Μέσα στο εφιαλτικό σημείο μηδέν της ατομικής βόμβας

Δευτερόλεπτα αφότου ξεκινάει το έργο, διακόπτεται απότομα η μουσική, το κλίμα βαραίνει και εκτυλίσσεται ο παρακάτω διάλογος, με εμένα να έχω τύχει πρώτος στη σειρά:

– Το όνομα σας, παρακαλώ;
– Άγγελος.
– Έχουμε ξανασυναντηθεί.
– Δεν θυμάμαι κάτι.
– Εγώ πάντως γνωρίζω για το σπουδαίο έργο σας [παύση] γύρω από την πυρηνική ενέργεια.

Φανταστείτε ένα λευκό, αποστειρωμένο δωμάτιο, στο οποίο έχετε οδηγηθεί ύπο άκρατη μυστικότητα. Η σιωπή διακόπτεται από τον κοφτό, αυστηρό ήχο της γραφομηχανής, καθώς τα δάχτυλα τρέχουν πάνω της περνώντας στο χαρτί τα στοιχεία των συμμετεχόντων.

Περί τίνος πρόκειται; Είναι μια νέα έρευνα, «σχετικά με τον πόλεμο», τον σκοπό της οποίας θα μάθετε αναλυτικότερα μόνο εφόσον δηλώσετε σύμφωνοι να συμμετάσχετε, τηρώντας αυστηρά το πρωτόκολλο ασφαλείας και παραμένοντας απομονωμένοι έως ότου ολοκληρώσετε το έργο σας.

Ποιο θα είναι το αντάλλαγμα; Παχυλές αμοιβές, κρατική στήριξη και δόξα ως τα βάθη της αιωνιότητας. Πρακτικά, «ό,τι θέλετε θα έχετε, ό,τι θέλετε».

Με αυτά περίπου τα δεδομένα, όχι πολύ μακριά από το σήμερα, το καλοκαίρι του 1942, μερικές εκατοντάδες κορυφαίων επιστημόνων από την Ευρώπη και την Αμερική, αυτοί που θα περιγράφαμε ως «τα μεγάλα μυαλά του 20ου αιώνα», βρέθηκαν να υπογράφουν τη συμμετοχή τους στο Manhattan Project, ανοίγοντας έτσι έναν δρόμο χωρίς επιστροφή.

Η αποστολή του μυστικού στρατιωτικού προγράμματος που οργανώθηκε στο Λος Άλαμος ήταν η ανάπτυξη της ατομικής βόμβας, προτού αυτό γίνει πράξη από το αντίπαλο στρατόπεδο του Χίτλερ – ήταν γνωστά τα πλούσια κοιτάσματα ουρανίου τα οποία είχαν στη διάθεσή τους οι Ναζί από την Τσεχοσλοβακία, όπως και ότι οι Γερμανοί επιστήμονες είχαν πετύχει τη σχάση των ατομικών πυρήνων από το 1938.

Οι Συμμαχικές Δυνάμεις έπρεπε να προλάβουν, λοιπόν.

Επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος, όπως είναι γνωστό, διορίστηκε ο Αμερικανός φυσικός Robert Oppenheimer και, λόγω της θέσης του, έμελλε να αποτελέσει την τραγική μορφή στο χρονολόγιο της ιστορίας, ένα σύμβολο για τη σχέση επιστήμης και ηθικής, στον απόηχο όσων ακολούθησαν: από τις ρίψεις σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι σκοτώθηκαν επιτόπου 170.000 άνθρωποι, ενώ μέχρι το 1950 ο απολογισμός των θυμάτων είχε ξεπεράσει τους 200.000, με τις συνέπειες της ακτινοβολίας να είναι αλυσιδωτές και πρακτικά μη μετρήσιμες.

Σε αυτό το βάρος εστιάζει ουσιαστικά το έργο.

