Ο Γιώργος Βιλανάκης στο Romáland (και στη ζωή) τα βάζει με τον αντιτσιγγανισμό και κερδίζει

Ο Γιώργος Βιλανάκης δεν είναι επαγγελματίας ηθοποιός. Φέτος όμως, ανέβηκε στη σκηνή της Στέγης και τον βλέπουμε να υποδύεται τον εαυτό του στο Romáland των Ανέστη Αζά και Πρόδρομου Τσινικόρη, μια νέα θεατρική παράσταση που ισορροπεί ανάμεσα στο ντοκιμαντέρ και τη μυθοπλασία. Όσο εμείς γινόμαστε θεατές μιας ακόμα καταδίωξης ανήλικου Ρομά που καταλήγει ξανά σε θάνατο, μιας και όπως μας έχουν συνηθίσει τα τελευταία χρόνια, τα όπλα των αστυνομικών εκπυρσοκροτούν μόνο όταν υψώνονται απέναντι σε όσους η κοινωνία έχει καταδικάσει στη διαφορετικότητα, οι δύο δημιουργοί επιχειρούν να βάλουν τις ιστορίες αυτών των ανθρώπων σε πρώτο πλάνο, σε μια από τις μεγαλύτερες σκηνές της χώρας.

Και το καταφέρνουν, με τρόπο ανορθόδοξο μεν, αποτελεσματικό δε. Ανεβάζουν στο σανίδι 5 Ρομά διαφορετικών ηλικιών, ανάμεσά τους και ο Γιώργος Βιλανάκης, και τους αφήνουν να διηγηθούν τις ιστορίες τους που δεν έχουν βγει από κάποιο τσιγγάνικο παραμύθι, ακόμα κι αν η παράσταση ξεκινά με το «Μία φορά κι έναν καιρό ήταν και δεν ήταν», όπως δηλαδή ξεκινούν τα τσιγγάνικα παραμύθια.

«Μετά από πολύμηνη έρευνα, από το Ζεφύρι και τον Ασπρόπυργο μέχρι τη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα και τις Σέρρες, η παράσταση Romáland φιλοδοξεί να αφηγηθεί ένα ανεστραμμένο ταξίδι στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας μέσα από την οπτική γωνία των Ρομά. Ακολουθώντας την παράδοση του είδους του θεάτρου-ντοκιμαντέρ, η παράσταση διαμορφώνεται με τη συμμετοχή Ρομά πρωταγωνιστών, που αφηγούνται ζωντανά τις πραγματικές τους ιστορίες, στοχεύοντας να αναδείξει τους πολλαπλούς κοινωνικούς αποκλεισμούς που αντιμετωπίζουν και τις καθημερινές προσπάθειές τους να τους ξεπεράσουν», γράφει το δελτίο τύπου της Στέγης και μετά και τα τελευταία γεγονότα καταλαβαίνουμε πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη να βγουν στο φως οι ιστορίες αυτές.

Ο Γιώργος Βιλανάκης μπορεί να ανεβαίνει για πρώτη φορά σε θεατρική σκηνή, έχει μάθει όμως εδώ και χρόνια πως η φωνή του έχει δύναμη. Είναι επιστημονικός συνεργάτης, ερευνητής και συντονιστής ευρωπαϊκών προγραμμάτων της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ». Ασχολείται με τα κοινά, τον ακτιβισμό και χρησιμοποιεί τον λογαριασμό του στο Tik Tok για να καταρρίψει τα στερεότυπα που έχουν στιγματίσει εδώ και αιώνες τους Ρομά στην Ελλάδα, ενώ είναι επικεφαλής της πρώτης ελληνικής αποστολής για τη διατήρηση της Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ρομά.

