Πώς βιώνει ένας τυφλός το φαγητό σε εστιατόριο

Για τους βλέποντες το να δειπνήσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους στο απόλυτο σκοτάδι είναι μια ακόμα εμπειρία, γνωρίζοντας ότι στο τέλος θα βγάλουν τη μάσκα, θα ανάψουν τα φώτα και θα επιστρέψουν ξανά στην καθημερινότητά τους. Για τους ανθρώπους με οπτική αναπηρία, ωστόσο, ισχύει μία άλλη πραγματικότητα όταν επιθυμούν να επισκεφτούν ένα εστιατόριο για φαγητό. Αλήθεια, πώς είναι να τρως έξω όταν είσαι τυφλός;

Όταν το μενού είναι διαθέσιμο μόνο σε έντυπη μορφή φανερώνεται μια θλιβερή πραγματικότητα: Το τυφλό άτομο στερείται της βασικής ελευθερίας και αξιοπρέπειας να κάνει μια ανεξάρτητη επιλογή. Τα μενού με γραφή Braille μπορούν να εξαλείψουν τα αισθήματα διαφορετικότητας και αποκλεισμού που κάνουν την εμπειρία του φαγητού αποξενωτική για τους ανθρώπους με οπτική αναπηρία.

Αντιμετωπίζοντας οποιοδήποτε εμπόδιο στην πρόσβαση – μια άρνηση για σκύλο οδηγό, μια κακοσχεδιασμένη ιστοσελίδα, μια αμήχανη στιγμή στο τραπέζι – ο άνθρωπος με οπτική αναπηρία αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τη διαφορετικότητά του. Αυτό καταστρέφει ολόκληρο τον σκοπό του δείπνου, ο οποίος αφορά την απόλαυση της σύνδεσης, της αλληλεπίδρασης, του να μοιράζεσαι την εμπειρία. Αλλά όταν όλα λειτουργούν, – ένα ενημερωμένο μενού σε γραφή Braille ή σε μεγαλογράμματα, διαθέσιμο χωρίς φασαρία- ένας προσβάσιμος ιστότοπος, ένα καλά εκπαιδευμένο προσωπικό – η δημόσια αντίληψη και εμπειρία της τυφλότητας μετατοπίζεται από την αποξένωση στην κανονικότητα και το ανήκειν.

Για τη Θεοδώρα Φαρδέλα, Γενική Γραμματέα του Πανελληνίου Συνδέσμου Τυφλών (Π.Σ.Τ), που λειτουργεί από το 1932 και αριθμεί περί τα 6,5 χιλιάδες μέλη σε όλη την Ελλάδα, η συζήτηση για συμπερίληψη θα πρέπει να περιλαμβάνει τα πάντα. «Το βασικό είναι η γραφή Braille, τα μεγαλογράμματα για ανθρώπους με μερική όραση που μπορεί και να μη γνωρίζουν Braille, QR code για να σκανάρει κάποιος και να διαβάσει το μενού στην περίπτωση που δεν τον εξυπηρετεί κάτι από τα άλλα».

Η Υπουργική Απόφαση υπ. αριθμ. 91345, άρθρο 70 του υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης υποχρεώνει τους υπεύθυνους των καταστημάτων μαζικής εστίασης και αναψυχής (εστιατόρια, καταστήματα γρήγορης εστίασης, ταβέρνες, καφετέριες, κέντρα διασκέδασης και λοιπά παρόμοια καταστήματα) να εξασφαλίζουν την πληροφόρηση ατόμων με αναπηρία (Α.με.Α.) επί του τηρούμενου τιμοκαταλόγου. Ο Ν.4488/2017 (άρθρο 65, παρ. 3) αναγνωρίζει την ελληνική γραφή Μπράιγ (Braille) ως τον τρόπο γραφής των τυφλών Ελλήνων πολιτών. Ο Δημήτρης Σηφάκης, Πρόεδρος του Π. Σ. Τ., επισημαίνει ωστόσο ότι οι έλεγχοι είναι ανεπαρκείς. «Αυτός που ελέγχει προφανώς και δεν ξέρει Braille και το να υπάρχει ένας κατάλογος τριετίας χωρίς τις ανατιμήσεις που πιθανότατα να έγιναν στο μεσοδιάστημα, δεν σημαίνει κάτι». Παρόλα αυτά, θα ξεπεραστεί ο σκόπελος, αφού τις περισσότερες φορές ο άνθρωπος που εργάζεται στο σέρβις, ενημερώνει για το τι υπάρχει στο μενού. «Το τυπικό και το σωστό θα ήταν να υπάρχει κατάλογος για να ξέρω τι θα πάρω και τι θα πληρώσω, αλλά αυτό δεν αποτέλεσε ποτέ εμπόδιο για να βγούμε έξω».