«Όσο αναπτύσσαμε το έργο, μας έκανε εντύπωση η ξαφνική συνθήκη του εγκλεισμού όπου βρέθηκαν οι επιστήμονες, απομονωμένοι μέσα στο εργαστήριο με αποκλειστικό σκοπό να φέρουν εις πέρας την αποστολή, όσο το γρηγορότερο δυνατόν», μου μεταφέρει η Γιολάντα Μαρκοπούλου, που βρίσκεται πίσω από το πολυμεσικό έργο Λευκός Νάνος, το οποίο έχουμε έρθει να παρακολουθήσουμε στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς. Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν είχε υπάρξει τόσο επιτακτικό κυβερνητικό αίτημα προς τον κόσμο της επιστήμης.

«Μας ενδιέφερε η πλευρά των αστροφυσικών κατά τη διάρκεια της έρευνας, πώς από εκεί που ερευνούσαν το διάστημα, τις μαύρες τρύπες ή τη γέννηση της ζωής στο σύμπαν, πράγματα δηλαδή τα οποία είναι βοηθητικά για την ανθρωπότητα, βρέθηκαν επιφορτισμένοι με την αποστολή του να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους για να κατασκευάσουν ένα όπλο μαζικής καταστροφής».

Πόσες ευθύνες και ελαφρυντικά αναλογούν στους ίδιους τελικά; Μπορείς άραγε να επικαλείσαι το τεχνοκρατικό επιχείρημα της «άνωθεν εντολής», όταν κοιτάς στα μάτια ένα αθώο κορίτσι που πέθανε από λευχαιμία, έχοντας ποτίσει το σώμα της από τη ραδιενέργεια της ατομικής βόμβας;

Η ολιστική εμπειρία του Λευκού Νάνου

Είναι αδύνατον να καταχωρήσεις το έργο Λευκός Νάνος σε μία και μοναδική κατηγορία. Πρόκειται για μια ολιστική εμπειρία που θολώνει τα όρια μεταξύ εικονικής και φυσικής πραγματικότητας. Πρώτη φορά, παρουσιάστηκε το 2022 στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο τμήμα του Immersive – All Around Cinema, εγκαινιάζοντας μάλιστα έναν νέο χώρο στο Λιμάνι, και αυτή τη στιγμή περιμένει το αθηναϊκό κοινό (για έναν δεύτερο γύρο, κατόπιν μεγάλης συμμετοχής) στο Μουσείο Μπενάκη, σε μία εξελιγμένη version.

Περιλαμβάνει ηθοποιούς, VR γυαλιά και τάμπλετ με AR τεχνολογία. Πρόκειται, πιο συγκεκριμένα, για μία διαδραστική εγκατάσταση εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας με στοιχεία περφόρμανς και installation.

Ενα πρωτότυπο, πολύ ενδιαφέρον πάντρεμα, όπου οι θεατές γίνονται συμμετέχοντες – φορούν πάνω από τα ρούχα τους τη λευκή εργαστηριακή ρόμπα και μεταφέρονται σε ένα φανταστικό άχρονο VR περιβάλλον, κάπου στα πέρατα της αστρικής ύλης, όπου αντιπαραβάλλεται συμβολικά η στιγμή της μεγάλης επιστημονικής ανακάλυψης με τις συνέπειες που πρόκειται να επιφέρει.

Μια εκτυφλωτική σφαίρα συμβολίζει την ατομική βόμβα· είναι ο Λευκός Νάνος, που λέει ο τίτλος του έργου. Στη γλώσσα της αστροφυσικής, ο όρος χαρακτηρίζει το υπόλειμμα ενός αστεριού που αφού εξάντλησε όλη του την ενέργεια, πεθαίνει χωρίς να εκραγεί. Πώς θα ήταν εάν η ατομική βόμβα ακολουθούσε ανάλογη μοίρα; Εάν, αντί να σκορπίσει την καταστροφή, έμενε σιωπηλή;

Τα παραπάνω αρκούν για την ιστορία που θα δεις να εκτυλίσσεται στα τρία στάδια του έργου, φυσικά και ψηφιακά. Καθετί επιπλέον θα ήταν spoiler.

