Για τον Δαυίδ Σαμπεθάι η λογοκρισία της τέχνης δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα της τρομακτικής πραγματικότητας που ζούμε

Στα χρόνια που γνωρίζω τον Δαυίδ Σαμπεθάι με έχει εκπλήξει αρκετές φορές με τους τρόπους που εκφράζει τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες. Σχέδια, κεραμικά πλακάκια – θα βρείτε ένα έργο του να κοσμεί τον τοίχο του μπαρ Santarosa στα Εξάρχεια – εκτυπώσεις σε T-shirts, πειραματική μουσική, είναι μερικές από τις εκφάνσεις του δημιουργικού του οικοσυστήματος.

Τα έργα του, συχνά απόκοσμα με το στοιχείο του φαντασιακού, άλλες φορές με μια παιδικότητα, αλλά πάντα με αφηγηματικό χαρακτήρα, αγγίζουν τον καθένα μας με διαφορετικό τρόπο. Ένα παιδί βλέπει μία «ωραία ζωγραφιά», ένα ενήλικο μάτι νιώθει οικειότητα στο χάος και όταν αρχίζει να βάζει το μυαλό του και τις εικόνες σε τάξη αφουγκράζεται την τέχνη που έχει μπροστά του με δικό του τρόπο.

I Ain’t Dead, Just Trying to Hear The Sound of The Earth Spinning είναι ο τίτλος της ατομικής έκθεσης του Δαυίδ Σαμπεθάι που παρουσιάζει η Eleftheria Tseliou Gallery και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο, που εκτίθεται στον χώρο της αθηναϊκής γκαλερί, η έκθεση αποτελείται κατά κύριο λόγο από μικρά ζωγραφικά έργα, ακουαρέλες και σχέδια με μελάνι σε χαρτί, που γίνανε την περιόδο 2020-2021.

Ίσως αντηχώντας την απόκοσμη ακινησία που φαινόταν να επικρατεί στον έξω κόσμο την περίοδο του ’20-’21, τα έργα αυτά εκπέμπουν μια παράξενη σιωπή. Κάποιες φορές ανέμελη ή ληθαργική, η σιωπή υποδηλώνει μια φαντασίωση ή μια ονειροπόληση. Άλλες φορές, η σιωπή κρύβει τις προθέσεις ενός υποκειμένου ή μεταμορφώνεται σε σκηνή για τις προσωπικές τελετουργίες του. Η σιωπή κυριαρχεί και ενίοτε αποπνέει μια αίσθηση του μαγικού, γεμάτη από επιθυμία και τρυφερότητα, ήττα και απογοήτευση.

Το δεύτερο μέρος της έκθεσης αποτελείται από μια σειρά μεγάλων ζωγραφικών έργων σε καμβά που γίνανε την περίοδο 2020-2024. Τα έργα καταλαμβάνουν τον χώρο ενός πρώην νυχτερινού κέντρου, σχηματίζοντας δύο σειρές κατά μήκος του, δημιουργώντας μια ενδιάμεση ζώνη (interzone) όπου συνυπάρχουν πολλαπλές αφηγήσεις.

Με αναφορές μεταξύ τους αλλά και στο πρώτο μέρος της έκθεσης, τα έργα αυτά βρίσκονται σε συνεχή διάλογο με την ιστορία της ζωγραφικής. Τα έργα αποτελούν πεδία εύθραυστων ισορροπιών και ρευστών δυναμικών όπου αντηχούν κύκνεια άσματα διαφορετικών κόσμων.

Το δεύτερο μέρος της έκθεσης τα μεγάλα ζωγραφικά έργα σε καμβά καταλαμβάνουν τον χώρο ενός πρώην νυχτερινού κέντρου στον Πειραιά / Photo Credits: Μαρία Μαράκη

Ο ίδιος ο τίτλος της έκθεσης υπαινίσσεται τη σιωπή. Φανταζόμαστε μια φιγούρα με το αυτί στο έδαφος, να περιμένει με ανυπομονησία ένα σημάδι ότι η Γη πράγματι εξακολουθεί να περιστρέφεται, να αναμένει αυτό το καθησυχαστικό, καταπραϋντικό βουητό που μας βεβαιώνει ότι ο κόσμος εξακολουθεί να υπάρχει.

Ο τίτλος λειτουργεί ως χιουμοριστική δήλωση και ως ένα είδος παραβολής. Μια δήλωση ότι ναι, ο καλλιτέχνης είναι ζωντανός, σε σύνδεση με τον κόσμο. Μια παραβολή, που υπονοεί ότι αν μερικές φορές δεν μείνουμε εντελώς ακίνητοι, ο κόσμος περνάει απαρατήρητος.

