Για όσους μείνουν στην Αθήνα, το Lapse θα είναι η έκπληξη του καλοκαιριού

Το drone ανέβαινε στον ουρανό κάθε πρωί, ακολουθώντας από ψηλά την πρωταγωνίστρια, να πλέει στην επιφάνεια του ποταμού. Από το βίντεο φαίνεται σαν ένα πρόσωπο, αλλά τελικά είναι πάνω από μία οι περφόρμερ που συμμετείχαν στα γυρίσματα για την κινηματογράφηση του Lapse. Το σώμα τους είναι πανομοιότυπο και φορούν τα ίδια ρούχα.

Το νερό ήταν τόσο κρύο, που έκαναν αλλαγή κάθε τόσο. Σόμπες και καθαρά ισοθερμικά περίμεναν όποια έβγαινε για να βουτήξει η επόμενη, κατεβαίνοντας έτσι σιγά-σιγά όλη τη ροή του ποταμού – από την Κατοχή και το Μπαμπαλιό μέχρι το Δέλτα, που είναι ένας φανταστικός υγροβιότοπος. Συνολικά, η ομάδα της αποστολής διέσχισε 220 χιλιόμετρα για να παραχθεί το υλικό μίας ώρας, το οποίο παρουσιάζεται τώρα στο κοινό:

Βασικά, το Lapse είναι ανάθεση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος για το SNF Nostos του 2019, αλλά με τα διάφορα που συνέβησαν στο ενδιάμεσο, φτάσαμε στο σήμερα: το οπτικοακουστικό installation με την υπογραφή του Σταύρου Γασπαράτου και του Αμερικανού Lars Jan περιμένει το κοινό, εγκατεστημένη σε ένα από τα παρασκήνια της Κεντρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ, ζωντανεύοντας ένα δροσερό χωροχρονικό λάθος.

Είναι μια πρόσκληση σε μια εμβυθιστική εμπειρία και ένα ανέλπιστο δώρο, τελικά, για όσους είναι στην Αθήνα μέχρι τον Δεκαπενταύγουστο.

Στις συχνότητες του Lapse

Αναφερόμαστε σε έναν τίτλο, αλλά πρακτικά είναι δύο τα έργα που διαπλέκονται στο Lapse: αφενός, το drone φιλμ (χειριστής: Τάσος Φύτρος) με την ηρωίδα που ακολουθά τα νερά του Αχελώου κι αφετέρου, το απροσδιόριστο ηχοτοπίο των 360 μοιρών, το οποίο γεμίζει την αίθουσα. Μέσα στο audio piece του Σταύρου Γασπαράτου κρύβονται περισσότερες από 300 ώρες ηχογράφησης σε αστικά κέντρα όλου του πλανήτη. Από Νέα Υόρκη, Μέξικο και Ευρώπη μέχρι Τόκιο, Σανγκάη, Ντουμπάι.

Οι καθημερινοί ήχοι αυτών των πόλεων ακούγονται από τα 14 κανάλια της εγκατάστασης – οκτώ ηχεία στο έδαφος, τέσσερα που αιωρούνται και δύο βαριά subwoofers.

Τίποτα από όλα αυτά δε βλέπεις βέβαια ως επισκέπτης, όταν κλείνει πίσω σου η πόρτα: βρίσκεσαι μέσα σε ένα αχανές dark room, δροσερό, και το μόνο που φέγγει είναι μια τεράστια κάθετη οθόνη στο κέντρο, όπως και μια περίεργη δέσμη καπνού μπροστά της. Το ιδιαίτερο σε αυτό το περιβάλλον είναι ότι στο στρίψιμο του κεφαλιού, ο ήχος αλλάζει κατεύθυνση.

Ο γρίφος βρίσκεται σε εξέλιξη. Άλλος τόπος, άλλος χρόνος. Αλλά πού και πότε.

Για τη «βοήθεια του κοινού», ο Σταύρος Γασπαράτος, ο οποίος είχε τη σύλληψη για το Lapse, απαντάει: «πέρα από την ηχητική πληροφορία, υπάρχει και η πληροφορία του χώρου». Την οποία για να μεταφέρει γλαφυρά στην εγκατάσταση, ο δραστήριος sound artist έκανε χρήση ενός συστήματος ηχογράφησης, το οποίο λέγεται ambisonic: «είναι σαν να καταγράφεις μια σφαίρα ήχου, όχι μεμονωμένες πηγές, και έτσι η αίσθηση που παίρνει ο επισκέπτης είναι ότι βρίσκεται μέσα στον χώρο του ήχου, χωρίς να μπορεί να διευκρινίσει από πού προέρχεται».

