Η ιστορία του Πύργου Αθηνών, του πρώτου ουρανοξύστη της Ελλάδας
Στις 13 Ιουνίου του 1969, ξεκινάει η θεμελίωση ενός μεγαλεπήβολου κατασκευαστικά έργου: ο εμβληματικός ουρανοξύστης του νεαρού τότε αρχιτέκτονα Ιωάννη Βικέλα δοκίμασε τα όρια των Αθηναίων, αντλώντας έμπνευση (παραδόξως) από τα νεοκλασικά και τον Παρθενώνα.
- 27 ΑΥΓ 2024
Συνέβη πριν από 55 χρόνια, αλλά το ίδιο σοκ θα προκαλούσε και σήμερα: φανταστείτε η επόμενη μεγάλη ανάπλαση, λέει, να αφορούσε την ανέγερση ενός τεράστιου ουρανοξύστη στο Κέντρο, ο οποίος θα άγγιζε τα 103 μέτρα σε ύψος, κρύβοντας τη θέα στο μνημείο της Ακρόπολης. Πόσο λογικό θα μας φαινόταν σήμερα, σε μία αποδεδειγμένα σεισμική και πνιγμένη στο μπετόν Αθήνα να σηκωνόταν ένα ορθογώνιο γυάλινο κουτί, λες και είμαστε στο Μανχάταν;
Το ίδιο με τότε: απαράδεκτο. Αλλά τότε, οι αντιδράσεις μεν υπήρξαν σφοδρές από την πλευρά των αρχιτεκτόνων (και όχι μόνο), η μεγαλομανία δε, αρκετή, ώστε να δεχθεί η κοινωνία τον ψηλό γίγαντα, ως σύμβολο ανάπτυξης. Το καθεστώς των Συνταγματαρχών εξαρτιόταν από τις μεγάλες ιδέες, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.
Αρκεί να σταθούμε στο νομικό παραθυράκι που άνοιξε: μέσα στο «σύνταγμα» του Παπαδόπουλου το 1968 υπήρξε το διάταγμα σχετικά με τη λεγόμενη «ελεύθερη δόμηση», με το οποίο αποδεσμεύτηκαν τα κτίρια από τους καθ’ ύψους περιορισμούς. Η Αθήνα μπορούσε να ψηλώσει όσο ήθελε. Αυτό άλλαξε ξανά μετά το 1980, αφού νέοι, ακόμη πιο αυστηροί περιορισμοί τέθηκαν σε ισχύ. Ο φόβος και η αποστροφή της κοινής γνώμης για τους ουρανοξύστες, είχε επανέλθει και έμελλε σταδιακά μόνο να μεγαλώνει, όπως φάνηκε.
Πού ευθύνεται τελικά αυτός ο αρνητισμός που νιώθουμε; Διότι το έργο του Ιωάννη Βικέλα, ο Πύργος Αθηνών είναι εκεί, στη γωνία Μεσογείων και Βασιλίσσης Σοφίας, ζωντανός και ακλόνητος, ως τρανό παράδειγμα για το αντίθετο: έχει υποστεί 5,9 και 6,7 Ρίχτερ τα έτη 1999 και 1981 αντίστοιχα, χωρίς να εμφανίσει ρωγμή ή κάποια φθορά, το σχήμα του αποτελεί σημείο κατατεθέν για τη σύγχρονη πρωτεύουσα, ενώ ούτε επιβαρύνει, ούτε πνίγει τη γύρω περιοχή, 29 χρόνια μετά την ολοκλήρωσή του – ίσα-ίσα.
Το χρονικό της ανέγερσης
© Menelaos Myrillas / SOOC
Στη χρυσή εποχή της αντιπαροχής και της οικοδομικής άνοιξης, μια μεγάλη εταιρεία με ιστορία, η κατασκευαστική Αλβέρτης Δημόπουλος ΑΕ, αντιλαμβάνεται το οικόπεδο στους Αμπελόκηπους ως ευκαιρία για το μεγάλο πρότζεκτ: την ανέγερση του ψηλότερου κτιρίου στην Ελλάδα και σε όλα τα Βαλκάνια. Ένα έργο που θα έκανε και το επιβλητικό Χίλτον να μοιάζει μικρό.
Τα σχέδια του μεγαλεπήβολου συγκροτήματος αναθέτει η εταιρία, ύστερα από σκέψη, στον νεαρό Ιωάννη Βικέλα και τον Γιάννη Κυμπρίτη. Ο πρώτος είχε δείξει από νωρίς έφεση στους ουρανοξύστες, αφού για χάρη τους είχε ταξιδέψει μέχρι τη Βραζιλία. Από τα χέρια του βγαίνουν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 οι δύο αδελφικοί Πύργοι, με τον μικρό να φτάνει τα 56 μέτρα και τους 12 ορόφους. Δυστυχώς, δεν υπήρχε αρκετή ευσυνειδησία τότε, οπότε ο κατασκευαστικός άθλος επιβιώνει μόνο από αφηγήσεις του αρχιτέκτονα. Δεν υπάρχουν φωτογραφίες από την ανέγερση.