Μας μίλησε λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα του Romáland για τον αντιτσιγγανισμό που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία, τη συστημική βία που υφίστανται οι Έλληνες Ρομά, το αν έχει χρειαστεί ποτέ να κρύψει την καταγωγή του, αλλά και τα αισθήματα που του δημιουργούνται κάθε φορά που ανεβαίνει στη σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Είσαι ένας άνθρωπος που έχει επιλέξει εδώ και αρκετά χρόνια να μιλήσει ανοιχτά για όλες τις διακρίσεις που υφίστανται οι Ρομά στην Ελλάδα. Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς ενεργά με τα κοινά και τον ακτιβισμό; Από μικρό παιδί μου άρεσε να βοηθάω και μου έδινε μεγάλη χαρά. Η συμμετοχή μου στα κοινά ήρθε εντελώς τυχαία. Ο θείος μου ήταν φωτογράφος και έμενε στην Αθήνα, τότε είχα έρθει να τον επισκεφτώ, του είχαν αναθέσει μια φωτογράφηση ενός συνεδρίου ευρωπαϊκού προγράμματος και μου πρότεινε να πάω μαζί του. Όντας αγράμματος αλλά με μεγάλο ενδιαφέρον, ο θείος μου ήθελε να μάθει τι έλεγαν οι Ευρωπαίοι εταίροι. Έκανα λοιπόν την μετάφραση και εντυπωσιάστηκε ο ίδιος, αλλά και ο Βασίλη Πάντζος, πρόεδρος της Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά «ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ». Γνωριστήκαμε και μου έκανε πρόταση να συνεργαστούμε.

Έχοντας την βιωματική γνώση για θέματα Ρομά, αλλά και την πολύ καλή γνώση αγγλικών αλλά και το ότι ήμουν από τους ενταγμένους Ρομά με έκανε έκτος από ένα παράδειγμα προς μίμηση, τον καταλληλότερο για την θέση του επιστημονικού συνεργάτη. Εκεί μπήκε το μικρόβιο. Οι δράσεις, οι επισκέψεις στους καταυλισμούς, το ότι βοηθούσα ανθρώπους που χρειάζονταν βοήθεια με έκανε να παθιάζομαι ακόμα πιο πολύ.

Έχουν υπάρξει φορές που ίσως έχεις φοβηθεί ή που σκέφτηκες ότι θα ήταν καλύτερα να μην έχεις μιλήσει; Που φοβήθηκα όχι, που σκέφτηκα καλύτερα να μη μιλήσω πολλές.

Ο αντιτσιγγανισμός είναι κάτι πολύ υπαρκτό στην ελληνική κοινωνία; Θεωρείς ότι αυτό είναι κάτι συστημικό και συντηρείται από την ίδια την πολιτεία; Ο αντιτσιγγανισμός είναι υπαρκτός, κανένας δεν μπορεί να το αρνηθεί αυτό. Θεωρώ πως κάποιες πεποιθήσεις είναι βαθιά ριζωμένες και σε έναν μεγάλο βαθμό συντηρούνται από την ίδια την πολιτεία.

Με ποιους τρόπους θα μπορέσει η επίσημη πολιτεία να αντιστρέψει αυτή την κατάσταση; Πιστεύω πως με την υλοποίηση των οδηγιών που έχει δώσει η Ε.Ε σε συνεργασία με τους αρμοδίους φορείς, την  αξιοποίησή των διαμεσολαβητών σε νοσοκομεία και σχολεία σαν υποστήριξη, την εγκατάσταση των Ρομά εντός σχεδίου πόλης και με την ταυτόχρονη παρέμβαση σε υγεία στέγαση εκπαίδευση και ψυχολογική υποστήριξη, θα μπορούσαμε να δώσουμε λύση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά. Όπως είπα και πριν όμως, θεωρώ ότι κάποιες πεποιθήσεις είναι βαθιά ριζωμένες, και σε αυτό παίζουν ένα τεράστιο ρόλο ορισμένα ΜΜΕ. ‘Εχουμε φτάσει σε σημείο να τσουβαλιάζουμε ανθρώπους και να φοράμε παρωπίδες.

Επικεντρωνόμαστε μόνο σε αρνητικά στερεοτυπικά χαρακτηριστικά, ενώ υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα Ρομά, που ούτε έχουν παραβατική συμπεριφορά, δουλεύουν, είναι ενταγμένοι, έχουν πάει σχολείο, και φοβούνται να πουν ανοιχτά πως είναι Ρομά. Δεν είδα ποτέ ξανά σε κάποια πολιτισμική ομάδα να υπάρχει τόσο μεγάλη στοχοποίηση. Απ’ όσο γνωρίζω είναι παράνομο να αποκαλύπτονται στοιχεία εν δυνάμει δραστών. Για ποιον λόγο όταν πρόκεται για Ρομά, δεν τηρείται αυτή η νομοθεσία; Είμαστε Έλληνες πολίτες. Για ποιο λόγο πρέπει να ταυτοποιούμαστε σαν κάτι ξεχωριστό;

Ποια στερεότυπα θεωρείς ότι είναι πιο επιτακτικό να καταρριφθούν; Ότι όλοι οι Ρομά έχουν παραβατική συμπεριφορά, ότι όλοι οι Ρομά παντρεύουν τα παιδιά τους νωρίς ή τα αναγκάζουν να παντρευτούν, ότι όλοι οι Ρομά δεν πάνε σχολείο, ότι όλοι οι Ρομά είναι το ίδιο.