Πώς θα περιέγραφες τη δημιουργική διαδικασία που σε οδήγησε στην τωρινή σου έκθεση;

Κάθε φορά που ξεκινάω ένα νέο κεφάλαιο στη δουλειά μου, αναπτύσσω σταδιακά κάποια τελετουργικά ή συνήθειες που με κρατάνε συγκεντρωμένο στον κόσμο που πρόκειται να χτίσω.

Συγκεκριμένα, για αυτήν την έκθεση με βοηθούσε ενώ δουλεύω να παίζουν από το λάπτοπ μου στο background τηλεταινίες του Stephen King και αργότερα επεισόδια από την παλιά σειρά Poirot της Agatha Christie. Δεν υπήρχε κάποια ξεκάθαρη σύνδεση ανάμεσα στον κόσμο των έργων μου και τα παραπάνω, αλλά μυστηριωδώς τίποτα δεν μπορούσε να με κάνει να συγκεντρωθώ τόσο αποτελεσματικά όσο αυτή η πρακτική.

Έχω παρατηρήσει ότι γενικά υπάρχει μια αντιστοιχία στο τι μου αρέσει να βλέπω όταν είμαι άρρωστος και τι έχω να παίζει στο στούντιο μου ενώ δουλεύω. Ίσως γιατί το να είσαι απορροφημένος ενώ ζωγραφίζεις δεν απέχει και πολύ σαν αίσθηση από το να έχεις πυρετό.

Ένας φίλος ζωγράφος που εκτιμώ πολύ μού λέει πάντα ότι «ο καλλιτέχνης είναι το στούντιο του» και όσο περνούν τα χρόνια αυτό μου ηχεί όλο και πιο αληθές. Είναι σημαντικό να είσαι παρών στο στούντιο καθημερινά, να τρέφεις και να συντηρείς το δημιουργικό σου οικοσύστημα ώστε οι συνθήκες να είναι κατάλληλες για να δουλέψεις.

Silent Witness / Λάδι, λαδοπαστέλ και ακρυλικά σε καμβά / 2024

Όσον αφορά τώρα την εξέλιξη των έργων της έκθεσης, σημείο εκκίνησης ήταν μια σειρά από έργα σε χαρτί, που δούλεψα την περίοδο του ’20 – ’21. Βασική μου ανάμνηση από εκείνη την περίοδο είναι να κάθομαι σε ένα μακρύ πάγκο στον πάνω όροφο του στούντιο δίπλα στον καλό μου φίλο τον Χρήστο Οικονόμου και να ζωγραφίζουμε κάθε μέρα όλη μέρα σε δημιουργική έξαρση και να συζητάμε για ζωγραφική, περίεργα YouTube και TikTok videos, βιβλία, ταινίες, θεωρίες του Χρήστου για το αγαπημένο του anime Neon Genesis Evangelion και ό,τι ωραίες βλακείες συζητά κανείς με τους φίλους του.

Το γεγονός ότι βρισκόμασταν σε καραντίνα έδινε στο στούντιο μία έξτρα αίσθηση κρησφύγετου και όασης – νομίζω ότι αυτό κάπως πέρασε και στα έργα, κοιτάζοντας τα πλέον από μια απόσταση. Tον Αύγουστο του ‘20 γνώρισα και ερωτεύτηκα την σύντροφο μου την Έρρικα, και αυτό μου έδωσε πάρα πολλή ενέργεια. Προσπαθώντας να εκτονώσω όλη αυτή την ενέργεια τις ώρες της ημέρας που βρισκόμουν στο στούντιο, κάπως άλλαξε η προσέγγιση μου στα μεγάλα έργα. Το να δουλεύω σε μεγάλη κλίμακα ήταν πλέον φυσική ανάγκη και ξαφνικά ήμουν πολύ πιο αποφασιστικός. Η προσωπική μου ζωή μού έδωσε την ώθηση που χρειαζόμουν σε μια χρονική στιγμή που ο υπόλοιπος κόσμος έμοιαζε να επιβραδύνει.

Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι σου μιλούν οι ζωγραφιές σου; Έχεις κάποιον χαρακτήρα με τον οποίο ταυτίζεσαι με κάποιον τρόπο;

Ναι! Η διαδικασία της ζωγραφικής είναι μυστηριώδης και ταυτόχρονα πολύ φυσική. Ένα κομμάτι του μυστηρίου έχει να κάνει με τον κρυφό διάλογο ανάμεσα στον ζωγράφο και το έργο του.