«Είχε εγκατασταθεί ένα εξωτερικό βαγονέτο που σήκωνε τους εργάτες καθ’ ύψος, από τον πρώτο μέχρι τον τελευταίο όροφο», είχε δηλώσει ο Ιωάννης Βικέλας σε μια τηλεοπτική συνέντευξη. Έχοντας πλέον υπογράψει πάνω από εννιακόσια κτίρια, ο μεγάλος αρχιτέκτονας των ψηλών κτιρίων παραμένει να ξεχωρίζει τη μαεστρία του Πύργου Αθηνών. «Μετά την κατασκευή του Πύργου, οικοδομήθηκαν σε όλες τις βαλκανικές πρωτεύουσες ουρανοξύστες, αλλά κανένας εξ αυτών δεν έχει την αισθητική του», είχε παραδεχτεί ο Βικέλας, χωρίς κάποια δόση έπαρσης.
Είχαν επιστρατευτεί οι μεγαλύτεροι γερανοί της εποχής, θαρραλέοι τεχνίτες αλλά και τεχνικές που εφευρέθηκαν αποκλειστικά για το φιλόδοξο τούτο έργο, το οποίο είναι εφοδιασμένο με ελαστικά εφέδρανα στη βάση, ώστε να απορροφά τους κραδασμούς με ταλάντευση, που φτάνει τους 30 πόντους στην κορυφή. Όσοι έχουν ζήσει σεισμό μέσα στον Πύργο, έχουν να μνημονεύουν την εμπειρία αυτή.
Τον κοιτάμε κάθε μέρα, αλλά τον βλέπουμε;
Τα αποκαλυπτήρια έγιναν, παρουσία εκλεκτών προσκεκλημένων, το 1973 και λίγο αργότερα ο Πύργος Αθηνών δόθηκε προς χρήση, παραμένοντας έως σήμερα να φιλοξενεί εταιρικά γραφεία. Όσον αφορά τη δομική τυπολογία του, ακολουθά το κλασικό μοτίβο ενός ουρανοξύστη με υαλοπέτασμα: οι σκάλες βρίσκονται στο κέντρο του κτιρίου, τα γραφεία περιμετρικά, ενώ τα τζάμια είναι εκ κατασκευής αδύνατο να ανοίξουν – ο αέρας τροφοδοτείται στο εσωτερικό από το σύστημα αερισμού. Αλλά εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές του με άλλα αντίστοιχα οικοδομήματα.
«Καταλαβαίνετε ότι μια συνήθη παρουσία οικοδομικού όγκου με αυτό το ύψος, θα αντιμετώπιζε σφοδρή κριτική από την κοινή γνώμη», είχε δηλώσει στην ίδια συνέντευξη, «εγώ μπόρεσα να κάνω έναν ουρανοξύστη που μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει παρά ελάχιστα, ίσως και καθόλου, στο ευρωπαϊκό τοπίο».
Τι είναι αυτό που τον διακρίνει; Καταρχήν, η εναλλαγή ανάμεσα σε υαλοπέτασμα και κιονοστοιχία: δεν πρόκειται για ένα ενιαίο, βαρετό γυάλινο περίβλημα, αλλά για πλέγμα με μαρμάρινες κάθετες γραμμές.
Και εξηγούμαι: οι μπετονένιες κολώνες που κρύβονται στον σκελετό του κτιρίου βρέθηκε τρόπος να επενδυθούν με μαρμάρινες πλάκες. Μια, θα λέγαμε, πατέντα με άγκιστρα και εγκοπές έκανε πράξη τη συνένωση. «Το αίτημα από την αρχιτεκτονική επιτροπή ήταν να κατασκευάσω έναν ελληνοπρεπή πύργο», είχε πει επ’ αυτού ο Βικέλας. Καταλυτική κίνηση από πλευράς του αρχιτέκτονα για να πετύχει αυτό το παράδοξο αίτημα ήταν η διάταξη του ουρανοξύστη, που ακολουθεί τις αρχές των κλασικών και νεοκλασικών κτιρίων.
Παρατηρείστε το: υπάρχει βάση, κορμός και στέψη, ακριβώς όπως στα κτίρια του Ziller και τα μνημεία των αρχαίων. Η βάση αποτελείται από το ισόγειο και τον πρώτο όροφο (όπου επικοινωνούν εσωτερικά οι δύο Πύργοι), ο κορμός είναι το γυάλινο πλέγμα, ενώ η κορυφή έχει αποκολληθεί από το σώμα του κτιρίου – μια κίνηση που δεν απαντάται σχεδόν καθόλου. Έτσι προέκυψε ένας ουρανοξύστης καθ’ ομοίωση του ανθρώπου: πόδια, σώμα και κεφάλι.
Ένα σύγχρονο τοπόσημο σε μίνιμαλ γραμμές αλλά με κλασικές αρχές. Ενώ βλέπουμε τον Πύργο Αθηνών κάθε μέρα, δεδομένου ότι προεξέχει περήφανα από το χαλί της πρωτεύουσας, αλήθεια, πόσο πολύ τον έχουμε παρατηρήσει;
