Μέσα στο Μαράσλειο, λίγο πριν ανοίξει μια έκθεση-statement για το AI
Συναντήσαμε τον Δημήτρη Τρίκα για τη νέα έκθεση που διοργανώνει και επιμελείται μέσα σε κτίρια του ΕΚΠΑ και το Μαράσλειο Διδασκαλείο. Το φλέγον ζήτημα του AI μπαίνει στο επίκεντρο από κριτική και πάντα πολιτική σκοπιά.
- 21 ΝΟΕ 2024
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαδικασία του στησίματος είναι πάντα καταδρομική.
Τα χρονικά περιθώρια είναι πολύ στενά και όλες οι δουλειές συμβαίνουν ταυτόχρονα, από τα συνεργεία και τους καλλιτέχνες, Το τηλέφωνο του Δημήτρη Τρίκα, διοργανωτή εκτός από επιμελητή της έκθεσης που εγκαινιάζεται σε λίγες ώρες σε κτίρια του ΕΚΠΑ και στο Μαράσλειο Διδασκαλείο, δεν σταματάει να χτυπάει.
Ένα χρόνο μετά την blockbuster έκθεση στον Ελαιώνα που είχε οδηγήσει το κοινό στη δυστοπία της αποσάθρωσης και της καταστροφής, ο Δ. Τρίκας μπαίνει σε τέσσερις χώρους-κέντρα παραγωγής και διακίνησης γνώσης, για να θέσει από μία κριτική και πάντα πολιτική άποψη το απόλυτο θέμα των καιρών μας – την Τεχνητή Νοημοσύνη και, πιο συγκεκριμένα, τη ριζική αναδιάρθρωση της ανθρώπινης κατάστασης και της κοινωνίας, στην εποχή που τα εξελιγμένα μοντέλα νευρωνικών δικτύων σαν το ChatGPT και το Gemini έχουν δώσει την πρώτη γεύση από την τομή της ιστορίας που βρίσκεται προ των πυλών.
«Έχω την αίσθηση ότι με αυτή την έκθεση θέτουμε συνολικά τα ερωτήματα του homo sapiens είδους απέναντι στο δημιούργημά του, που είναι αδύνατο αυτή τη στιγμή να προβλέψουμε πού θα φτάσει και αν τελικά θα αυτονομηθεί», αναφέρει ο ίδιος, σε ένα σύντομο διάλειμμα απ’ τον χαμό.
«Το τρομακτικό, βέβαια, δεν αφορά τη νέα τεχνολογία καθαυτή, αλλά το από ποιον και προς ποιανού το όφελος θα χρησιμοποιηθεί. Είναι ξεκάθαρο ότι με την ΤΝ έχουμε μια επίταση των φαινομένων σε κάθε πιθανή διάσταση του συστήματος διαβίωσης στον πλανήτη Γη, που θα εξαρτηθεί –και εδώ είναι το μεγάλο πολιτικό διακύβευμα– αν θα λειτουργήσει για το κοινό συμφέρον ή για τις εταιρείες και τις κυβερνήσεις που θα την κατέχουν».
Όπως τονίζει ο Δ. Τρίκας, είναι ευχολόγημα ότι η ΤΝ αποτελεί ένα ουδέτερο εργαλείο. Αντίθετα, υπακούει στις υπάρχουσες δομές εξουσίας και τα οικονομικά συμφέροντα, πόσο μάλλον όταν η πολιτική παρέμβαση για τη θέσπιση κανονιστικού πλαισίου λειτουργίας επέρχεται με ρυθμούς χελώνας, σε πλήρη αντίθεση με την εκρηκτική ταχύτητα εξέλιξης της επίμαχης τεχνολογίας. Από μία άποψη, ένα πλαίσιο όπως το AI Act που ψηφίστηκε ευρωπαϊκά το καλοκαίρι του 2024 και σε χώρες όπως η Ελλάδα θα ενσωματωθεί από αρχές του 2025, είναι ήδη ξεπερασμένο.