Το βασικό μου κριτήριο για τα έργα μου είναι να μου μιλούν αλλά να μην μου εξηγούν τον εαυτό τους απόλυτα, ένα κομμάτι τους να παραμένει και για μένα μυστηριώδες για πάντα. Η αγάπη μου για τη ζωγραφική έχει να κάνει πολύ με το γεγονός ότι σαν μέσο και διαδικασία είναι τρομερά αποτελεσματική στο να εκφράζει πράγματα που δεν προσδιορίζονται ακριβώς.

Γι’ αυτό τον λόγο είναι πάρα πολύ σημαντικοί οι τίτλοι των έργων. Στόχος μου είναι αντί να εξηγούν τα έργα, να εισάγουν τον θεατή στο μυστήριο τους. Αν ταυτίζομαι με ένα χαρακτήρα από τα έργα μου αυτής της έκθεσης θα έλεγα ότι είναι ο Empathy Dragon.

Η προσέγγιση μου όσον αφορά τους χαρακτήρες που εμφανίζονται στους κόσμους των έργων μου ταιριάζει ίσως περισσότερο σε συγγραφέα που γράφοντας, γνωρίζει σιγά σιγά τους χαρακτήρες του. Μου αρέσει πάρα πολύ να σκέφτομαι για τους χαρακτήρες στα έργα μου και τις σχέσεις μεταξύ τους και είναι από τα αγαπημένα μου πράγματα να συζητάω με φίλους στο στούντιο.

Τι σημαίνει για σένα η σιωπή; Πού την αναζητάς στην ποστ κόβιντ εποχή;

Η σιωπή για μένα δεν είναι τόσο κυριολεκτική έννοια, πιο πολύ έχει να κάνει με την αίσθηση ότι έχω χώρο να σκεφτώ. Αν νιώθω ότι δεν έχω χώρο να σκεφτώ και να επεξεργαστώ πράγματα δυσκολεύομαι αρκετά. Ευτυχώς, μπαίνοντας στο στούντιο μου νιώθω σχεδόν πάντα ότι τα πράγματα μπαίνουν σε μια σειρά, νιώθω μια ασφάλεια και σχετική ηρεμία.

Επίσης, οι πολλές κοινωνικές υποχρεώσεις μου δημιουργούν μια κάποια κόπωση, όταν προκύπτουν διαδοχικές μαζί για ένα διάστημα φαντασιώνομαι να πάω κάπου στη φύση με την σύντροφο μου και τα σκυλιά μας για μερικές μέρες ή να κάνω μουσική με τους φίλους μου.

«Η προσέγγιση μου όσον αφορά τους χαρακτήρες που εμφανίζονται στους κόσμους των έργων μου ταιριάζει ίσως περισσότερο σε συγγραφέα που γράφοντας, γνωρίζει σιγά σιγά τους χαρακτήρες του»

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζεις όταν δουλεύεις μεγάλα έργα;

Για πολλά χρόνια δούλευα κατά κύριο λόγο σε έργα μικρής κλίμακας. Ένιωθα ότι μου ήταν πιο φυσικό να «μπω» μέσα στα έργα μου καθώς τα δουλεύω όταν ήταν μικρής κλίμακας, και είχα την αίσθηση ότι έχω τον έλεγχο στη ζωγραφική σύνθεση πολύ πιο άμεσα σε σύγκριση με όταν δούλευα σε έργα μεγάλης κλίμακας.

Η μεγάλη κλίμακα με μπλόκαρε ψυχολογικά γιατί από τα πρώτα στάδια δημιουργίας ενός έργου ανέπτυσσα τον φόβο ότι θα το χαλάσω ανά πάσα στιγμή. Παρότι είχα κάνει κάποια μεγάλα έργα που με ικανοποιούσαν, σαν αίσθηση όταν δούλευα σε αυτή τη κλίμακα, κάτι δεν μου έκανε κλικ.

Αν προσχεδιάζα πολύ τι θα κάνω βαριόμουν γρήγορα στην πορεία και έχανα το ενδιαφέρον μου. Σε όλο αυτό έφταιγε αρκετά η προσέγγιση μου, να μεταφέρω δηλαδή ότι κάνω στην μικρή κλίμακα σε μεγάλη. Μάλλον έδινε μια νότα διεκπεραίωσης στη διαδικασία της ζωγραφικής και ακύρωνε την αίσθηση ανακάλυψης που είναι η βασική χαρά της δημιουργίας για μένα.