Εσύ ο ίδιος πώς έχεις βιώσεις τον αντιτσιγγανισμό μεγαλώνοντας; Βρέθηκες ποτέ σε θέση να κρύψεις την καταγωγή σου; Όταν ήμουν στο σχολείο μικρός, βίωνα συχνά τον ρατσισμό. Ήμουν ο γύφτος, ο χολέρας, ο μπίχλας, αυτός που θα έμπαινε τέρμα. Αργότερα όταν μεγάλωσα, δεν με έπαιρναν για δουλεία. Ενώ πήγαινα κανονικά για δοκιμαστικά και μου έκαναν κοπλιμέντα του τύπου πόσο γρήγορος είμαι και πόσο κοινωνικός, μόλις μάθαιναν ότι είμαι τσιγγάνος μου έλεγαν «θα σας ειδοποιήσουμε». Σε ερωτικές σχέσεις και φιλίες, πολλές φορές οι γονείς των παιδιών τους απαγόρευαν να κάνουμε παρέα ή να έχουμε σχέση, με απειλές ότι θα τα διώξουν από το σπίτι αν δε σταματήσουν να κάνουν παρέα με τους γύφτους.

Δεν έλεγα από την αρχή ότι ήμουν Ρομά και ίσως το μάθαιναν αργότερα. Το βλέμμα τους άλλαζε όταν το μάθαιναν.

Έχεις δει αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των Ρομά από τις νέες γενιές ή θεωρείς ότι τα στερεότυπα είναι πολύ γερά ριζωμένα; Οι νέες γενιές έχουν άλλο τρόπο σκέψης. Νομίζω πως αυτοί θα φέρουν την αλλαγή.

Στο Romáland πώς βρέθηκες; Ήμουν συντονιστής σε μια ανοιχτή συζήτηση, το Roma Uncensored του Ιδρύματος Ωνάση, και εκεί με πλησίασε ο Ανέστης Αζάς, ένας εκ των σκηνοθετών. Μου είπε ότι θέλει να κάνει ένα ντοκιμαντέρ για τους Ρομά να συνεργαστούμε. Θέλω να βοηθήσω όσο μπορώ τους Ρομά, με οποιονδήποτε τρόπο, οπότε ανταλλάξαμε τηλέφωνα και έτσι και έγινε.

Στην αρχή δεν ήξερα ότι θα παίξω, νόμιζα ότι θέλει να τον βοηθήσω να συλλέξει πληροφορίες, αργότερα όταν άκουσε την ιστορία μού μου πρότεινε να είμαι στην παράσταση. Ενθουσιάστηκα. Ποτέ δεν φανταζόμουν ότι θα έπαιζα σε θέατρο και πόσο μάλλον στη σκηνή της Στέγης.

Το Romáland διαρκεί 85 λεπτα. Φτάνουν πιστεύεις για να μεταφέρουν στο βίωμα των Ρομά στους μπαλαμούς; 85 λεπτά είναι αρκετά για να σου δώσουν μια έντονη εμπειρία.

Πώς είναι η αίσθηση να ανεβαίνεις για πρώτη φορά στη σκηνή της Στέγης και μάλιστα χωρίς να είσαι ηθοποιός; Είναι πρωτόγνωρο συναίσθημα. Τα φώτα, οι κάμερες, ο ήχος είναι σοκαριστικά. Δέος και άγχος νομίζω είναι τα συναισθήματα που κυριαρχούν. Χάρη στην υπέροχη ομάδα που υπάρχει όμως, ένιωσα σαν το σπίτι μου. Είναι όλοι τους καταπληκτικοί.