Τι συνεπάγεται αυτή η χαοτική απόσταση για την –έτσι κι αλλιώς σε βαθιά κρίση– δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ανισότητες, τους όρους εργασίας και ελεύθερου χρόνου, ακόμη και καταστάσεις που ως τώρα ήταν αμετάβλητες και απόλυτες, όπως ο θάνατος;
Τα κόκαλα τα οποία βρίσκω στοιβαγμένα σε ένα «γυμνό» δωμάτιο με ψυχρό φωτισμό απ’ τον εικαστικό Πάνο Φάμελη είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα που σου μένει. Η εγκατάσταση που ετοιμάζει έχει τίτλο HeavAIn και δεν αφορούν το τέλος της ανθρωπότητας, αλλά το τέλος της ανθρωπιάς, όπως διευκρινίζει.
«Με την ΤΝ ανατρέπεται το βασικότερο θεωρητικό κατασκεύασμα με το οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο συνολικά ως ανθρωπότητα μέσα στους αιώνες: Παύει η παντοκρατορία του θεού-δημιουργού, όσο γινόμαστε εμείς εκείνοι που δίνουμε ζωή και αποφασίζουμε πώς ακριβώς θέλουμε το δημιούργημά μας. Σε αυτές τις συνθήκες, καλούμαστε να εφεύρουμε έναν νέο παράδεισο, έτσι δεν είναι;».
Το παραπάνω έργο αποτελεί μία από τις νέες παραγωγές, που προέκυψαν συγκεκριμένα για την έκθεση.
Προκειμένου να κατευθύνει τους πολυάριθμους και από κάθε γενιά εικαστικούς που επέλεξε στην παραπάνω διανοητική άσκηση, στην έκθεση «Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα; Η Ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης» προτείνει έναν φανταστικό διάλογο ανάμεσα στον Philip K. Dick και την Hannah Arendt, ανάμεσα στα προφητικά ανδροειδή που είχε πλάσσει ο Αμερικανός συγγραφέας και την πολιτική φαινομενολογία της μεγάλης θεωρητικού του 20ου αι. (η Arendt απαρνιόταν τον τίτλο της φιλοσόφου), σύμφωνα με την οποία και όσα έγραφε στο διαφωτιστικό έργο του 1958 η ανθρώπινη κατάσταση ορίζεται θεμελιωδώς μέσα από τον μόχθο, την εργασία και την πράξη, υπό την έννοια της κοινωνικής πράξης, της επαφής, της αλληλοσυνδεσιμότητας.
«Είναι η διάσταση της πληθυντικότητας που έχει μεγάλο ενδιαφέρον στο έργο της Hannah Arendt», θα μου πει μερικά λεπτά αργότερα η εικαστικός Ευαγγελία Δαναδάκη, που πετυχαίνω επί τω έργω, σε μία αίθουσα της πίσω πτέρυγας στο συγκρότημα της Μαρασλείου, όσο μεταφέρονται ασταμάτητα χαρτόκουτες και τεχνικοί τραβούν γραμμές ρεύματος.
Η ίδια έχει κάνει τη διπλωματική της και τώρα ολοκληρώνει το διδακτορικό της επάνω στην Arendt, έχοντας εντάξει στην πρακτική της μερικά απ’ τα ουσιώδη στοιχεία της σκέψης της. Στην εγκατάσταση Highlights (2024) που παρουσιάζει τώρα, προσκάλεσε φίλους και εικαστικούς να διαβάσουν τα ίδια αποσπάσματα από το έργο της Arendt και να επισημάνουν ελεύθερα τα σημεία που τους κίνησαν περισσότερο το ενδιαφέρον, δείχνοντας έτσι την ουσία μιας διαδικασίας που διαμορφώνεται ως μία συλλογική, πολυφωνική πράξη, έναντι της καθιερωμένης πρακτικής που θέλει έναν μόνο καλλιτέχνη πίσω από κάθε έργο.
«Ουσιαστικά, η Hannah Arendt αμφισβητεί στο έργο της το κυρίαρχο αφήγημα που θέλει το άτομο ως μία ενικότητα – λέει πως ο άνθρωπος αποκτά νόημα μόνο μέσα απ’ τις συνδέσεις και τις επαφές με τους υπόλοιπους».
