτα, όπως του πολυαγαπημένου αδελφού του Αλέξανδρου, και αντικείμενα με εντυπωσιακό διάκοσμο σαν τον καθρέφτη με επίχρυσο σκαλιστό πλαίσιο, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι είχε όντως θέση στο σαλόνι του Καβάφη.
Αλλά κατά κύριο λόγο για την αίσθηση ευθύνεται το παιχνίδι με το φως. Από τον Robert Liddell, τον γνωστότερο βιογράφο του μεγάλου ποιητή, έχουμε την εικόνα της ατμόσφαιρας στο επάνω πάτωμα της οδού Λέψιους στην Αλεξάνδρεια που προαναφέραμε: ο Κ.Π. Καβάφης είχε συνειδητά απορρίψει το αγαθό του ηλεκτρικού ρεύματος και όταν υποδεχόταν κόσμο στο σπίτι, απολάμβανε να σκηνογραφεί φωτιστικά τον χώρο, τοποθετώντας με προσοχή τα κεριά και τις λάμπες λαδιού για δραματική ένταση.
«Μάλιστα, όταν συμπαθούσε κάποιον πολύ», όπως προσθέτει στα ντεσού της ιστορίας η Μαριάννα Χριστοφή που έχει μελετήσει ενδελεχώς το έργο του (συντονίστρια Επικοινωνίας & Δράσεων Αρχείου Καβάφη), «λέγεται ότι έβαζε ένα παραπάνω κερί για να φωτίζεται και να βλέπει με άνεση το πρόσωπό του καλεσμένου».
Εντούτοις, δεν βρισκόμαστε μπροστά σε κάποιου είδους αναπαράσταση. Το σαλόνι κανονικά ήταν κόκκινο και η διάρθρωση διαφορετική. Κι ούτε βρήκαμε τον τρόπο να διακτινιστούμε ξαφνικά στην Αίγυπτο για την περίφημη Οικία Καβάφη, που αποκαθίσταται την τρέχουσα περίοδο. Βρισκόμαστε στο νούμερο 16 της οδό Φρυνίχου στην Ακρόπολη, μέσα στον καινούργιο κόμβο πολιτισμού που εγκαινίασε το Ίδρυμα Ωνάση για να φέρει τον Αλεξανδρινό ποιητή ένα βήμα κοντύτερα στο ευρύ κοινό – στη νέα στέγη του Αρχείου Καβάφη.
Άπαντες οι συντελεστές αυτού του μαραθώνιου έργου αρνούνται τον χαρακτηρισμό του ως μουσείο. Περισσότερο ταιριαστό μοιάζει το «βιωματικός χώρος» που χρησιμοποίησε ο πρόεδρος του Ιδρύματος, Αντώνης Παπαδημητρίου. «Στόχος ήταν ο επισκέπτης να πάρει μια εικόνα του πνευματικού και υλικού βίου του ποιητή, όσο αυτό είναι βέβαια εφικτό και χωρίς ψευτικους αντυπωσιασμούς», αναγράφεται διά χειρός του ιδίου στο φυλλάδιο το οποίο παραλαμβάνει ο επισκέπτης μπαίνοντας.
Ένα απτό παράδειγμα, λεζάντες δεν υπάρχουν, τουλάχιστον όχι σε πρώτο πλάνο. Αντικείμενα και τεκμήρια είναι όλα αριθμημένα, αλλά παραπέμποντας στα κείμενα του φυλλαδίου.
«Μια σειρά από συμβάντα»
«Στις βασικές αρχές σχεδιασμού που ακολουθήσαμε ήταν η ποίηση του ίδιου του Καβάφη», επισημαίνουν τα δύο άτομα που με βαθιά γνώση του έργου του Αλεξανδρινού συνέλαβαν την ταυτότητα του νέου χώρου στην Ακρόπολη, τόσο από αρχιτεκτονική όσο και από μουσειογραφική άποψη – οι Εύα Μανιδάκη και Θανάσης Δεμίρης από το Flux Office. «Προσπαθήσαμε να μπούμε στις διαφορετικές ποιότητες ατμόσφαιρας που έχει ο ποιητής στο έργο του, σε σχέση με το φως, τα χρώματα, τα υλικά», επισημαίνουν. «Αυτοί ήταν οι οδηγοί μας».