Είναι σημαντικό να επιμείνουμε στην εμβύθιση που προσφέρει συνολικά το έργο, όμως. «Συνδυάζοντας διαφορετικά εμβυθιστικά μέσα, δημιουργείς έναν κόσμο παιχνιδιού τον οποίο, πιστεύω, όλοι μας τον έχουμε ανάγκη. Σταματάμε να είμαστε μονόδρομοι αποδέκτες της ιστορίας και νιώθουμε ότι παίρνουμε αποφάσεις, κάνουμε επιλογές που είναι προσωπικές, και αυτό βοηθάει στο να εντυπωθεί καλύτερα η ιστορία μέσα μας». Το σώμα ενεργοποιείται, κινείται από την περιέργεια και τον ήχο. «Για μένα, αυτό που καθορίζει το πώς θα αφηγηθεί μια ιστορία έχει σχέση και με την ίδια την ιστορία. Πρέπει να βρεις τον τρόπο που θα αποδώσει πιο καθαρά το νόημα στον αποδέκτη». Στον Λευκό Νάνο, επί παραδείγματι, να μπεις στα παπούτσια του Oppenheimer.

Τα λόγια του ίδιου μεταφέρονται κάποια στιγμή αυτούσια στο έργο: «Γνωρίζαμε ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος».

Με αυτό το έργο, η σκηνοθέτρια καταπιάστηκε πρώτη φορά με τα ανερχόμενα εργαλεία των νέων μέσων (VR και AR), διαπιστώνοντας ότι το αποτέλεσμα «επικοινωνεί τελικά περισσότερο με τη θεατρική παρά με την κινηματογραφική εμπειρία». Δείχνει ενθουσιασμένη από τις δυνατότητες που ανοίγονται και την ειδική αμεσότητα του βιώματος για όλα τα ηλικιακά κοινά, και ειδικότερα τους εφήβους και τις νεότερες γενιές.

Το επόμενο στοίχημα της Γιολάντας Μαρκοπούλου είναι ένα έργο εξ ολοκλήρου φτιαγμένο σε περιβάλλον μικτής πραγματικότητας, όπου «ο πραγματικός και ο ψηφιακός κόσμος διαπλέκονται απόλυτα», τα ψηφιακά με τα φυσικά αντικείμενα, οι ηθοποιοί και τα άβαταρ. Πρόκειται για ένα ακόμη ανεξερεύνητο και πολύ απαιτητικό πεδίο σε καλλιτεχνικό επίπεδο, όπου «οι δυσκολίες ξεκινούν ήδη απ’ τον τρόπο συγγραφής, αφού δεν υπάρχει μια γραμμική αφήγηση, αλλά ένα πλέγμα από ιστορίες και γεγονότα, τα οποία ενεργοποιούνται μέσα στον χρόνο ανάλογα με τη δράση του υποκειμένου».

Το έργο αυτό θα έχει τον τίτλο Paradise Lost, ζωντανεύοντας ένα εμβυθιστικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο της Μικρασιατικής Καταστροφής, με σημείο αναφοράς έγγραφα από το οικογενειακό αρχείο της σκηνοθέτριας.

Πρόκειται για έναν καρπό που παράγεται με την υποστήριξη του Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Κοπεγχάγης (CPH:DOX), στο πλαίσιο του οποίου έχει αναπτυχθεί ένα από τα σημαντικότερα εργαστήρια εμβυθιστικών έργων που υπάρχουν σήμερα. «Νιώθεις ότι ανήκεις σε μια μικρή κοινότητα που όλο και μεγαλώνει εκεί έξω, έχοντας πιστεύω να δώσει εκπληκτικά πράγματα τα προσεχή χρόνια».

***

ΙΝΦΟ

Γιολάντα Μαρκοπούλου: Λευκός Νάνος

Διάρκεια : 30 λεπτά
Σκηνοθεσία: Γιολάντα Μαρκοπούλου
Παίζουν: Ιφιγένεια Καραμήτρου, Νίκος Καρδώνης, Ελεάνα Καυκαλά, Χλόη Λιβαθινού, Θάνος Τσακαλίδης
Σενάριο: Γιολάντα Μαρκοπούλου, Μάρκος Τσούμας

Μουσείο Μπενάκη – Κτίριο Πειραιώς 138
Έως 28/4
Παρασκευή-Κυριακή

Προπώληση εισιτηρίων εδώ.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