Η Γεωργία Λούζη-Ρουκουτάκη, Αντιπρόεδρος στον Φάρο Τυφλών της Ελλάδος, που λειτουργεί από το 1946 παρέχοντας κοινωνική στήριξη, αισθάνεται πολύ χαρούμενη και ανεξάρτητη όταν υπάρχει μενού σε γραφή Braille, καθώς δεν αναγκάζεται να ρωτήσει τον συνοδό της για τα φαγητά και – το βασικότερο – γνωρίζει από πριν τις τιμές. «Οι άνθρωποι στο σέρβις οφείλουν να σε ενημερώσουν για τα πιάτα αλλά είναι λιγάκι δύσκολο και κουραστικό, ειδικά σε φόρτο εργασίας. Σε γενικές γραμμές όμως, είναι πολύ καλοί και βοηθητικοί».

Η απουσία ειδικών μενού δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ένας τυφλός όταν βγαίνει έξω για φαγητό. Το γεγονός ότι στα περισσότερα εστιατόρια η τουαλέτα βρίσκεται στο υπόγειο και συχνά χρειάζεται να κατέβεις μία στριφογυριστή σκάλα, κάνει την πρόσβαση ακόμα πιο δύσκολη, κι αυτό ισχύει ακόμα και για τους βλέποντες. «Ύστερα είναι το να θέλεις κάτι επιπλέον και να μην μπορείς να βρεις τον σερβιτόρο, όταν όλοι στην παρέα είμαστε άτομα με οπτική αναπηρία. Θα μπορούσε να υπάρχει ένα μπουτόν για να το πατάς, όπως έχω συναντήσει σε κάποια beach bars», εξηγεί ο Πρόεδρος του Π.Σ.Τ. Μέχρι να γίνουν όμως τα πιο «μεγάλα» σχέδια, ένας τυφλός καλείται να σκεφτεί «μεσοβέζικες» λύσεις. Έτσι, όπως λέει γελώντας η Γεωργία Λούζη-Ρουκουτάκη, όταν βρίσκεται με την παρέα της σε μαγαζιά που έχουν τραπέζια σε πλατείες (και αρκετή κίνηση) τηλεφωνούν στο κατάστημα για να ζητήσουν ό,τι επιπλέον χρειάζεται να έρθει στο τραπέζι τους.

Ακόμα όμως κι όταν αυτό που παραγγείλουν φτάσει στο τραπέζι, θα πρέπει ο σερβιτόρος να ενημερώσει τι είναι. «Είναι θέμα εκπαίδευσης», τονίζει η Θεοδώρα Φαρδέλα, «και πρέπει να το βρούμε κάπου στη μέση. Αν αφήσεις το καλαμάκι του καφέ δίπλα του, μπορώ να το βάλω μόνη μου. Αν όμως αφήσεις ένα πιάτο και δεν πεις τι είναι, δεν μπορώ να το γνωρίζω». Μιλώντας για εκπαίδευση, οι βλέποντες στην παρέα ή στο σέρβις, μπορούν να καθοδηγήσουν έναν άνθρωπο με οπτική αναπηρία για το πού είναι το καθετί στο πιάτο του, χρησιμοποιώντας την ώρα του ρολογιού.