Όχι τυχαία, η δημόσια σφαίρα που πρότασσε η Arendt, σε αντιστοιχία με την Αγορά της αρχαίας Αθήνας, παραμένει τον πυρήνα όλων των «εκτός των τειχών» εκθέσεων που έχει διοργανώσει μέχρι σήμερα ο Δ. Τρίκας, επιλέγοντας πάντα όχι απλώς να πλαισιώσει, αλλά να ολοκληρώσει την έκθεση με ένα παράλληλο δημόσιο πρόγραμμα το οποίο τρέχει με ίδια ένταση, ίδια σχεδόν διάρκεια και με ανάλογο αριθμό συμμετεχόντων.
Αυτή τη φορά, τα στρογγυλά τραπέζια και οι δράσεις θα λάβουν χώρα σε ένα μικρό αμφιθέατρο του Παλαιού Χημείου, ανοίγοντας το «μαύρο κουτί» της ΤΝ από κάθε πλευρά – ψυχαναλυτική, κοινωνική, (βιο)πολιτική, αρχιτεκτονική, νομική, επιστημονική.
Σημειωτέον, στους ορόφους του Παλαιού Χημείου συγκεντρώνονται τα περισσότερο έργα, με επίκεντρο τις δύο βιντεοπροβολές στα αίθρια που απέσπασε από έργα του Γιώργου Δρόσου ο επιμελητής και τα παρουσιάζει αυτόνομα, με τη μορφή ξεκάθαρων statement, όπως τονίζει ο ίδιος, περιγράφοντας πλυντήρια με παροχές που «φτύνουν» χαρτονομίσματα στο πρόσωπο του θεατή και συστήματα που ρυθμίζονται από διακρίσεις.
Καθώς διασχίζουμε την αυλή και κατευθυνόμαστε στο κεντρικό κτίριο του συγκροτήματος το Κολωνάκι –ένα εντυπωσιακό νεοκλασικό κόσμημα 104 ετών, σε σχέδια του Δημητρίου Καλλία–, ο επιμελητής μου επισημαίνει ότι και στα τέσσερα κτίρια έχει τοποθετήσει τα έργα με τρόπο ώστε να οδηγήσει το κοινό σε μια περιήγηση εντός των κτιρίων, που βεβαίως παραμένουν κανονικά σε λειτουργία, με τον παλμό μαθητών και φοιτητών να ρέει στο «μάγμα» της έκθεσης. Έχουν αξιοποιηθεί αμφιθέατρα, σκάλες, πλατώματα, μικρά και μεγάλα αίθρια, βιβλιοθήκες, κηπάρια.
Η διαδρομή εντός του Μαράσλειου οδηγεί (μέσα από μια υπέροχη μαρμάρινη σκάλα που συναγωνίζεται σε ομορφιά τις οροφογραφίες) ως το ιστορικό γραφείο του Δημήτρη Γλυνού στον επάνω όροφο. Ο τιμημένος αγωνιστής που θήτευσε στο εξαιρετικά πρωτοποριακό στις αρχές του 20ου αι. Μαράσλειο Διδασκαλείο και πρωτοστάτησε στις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της χώρας του 1910 και του 1920, αποτυπώνεται σήμερα σε μια σέπια φωτογραφία στον τοίχο από τα χρόνια της εξορίας, μαζί με τον Αλέξανδρο Δελμούζο, όταν είχαν στιγματιστεί επειδή διεκδικούσαν την αλλαγή.
Ακριβώς μπροστά του, θα διεξαχθεί μια διαγενεακή αναμέτρηση μπροστά το αίτημα της αλλαγή – από τη μία, το Πανοπτικόν του Δημήτρη Αληθεινού (έργο υψηλού συμβολισμού από τα χρόνια της Χούντας), και από την άλλη το ζωγραφικό έργο του Χάρη Βλάχου (νεότερης ηλικιακά συμμετοχής στην έκθεση) με το μήνυμα “make the planet cool again” πάνω σε εξωγήινες μορφές σε στιγμή απόβασης με πολυβόλα.
***
ΙΝFΟ
Ονειρεύονται τα ηλεκτρικά πρόβατα; Η Ανθρώπινη κατάσταση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης
21 Νοεμβρίου – 22 Δεκεμβρίου
Εγκαίνια 21 Νοεμβρίου, Παλαιό Χημείο, Μέγαρο Στάη & Γρυπάρειο Μέγαρο
22 Νοεμβρίου Μαράσλειο Διδασκαλείο
Είσοδος ελεύθερη