Ευτυχώς, απέβαλλα αυτή τη νοοτροπία και βρήκα τρόπο να προσεγγίσω τα μεγάλα έργα που δουλεύει για μένα. Σίγουρα βοηθάει να δουλεύω μερικά έργα ταυτόχρονα. Όταν κολλάω με ένα έργο δουλεύω σε άλλο ή ξεκινάω ένα καινούργιο. Είναι πιο αποτελεσματικό η λήψη αποφάσεων να αφορά ένα σύνολο έργων παρά μόνο ένα.

Έτσι, εκτός του ότι αναπτύσσεται αναπάντεχα ένας φυσικός διάλογος ανάμεσα στα έργα, αποφεύγει κανείς την παγίδα να γίνει εμμονικός και να υπεραναλύσει ένα μόνο έργο. Πολύ συχνά ενώ δουλεύω ένα πίνακα, βρίσκω λύση σε πρόβλημα που αφορά έναν άλλο παραδίπλα χωρίς να το επιδιώκω.

Τι σημαίνει να είσαι 30something καλλιτέχνης με βάση την Αθήνα αυτή την εποχή;

Δεν ξέρω. Απλά νιώθω τυχερός που όταν ξυπνάω μπορώ να κάνω αυτό που αγαπάω. Το να είσαι καλλιτέχνης έχει τα πάνω και τα κάτω του, αλλά ξέρω ότι δεν θα ήθελα να κάνω κάτι άλλο.

«Πολύ συχνά ενώ δουλεύω ένα πίνακα, βρίσκω λύση σε πρόβλημα που αφορά έναν άλλο παραδίπλα χωρίς να το επιδιώκω»

Λογοκρίνεται περισσότερο η τέχνη τα τελευταία χρόνια;

Δυστυχώς ναι. Στον δυτικό κόσμο μάλιστα που είχαμε μέχρι πρόσφατα την ψευδαίσθηση ότι η λογοκρισία είναι σπάνιο φαινόμενο ή κάτι που ανήκει περισσότερο στο παρελθόν, η λογοκρισία έχει επιστρέψει σε ανατριχιαστικό βαθμό.

Μετά τα τραγικά γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, καλλιτέχνες παλαιστινιακής καταγωγής είδαν εκθέσεις τους να ακυρώνονται από μουσεία και άλλους πολιτισμικούς φορείς, χαρακτηριστικό παράδειγμα η ακύρωση της αναδρομικής έκθεσης της Samia Halaby από το Eskenazi Museum of Art του πανεπιστημίου της Ιντιάνα στην Αμερική.

Καλλιτέχνες και εργαζόμενοι στον χώρο του πολιτισμού γενικότερα που εκφράζουν υποστήριξη στην Παλαιστίνη και ζητούν κατάπαυση πυρός καταλήγουν σε μαύρες λίστες, χάνουν την δουλειά τους ή εξαναγκάζονται εμμέσως σε παραίτηση. Πράγματα αυτονόητα όπως το να εκφράζει κανείς απέχθεια για τον θάνατο αθώων αμάχων και να έχει αντιπολεμική συνείδηση, ξαφνικά αποτελούν ταμπού. Η ανθρωπότητα γενικότερα φαίνεται να κάνει ταχύτατα βήματα προς τα πίσω. Η λογοκρισία της τέχνης δεν είναι παρά ένα σύμπτωμα αυτής της τρομακτικής πραγματικότητας που ζούμε.

Εκτός από την έκθεσή σου, τι άλλο θα έβαζες στην ατζέντα γύρω από τα καλλιτεχνικά δρώμενα της πόλης;

H έκθεση της Cindy Sherman στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Η έκθεση της Leslie Thornton στη Sylvia Kouvali. Η έκθεση του Ηλία Καφούρου στα Δυο Χωριά. Η έκθεση του Yu Nishimura στο Arch. H έκθεση του Πάνου Κουλουρά στο Κέντρο Τεχνών Δήμου Αθηνών. Η έκθεση του Theo Michael στο Αlkinois.

***

I Ain’t Dead, Just Trying to Hear The Sound of The Earth Spinning

Μέρος 1ο: Eleftheria Tseliou Gallery / Ηρακλείτου 3, Αθήνα

Ώρες λειτουργίας: Tρίτη-Παρασκευή: 12.00 – 20.00 / Σάββατο: 12.00 -15.00

Μέρος 2ο: The Castor House, Χώρος Εκδηλώσεων, Ασκληπιού 5, Πειραιάς

Ώρες λειτουργίας: Tρίτη-Παρασκευή: 12.00 – 20.00, Σάββατο: 12.00 -20.00

Διάρκεια: έως 30 Ιουνίου 2024

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