Οι τόνοι είναι γήινοι, ενώ σε ακολουθεί ανεπαίσθητα μια ανταύγεια του σκούρου πράσινου, μέσα στο παιχνίδι φωτός-σκιάς. Στη γωνία δεξιά απ’ την είσοδο, κρύβεται η εξήγηση: η κυπαρισσί βελούδινη πολυθρόνα που συναντάμε σε πολλές περιγραφές άλλων από τις επισκέψεις τους στον Καβάφη, βρίσκεται εκεί. Παραδόξως, είναι μικρότερη από το αναμενόμενο μέγεθος.
Απέναντι είναι το σεκρετέρ όπου καθόταν και όσο προχωράς προς τα μέσα, ασυναίσθητα με ένα βήμα ανάλαφρο για να μη διαταράξεις τον άρρητο κώδικα του προσωπικού χώρου, το βλέμμα σου τραβούν αντικείμενα καθημερινά αλλά καθόλου απλά. Τα τραπεζάκια με φίλντισι που αγαπούσε, οι κομόδες της εποχής με περίτεχνο μεταλλικό διάκοσμο, τα ιαπωνικά βάζα.
Ριχτές βελούδινες κουρτίνες, ξύλινα παρκέ και κρυφός φωτισμός ρυθμίζουν αυτόν τον κώδικα. «Έχουμε διαμορφώσει μια δεύτερη επιδερμίδα στην υπάρχουσα κατασκευή του κτιρίου [σ.σ. ένα κτίριο είναι κατασκευής του 1910, αγνώστου αρχιτέκτονα, αλλά η τωρινή του εικόνα διαμορφώθηκε σε διαδοχικές φάσεις, με την τελευταία να υλοποιείται τη δεκαετία του 1990], που συγκροτεί μια σειρά από συμβάντα για τον επισκέπτη». Ο χώρος δεν είναι μεγάλος, αλλά αυτό εντείνει την αμεσότητα.
Όσον αφορά τη διάρθρωση, είναι το «σαλόνι» με τα μόνιμα εκθέματα (τα οποία «θα εμπλουτίζονται σταδιακά»), είναι στη συνέχεια μια ενδιάμεση αίθουσα που θα φιλοξενεί περιοδικές ενότητες για τη ζωή του Καβάφη (αυτή τη στιγμή, εκτίθενται τεκμήρια από τις τέσσερις επισκέψεις του ποιητή στην Αθήνα, περιλαμβάνοντας από επιστολές με λογοτέχνες που με μεγάλο ενθουσιασμό γνώριζε εδώ μέχρι ντοκουμέντα από τη μεγάλη διαμάχη που προκάλεσε το όνομά του κατά τις δεκαετίες 1920-1930 στους κύκλους της διανόησης), ενώ ακολουθεί το αναγνωστήριο με προσωπογραφίες του ποιητή και τοπιογραφίες της Αλεξάνδρειας, και τέλος, πίσω από την κλειστή πόρτα το αρχειοστάσιο, όπου φυλάσσεται σε κατάλληλη θερμοκρασία το αυθεντικό αρχείο.
Υπό κατασκευή είναι και ο κήπος του ισογείου, με «φυτά και την ατμόσφαιρα της Αλεξάνδρειας».
Η νέα στέγη που δημιουργήθηκε για το Αρχείο Καβάφη καθιστά το φυσικό αρχείο προσβάσιμο (κατόπιν ραντεβού) –να υπενθυμίσουμε ότι έπειτα από μια εκτενή διαδικασία για την καταγραφή, πλήρη τεκμηρίωση και ψηφιοποίηση, το Αρχείο είχε δοθεί σε δημόσια πρόσβαση διαδικτυακά από το 2019–, ενώ παράλληλα τώρα είναι η στιγμή που αποκαλύπτεται πρώτη φορά το δεύτερο σκέλος του κληροδοτήματος Καβάφη, το οποίο έχει περιέλθει στην ιδιοκτησία του ιδρύματος Ωνάση: τα αυθεντικά έπιπλα και τα προσωπικά αντικείμενα του Αλεξανδρινού.
«Ο Καβάφης είναι άχρονος», τόνισε στο τέλος ο πρόεδρος του Ιδρύματος, «αλλά το ζήτημα τελικά είναι να τον φέρουμε στο σήμερα, να τον καταστήσουμε προσβάσιμο και ελκυστικό στις επόμενες γενιές, στους νεότερους. Έχει μεταφραστεί άλλωστε σχεδόν σε όλες τις γλώσσες, αλλά δεν αρκεί αυτό· πρέπει να διαβαστεί κι όλας».
***
INFO
ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΦΗ
Φρυνίχου 16Β, Πλάκα, 105 58
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο
11:00–18:00
Είσοδος ελεύθερη