Εμάς σαν θεατές, μπορώ να πω πως κάποιες ιστορίες μας δυσκόλεψαν, όπως για παράδειγμα η αναίτια δολοφονία του Μαρίνου. Εσύ ως Ρομά πως αισθάνθηκες όταν την πρωτάκουστες; Σε δυσκόλεψε ή είναι δυστυχώς κάτι που έχεις συνηθίσει; Με δυσκόλεψε πολύ. Έκλαιγα και σκεφτόμουν σε τι κόσμο ζω. Μικρά παιδιά να δολοφονούνται από αστυνομικούς, γιατί δεν σταμάτησαν στο σήμα της αστυνομίας ή για 20 ευρώ βενζίνη. Μεγάλωσα σε επαρχία. Στα χρόνια της εφηβείας μου πολλά παιδιά δεν είχαν δίπλωμα και δεν σταματούσαν στην αστυνομία, ερχόταν μια κλήση στο σπίτι και πλήρωναν ή είχαν δικαστήριο. Δεν τα πυροβολούσαν.

Αύριο, μεθαύριο μπορεί να είναι οποιοδήποτε παιδάκι, οποιασδήποτε οικογένειας που μπορεί να είναι σκουρόχρωμο και να μην σταματήσει σε ένα σήμα της αστυνομίας.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Γιάννης Αγγελάκας, Tilda Swinton, Patti Smith: Τα highlights από το νέο πρόγραμμα της Στέγης

***INFO

Romáland – Ανέστης Αζάς και Πρόδρομος Τσινικόρης
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση – Κεντρική Σκηνή
2-26 Νοεμβρίου 2023, Τετάρτη-Κυριακή, 20:30
Εισιτήρια ΕΔΩ

Παραστάσεις με αγγλικούς υπέρτιτλους: Παρασκευή 3, Σάββατο 4, Κυριακή 5, Παρασκευή 10, Σάββατο 11, Κυριακή 12, Παρασκευή 17, Σάββατο 18, Κυριακή 19, Παρασκευή 24, Σάββατο 25 και Κυριακή 26 Νοεμβρίου 2023.
Οι παραστάσεις στις 22, 23 και 24 Νοεμβρίου θα παρουσιαστούν σε συνθήκες καθολικής προσβασιμότητας, σε συνεργασία με τον πολιτιστικό οργανισμό liminal.
Θα συμπεριλαμβάνουν διερμηνεία στην ελληνική νοηματική γλώσσα και υπερτιτλισμό για κωφά και βαρήκοα άτομα, καθώς και ακουστική περιγραφή για άτομα με οπτική βλάβη.

Συντελεστές
Έρευνα, Κείμενο & Σκηνοθεσία: Ανέστης Αζάς, Πρόδρομος Τσινικόρης
Σκηνικά & Κοστούμια: Διδώ Γκόγκου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Ελίζα Αλεξανδροπούλου
Μουσική & Ηχητικός Σχεδιασμός: Παναγιώτης Μανουηλίδης
Βίντεο: Oliwia Twardowska
Επιστημονικός Σύμβουλος: Γιώργος Τσιτιρίδης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Αβραάμ Γκουτζελούδης
Συνεργάτης για τη Δραματουργία: Μιχάλης Πητίδης
Σύμβουλος Δραματουργίας: Camille Louis
Training ερμηνευτών: Λιάνα Ταουσιάνη
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Μαργαρίτα Τζαννέτου
Εκτέλεση Παραγωγής: Ζωή Μουσχή, Ρένα Ανδρεαδάκη
Παίζουν: Γιώργος Βιλανάκης, Θεοδοσία Γεωργοπούλου, Αβραάμ Γκουτζελούδης, Αγγελική Ευαγγελοπούλου, Μέλπω Σαΐνη
Μουσικός επί σκηνής: Γιώργος Δούσος
Μετάφραση υπερτίτλων στα αγγλικά: Μέμη Κατσώνη
Ταυτόχρονος υπερτιτλισμός: Γιάννης Παπαδάκης
Παραγωγή: Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση

Διάρκεια: 90’
Κατάλληλο για 14+

Η έρευνα για την παράσταση πραγματοποιήθηκε με την αρωγή και την υποστήριξη της ΜΚΟ «Κλίμακα» και της «Ελλάν Πασσέ».
Υποστηρίζεται από το πρόγραμμα «Εξωστρέφεια» της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση