Μια μέρα στην Ελευσίνα, την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023
Λίγες μέρες πριν την έναρξη των εκδηλώσεων, βρεθήκαμε στο δυτικό τμήμα της Αττικής. Σε μια πόλη που ακροβατεί ανάμεσα στην ακμή και την παρακμή, ανάμεσα στα μάρμαρα και τα φουγάρα.
- 4 ΦΕΒ 2023
«Σήμερα δεν έχει τίποτα. Τζάμπα παλεύουμε. Ίσως, ήρθε κανένα θηρίο και τα τρόμαξε. Εδώ που βλέπεις ήταν μια μέρα που είχα βγάλει πέντε κιλά γαυράκια» μού λέει ένας ερασιτέχνης ψαράς. Το καλάμι του είναι απλωμένο δίπλα σε ένα σκουριασμένο κουφάρι πλοίου το οποίο βρίσκεται στην περιοχή εδώ και δεκαετίες.
Πιο κει βρίσκονται κι άλλοι ψαράδες που παλεύουν με τη θάλασσα, χωρίς όμως να καταφέρουν να κάνουν καμιά καλή ψαριά. Την ίδια ώρα, πίσω τους, οι εργασίες στο Παλαιό Ελαιουργείο της Ελευσίνας για την τελετή έναρξης των εκδηλώσεων για το 2023 Έλευσις συνεχίζονται με ταχύτατους ρυθμούς.
Η κίνηση που επικρατεί τις τελευταίες μέρες στην πόλη έχει παραξενέψει τους ντόπιους. Πραγματικά, όπου κι αν γυρίσει κανείς το μάτι του θα δει στημένα φώτα, μικρόφωνα, ακόμη και κονσόλες για μουσική.
Το ταξίδι μας στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023 ξεκινά από τον σταθμό της Αγίας Μαρίνας στο Χαϊδάρι. Το σημείο δεν είναι τυχαίο γιατί από εκεί ξεκινά το δρομολόγιό του το φημισμένο 876, το οποίο κάνει μία από τις μεγαλύτερες διαδρομές στην Αττική, μήκους 15 ολόκληρων χιλιομέτρων.
Το λεωφορείο είναι σχεδόν άδειο και η σιωπή που επικρατεί σε αυτό φτάνοντας προς τον Σκαραμαγκά είναι εκκωφαντική. Απέναντί μου στέκεται ένας φοιτητής που διαβάζει τις σημειώσεις του όσο ακούει μουσική από τα ακουστικά του, ενώ μια κοπέλα κρατά σφιχτά στα χέρια της την κάρτα μεταφορών, καθώς προσπαθεί -μάταια- να μην αποκοιμηθεί στη θέση της.
Ο καιρός είναι ηλιόλουστος. Καταλαβαίνουμε ότι έχουμε φτάσει στον τελικό μας προορισμό όταν μπροστά μας ορθώνεται μια μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή «Ελευσίς». Πίσω από αυτήν μερικοί υπάλληλοι του δήμου φυτεύουν λουλούδια. (Αναρωτιόμαστε, βέβαια, το πώς δε θα μαραθούν από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων που περνούν σχεδόν από πάνω τους).
Η Ελευσίνα βάζει -στα βιαστικά- τα καλά της για να υποδεχθεί τους χιλιάδες επισκέπτες που θα ταξιδέψουν ως εκεί για να ανακαλύψουν μια πόλη, η ιστορία της οποίας κρατά εδώ και χιλιάδες χρόνια. Αποτελούσε μία από τις πέντε ιερές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας (μαζί με την Αθήνα, τους Δελφούς, την Ολυμπία και τη Δήλο), ενώ σε αυτή κατέληγε η Ιερά Οδός.
Μία από τις πέντε ιερές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας
Μέρος αυτής της αρχαίας οδού μπορεί να βρει κανείς στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας που βρίσκεται μερικά μέτρα μακριά από την παραλία. Η αχανής έκταση με σημαντικές μαρμάρινες επιγραφές και στήλες, πολλές από τις οποίες είναι εναποθετημένες μέσα στα χορτάρια, είναι σχεδόν έρημη. Οι μόνοι άνθρωποι που περιφέρονται σε αυτή είναι οι εργάτες που κάνουν τη συντήρηση και κάποια στελέχη που επιτηρούν τον χώρο για τις εκδηλώσεις οι οποίες θα πραγματοποιηθούν το σαββατοκύριακο των μεγάλων εγκαινίων.
Τόσο το μουσείο, όμως, όσο και ο ναός που βρίσκονται στην κορυφή αυτού είναι κλειστοί λόγω ανακαίνισης. Αφού κάνουμε, λοιπόν, μια μεγάλη βόλτα ανάμεσα στα μάρμαρα, τραβάμε προς την πόλη και συγκεκριμένα το παραλιακό μέτωπο, όπου συγκεντρώνεται και ο περισσότερος κόσμος.
Στο δρόμο για την παραλία περνάμε από την Ιερά Οδό, πάνω στην οποία βρίσκονται όλα τα εμπορικά καταστήματα της πόλης. Η ώρα είναι περίπου 1 το μεσημέρι και η κίνηση είναι πολύ λίγη. Ο μόνος ήχος που ταράσσει για λίγο την ηρεμία είναι από τις κομμένες εξατμίσεις και τα παπάκια των ντόπιων.
Φτάνοντας στο παραλιακό μέτωπο της Ελευσίνας, η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική. Στο χώρο που βρίσκεται στο ιστορικό αναψυκτήριο, το οποίο αποτελεί τοπόσημο της περιοχής, είναι συγκεντρωμένοι αρκετοί εργάτες που στήνουν τις εγκαταστάσεις, τις σημαίες και τις γιγαντοοθόνες που θα χρησιμοποιηθούν στην τελετή έναρξης (Σάββατο 04/01).
Η μεγάλη αυτή γιορτή ήταν αρχικά να πραγματοποιηθεί το 2021, ωστόσο, λόγω της πανδημίας του κορονοϊού όλα πήγαν πίσω. Η αναβολή, παρόλα αυτά, φαίνεται πως έκανε καλό στη διοργάνωση: σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, οι εργασίες για τη μετατροπή της Ελευσίνας σε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης είχαν καθυστερήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε μια αποκαρδιωτική αναφορά, απαριθμώντας όλα τα κενά και τις δυσλειτουργίες που εντόπισε στη διοργάνωση.
Η Ελευσίνα τελικά τα κατάφερε το 2023 και τώρα είναι έτοιμη να υποδεχτεί τους χιλιάδες επισκέπτες από όλη την Ευρώπη που θα φτάσουν ως εκεί για να περιηγηθούν σε μια από τις ιερές πόλεις της ελληνικής αρχαιότητας.
Οι Γάλλοι εξερευνητές
Ανάμεσα σε αυτούς και δύο Γάλλοι, η Μελ και ο Αντρέα που έχουν φτάσει πριν ακόμη γίνουν τα εγκαίνια του 2023 Ελευσίς. Οι δυο τους στέκονται δίπλα από τη στάση των λεωφορείων και παίζουν μουσική με τα ντέφια τους. Οι ντόπιοι περαστικοί παραξενεύονται από το θέαμα αλλά δείχνουν να το διασκεδάζουν. Όταν τους προσεγγίζουμε, εκείνοι διστάζουν. Δε θέλουν φωτογραφίες και να για να κρύψουν τις μορφές τους, κολλούν πάνω στα πρόσωπά τους τα ντέφια. «Από τους New York Times είσαι;» ρωτάνε γελώντας. Ναι, από το ελληνικό τμήμα, απαντάμε στο ίδιο ύφος. Τελικά, δέχονται να στηθούν μπροστά στην κάμερα και να παίξουν για μας μουσική.
Πιάνουμε για λίγο την κουβέντα. Στην Ελευσίνα πρόκειται να μείνουν για περίπου μια εβδομάδα. Σκοπός τους είναι να παρακολουθήσουν όλες τις εκδηλώσεις της τελετής έναρξης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Τους αφήνουμε για να συνεχίσουμε τη βόλτα μας στην πόλη, ενώ προσπαθούν να κάνουν οτοστόπ για να μπουν στην Αθήνα. Στο λιμάνι η κίνηση είναι επίσης μεγάλη, καθώς τα φορτηγά που μεταφέρουν την πραμάτειά τους δε σταματούν ούτε μια στιγμή να μπαινοβγαίνουν. Η πόλη μπορεί να είναι αμιγώς βιομηχανική, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι.
Εξαιτίας του κλειστού κόλπου, που ασφαλίζει το λιμάνι από τους ανέμους και την εύφορη γη του Θριάσου Πεδίου με τα απέραντα χωράφια με σιτηρά, η Ελευσίνα αποτέλεσε έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς και πολιτιστικούς κόμβους στην αρχαιότητα. Από το 400 π.Χ και έπειτα, ωστόσο, η πόλη πέρασε σταδιακά στην αφάνεια.
Κατά την Τουρκοκρατία, η περιοχή ερημώθηκε από τις συνεχείς επιδρομές και τους πολέμους. Χαρακτηριστικά είναι πως το 1827, ο συνολικός της πληθυσμός έφτανε μόλις τα 250 άτομα. Η περιοχή άρχισε να παίρνει και πάλι ζωή ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση μερικών εκατοντάδων προσφύγων το 1922. Άλλαξε όμως ριζικά μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η βιομηχανική ανάπτυξη έφερε στην πόλη κατοίκους από όλη τη χώρα που επιθυμούσαν να εργαστούν στα εργοστάσια και τα διυλιστήρια της περιοχής. Η αλλαγή ήταν απότομη, ενώ μεγάλο μέρος της βιομηχανικής δραστηριότητας αναπτύχθηκε πάνω σε αρχαία και πολύ κοντά σε κατοικίες. Εξαιτίας της ρύπανσης, η περιοχή έπαψε πια να είναι εύφορη. Ο καπνός και η σκόνη από τα εργοστάσια τα κάλυψε όλα.
Τα φουγάρα και ο αγώνας για να φύγουν
Οι ντόπιοι εδώ και δεκαετίες δίνουν αγώνα για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην περιοχή. Σύμμαχος στους αγώνες τους ήταν από το πουθενά η οικονομική κρίση που χτύπησε τη χώρα. Αρκετές από τις βιομηχανίες έκλεισαν -αφήνοντας βέβαια εκατοντάδες ανθρώπους άνεργους-, ενώ χάρη στις νέες ευρωπαϊκές νομοθεσίες, οι ρύποι από τα φουγάρα μειώθηκαν αισθητά. Η μυρωδιά του καμένου πετρελαίου και του θείου είναι ακόμη αισθητή.
Οι κάτοικοι της Ελευσίνας, όμως, το έχουν συνηθίσει. Όλοι τους περιμένουν με ανυπομονησία την έναρξη των εκδηλώσεων. Η κίνηση στο σουβλατζίδικο που είναι πάνω στην παραλία έχει αυξηθεί. Στους δρόμους κυκλοφορούν αρκετοί ξένοι που ρωτάνε για κοντινούς φούρνους. Οι εργασίες στο Παλαιό Ελαιουργείο συνεχίζονται με αμείωτους ρυθμούς. Ακριβώς απέναντι οι ψαράδες προσπαθούν να βγάλουν έστω ένα ψάρι από τα νερά του κόλπου της Ελευσίνας. Μάταια, όμως. Σήμερα δεν είναι η μέρα τους.