Όπως επισημαίνει η Γεωργία-Λούζη Ρουκουτάκη, υπάρχουν εκπαιδεύτριες κινητικότητας για καθημερινές δεξιότητες, όπως το φαγητό χρησιμοποιώντας το ρολόι, όπως για παράδειγμα οι πατάτες είναι στο 3 και το κρέας στο 6. «Όταν ήμουν πιο νέα, εκεί στα 20, και πήγαινα για φαγητό με φίλους που έβλεπαν, δεν αισθανόμουν τόσο άνετα όχι γιατί δεν ήταν ευχάριστοι, αλλά γιατί με προβλημάτιζε το πώς θα φάω. Δεν είχα την εμπειρία. Τώρα νιώθω πιο άνετα με το φαγητό έξω, έχω εξοικειωθεί. Για το κοτόπουλο δεν θα χρησιμοποιήσω μαχαίρι και πιρούνι, θα το πιάσω διακριτικά με το χέρι. Και με το ψάρι είναι δύσκολο, όταν έχω δίπλα μου κάποιον που βλέπει θα με βοηθήσει, αν όχι θα προτιμήσω ένα μικρότερο, αλλά γενικά βρίσκεις λύσεις. Θα ζητήσω για παράδειγμα να μου κόψουν την μπριζόλα πριν φτάσει στο τραπέζι μου. Και θα ενημερώσουμε εξαρχής ότι επειδή έχουμε πρόβλημα όρασης, θέλουμε να έρχονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα να μας ρωτάνε αν χρειαζόμαστε κάτι. Πάντως, υπάρχει πολύς κόσμος που πάει σε ταβέρνες και το χαίρεται».

Θυμάται ακόμα την ημέρα που έμαθε τον τρόπο και την κίνηση για να κόβει ένα γλυκό και να το απολαμβάνει όταν βρίσκεται έξω. «Πιο μικρή δυσκολευόμουν να φάω μία πάστα σε ένα ζαχαροπλαστείο. Προτιμούσα να πιω κάτι και να πάρω το γλυκό για το σπίτι. Είχα μία φίλη λοιπόν που έβλεπε και θυμάμαι είχαμε πάει στο Μινιόν και μου είχε πει θα σε μάθω να τρως πάστα. Πήραμε 5-6 και στο τέλος το πέτυχα».

Πολύ πριν φτάσει όμως στον προορισμό του, ένας τυφλός καλείται να κινηθεί στην πόλη. «Είναι ένα πολύ μεγάλο ζήτημα το πώς φτάνω μέχρι εκεί. Τι υπάρχει στα πεζοδρόμια, στους δρόμους, το πόσο χάλια είναι οι συγκοινωνίες (για όλους τους ανθρώπους όχι μόνο για εμάς) οπότε όταν φτάσεις στο σημείο που θέλεις, είσαι μέσα στα νεύρα» τονίζει η Θεοδώρα Φαρδέλα. «Σε άλλες χώρες το κομμάτι της προσβασιμότητας είναι λυμένο. Να φτάσεις εκεί που θέλεις με ασφάλεια. Εδώ, δυστυχώς υπάρχουν οάσεις και έρημοι προσβασιμότητας και όχι μία αλυσίδα», προσθέτει ο Δημήτρης Σηφάκης.

Συμφωνούν ότι είναι κουραστικό να λένε τα αυτονόητα και να ξεπερνούν εμπόδια καθημερινά ακόμα και για τα πιο απλά πράγματα. «Το χειρότερο είναι ότι τα εξηγούμε σε κυβερνητικά στελέχη και κάθε φορά λέμε τα ίδια, στους ανθρώπους που σχεδιάζουν προσβασιμότητα και μιλάνε για προσβασιμότητα για όλους. Την ίδια στιγμή αν χρησιμοποιήσεις τον οδηγό όδευσης μπορεί να πέσεις πάνω σε ένα περίπτερο ή να καταλήγει σε παρκαρισμένο μηχανάκι, σε τραπέζια και καθίσματα. Είναι κατειλημμένος στο 95%, και αρκετοί έχουν μπει εξαρχής λάθος. Αν κάνεις μία βόλτα σε μαγαζιά στο Θησείο, θα δεις ότι δεν μπορεί να περάσει ένα άτομο με οπτική αναπηρία. Υποτίθεται ότι υπάρχουν απαγορεύσεις αλλά δεν τηρούνται, γιατί καλύτερα είναι για τον επιχειρηματία να πληρώσει ένα πρόστιμο παρά να βγάλει το τραπέζι που εμποδίζει».