Ένα χωροχρονικό λάθος

Αλλά δεν έχουμε αποκαλύψει ακόμη το βασικό εφεύρημα του ηχητικού μέρους του έργου: ο Σταύρος Γασπαράτος είχε βάλει εδώ και χρόνια στόχο να βρει έναν τρόπο ώστε να μεταφέρει την πρακτική του timelapse στον ήχο. Μιλάμε για το φιλμ «συμπύκνωσης», που προκύπτει από τη συγκεκριμένη λειτουργία των καμερών, αποκόπτοντας και συρράπτοντας μεμονωμένα καρέ – δεν είναι fast forward.

Την ίδια διαδικασία ακολούθησε ο Γασπαράτος, αλλά με «χειρωνακτικό» τρόπο: από κάθε ώρα ηχογράφησης των πόλεων, επέλεγε τυχαία τα δευτερόλεπτα που θα περιλαμβάνοντας στο τελική έργο, έτσι που ολόκληρα εικοσιτετράωρα συμπυκνώνονται σε μερικά λεπτά. «Σαν να πηδάς στον χρόνο». Ανάμεσα στα σημεία που περιπλέκονται στο ηχοτοπίο κρύβεται και ένα τυχαίο πρωινό στο μπαλκόνι του Γασπαράτου στον λόφο του Λυκαβηττού.

Αλλά τίποτα από αυτά δεν καταλαβαίνεις με σιγουριά, πέρα από το ότι αποτελεί γενικότερα μία μεταφυσική απόδοση της αστικής ζωής. «Είναι γενικά ένα παιχνίδι με τον χρόνο», αναφέρει ο ίδιος. Με αυτή την κεντρική ιδέα είχε απευθυνθεί πριν από έξι χρόνια στον εικαστικό Lars Jan, τον οποίον και γνώριζε προσωπικά. Ήθελε τη δική του συμβολή για να μεταφερθεί η ιδέα του «χωροχρονικού λάθους» και οπτικά. Η σύλληψη του επιδραστικού εικαστικού από τη σκηνή του Λος Άντζελες πέτυχε διάνα:

Ποιό ήταν πρακτικά το ζητούμενο; Η αίσθηση της αλλοίωσης των νόμων της φυσικής, σαν να ανοίγει ένα παράθυρο σε κάποιο άλλο σύμπαν. Για αυτό και το περίεργο και ταυτόχρονα φαντασμαγορικό γλυπτό, το οποίο αποτελεί το ήμισυ της εγκατάστασης Lapse στο ΚΠΙΣΝ.

Το έργο προκύπτει πρακτικά από το εξής σύστημα: η κάθετη οθόνη δεν είναι παρά επιφάνεια προβολής απέναντι σε έναν καθρέφτη ίδιων διαστάσεων – το φιλμ ξεκινά από έναν ισχυρό προτζέκτορα, κατευθύνεται απέναντι και επιστρέφει ως ανάκλαση για να δειχθεί στον θεατή. Όλο το φιλμ, επομένως, είναι σε invert.

Και ανάμεσα στις δύο υψωμένες επιφάνειες, την επιφάνεια προβολής και τον καθρέφτη, απλώνονται διαρκώς οι δέσμες του προβολέα, έτσι που ένας ακτινωτός κώνος φωτός ενώνει το ένα άκρο με το άλλο. Τη μία πραγματικότητα με την άλλη. Από αυτές τις φωτεινές ακτίνες, περνάνε ταυτόχρονα νέφη καπνού, συντονισμένα με το φιλμ του Lars Jan, οπότε η εγκατάσταση είναι και επίσημα στην κατηγορία του κινητικού γλυπτού.

Στην εμπειρία αυτή πρωταγωνιστεί μια κοπέλα, σε συνεχόμενη ομαλή ροή κίνησης, στην επιφάνεια του Αχελώου. Τα πλάνα ξεκινούν από τα βραχώδη χωριά, περνάνε σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, χωριά και κωμοπόλεις, για να καταλήξουν στο Δέλτα του ποταμού. Το φράγμα, μια βυθισμένη πολιτεία, η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση. Χρειάζονται ακριβώς 60 λεπτά για να ολοκληρωθεί η λούπα του έργου, αλλά μέσα στο Lapse ο χρόνος παύει να μετράει από όταν κλείσει εκείνη η πόρτα πίσω σου.

Οπότε, καλή βουτιά.

ΙΝΦΟ

Lapse: Σταύρος Γασπαράτος και Lars Jan

Κέντρο Πολιτισμού – Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος»
26/7-14/8
Δευτ.-Κυρ.: 18.00-22.00

Είσοδος ελεύθερη