Η Αντιπρόεδρος του Φάρου Τυφλών επιβεβαιώνει μία σκέψη μου. Ο τυφλός θα ξοδέψει περισσότερα χρήματα από έναν βλέποντα με τον οποίο μπορεί να αμείβεται το ίδιο. Θα χρησιμοποιήσει περισσότερο ταξί, θα πληρώσει έναν συνοδό για μία υπηρεσία. «Λέμε μεταξύ μας οι φίλοι ότι ο τυφλός είναι με το χέρι στην τσέπη. Γνωρίζω βέβαια πολλούς ανθρώπους που καταφέρνουν τα πάντα, είναι αξιοθαύμαστοι. Κυρίως γυναίκες με οπτική αναπηρία, που έχουν γίνει μητέρες». Όπως και η ίδια άλλωστε. Ακόμα κι αν έχουν ξεπεραστεί ζητήματα κοινωνικού ρατσισμού σύμφωνα με τον Πρόεδρο του Π.Σ.Τ., όπως ότι ένας τυφλός δεν θα έχει χρήματα να πληρώσει, η έλλειψη εκπαίδευσης παραμένει. Δεν είναι λίγα τα μαγαζιά που θα επικαλεστούν τον φόβο των άλλων πελατών στην παρουσία ενός σκύλου – οδηγού ενώ στα μέσα μαζικής μεταφοράς και τα ταξί επικρατεί ακόμα σύγχυση σχετικά με τον ρόλο που έχει το ζώο. Θέλουμε πολλή δουλειά, έχουμε ακόμα δρόμο σαν χώρα. Η εκπαίδευση πρέπει να ξεκινήσει από τα σχολεία, για να αλλάξουν τη νοοτροπία μας οι νεότερες γενιές, για όλα».

Πίσω στο τραπέζι του φαγητού τώρα, οι υπόλοιπες αισθήσεις οξύνονται. Γεύση, όσφρηση και αφή λειτουργούν καθοριστικά στην εμπειρία, εξηγεί η Γεωργία Λούζη-Ρουκουτάκη. «Θα πω στον σύντροφό μου ότι το τάδε φαγητό μυρίζει κάπως και μάλλον δεν είναι καλό. Επίσης, αγγίζοντας με το πιρούνι και κουνώντας το θα καταλάβω ότι είναι το κρέας, οι πατάτες ή το ρύζι, κι ας μην τα βλέπω. Και φυσικά, όταν κάτι είναι νόστιμο θα το ευχαριστηθούμε παραπάνω».

«Την ευχαριστιόμαστε την έξοδο πάντως», λέει η Θεοδώρα Φαρδέλα. «Όπως στους βλέποντες υπάρχουν στριμμένοι, το ίδιο ισχύει και για εμάς, είμαστε ένα κομμάτι της κοινωνίας. Αν κάποιος θέλει να τα πάρει όλα στραβά, έτσι θα γίνει. Αν επικεντρωθείς ότι σου έφερε δέκα πιάτα και στο ένα δεν σου είπε τι είναι, εσύ θα χάσεις ως άνθρωπος, κανείς άλλος».

Στην Εθνική Ομοσπονδία Τυφλών υπάρχει εκτυπωτικό κέντρο όπου μπορεί μια επιχείρηση να βγάλει ένα μενού με γραφή Braille. Η επεξεργασία είναι 50 ευρώ και κάθε εκτύπωση κοστίζει 0,50. Το Εκτυπωτικό Τμήμα του Φάρου Τυφλών της Ελλάδος, αναλαμβάνει επίσης την μετατροπή και εκτύπωση Τιμοκαταλόγων και πληροφοριακού υλικού καταστημάτων εστίασης και ξενοδοχείων σε Braille, Κατόψεις, Πινακίδες κ.ο.κ.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