Παρακολουθήσαμε φεμινιστικό θέατρο στο Σωματείο Οδηγών Ταξί
Πάνω από έναν χρόνο, στον πρώτο όροφο στην οδό Οδυσσέως 8 στο Μεταξουργείο συνυπάρχουν δύο παράλληλοι κόσμοι: οι οδηγοί ταξί από το ΣΟΤΑ και μια ομάδα γυναικών που κάνει ανεξάρτητο φεμινιστικό θέατρο. Περάσαμε ένα απόγευμα εκεί, μοιράζοντας τον χρόνο μας στα ίσια.
- 23 ΦΕΒ 2024
Η παράσταση ανοίγει in media res, με τέσσερις γυναίκες να έχουν βρεθεί για άγνωστη αιτία παγιδευμένες σε μια αίθουσα αναμονής, έναν μεταιχμιακό χώρο υποχρεωτικής παραμονής και προσμονής, όπου οι θεατές καλούνται να απενεργοποιήσουν τα κινητά τους, παρότι «για λόγους ασφαλείας, δεν έχει σήμα εδώ». Να μην ανησυχούμε, αναγγέλλει το ηχογραφημένο μήνυμα από τα μεγάφωνα, διότι όλοι θα εξυπηρετηθούμε, με σειρά προτεραιότητας.
Προς το παρόν, σειρά έχουν οι τέσσερις άγνωστες μεταξύ τους κοπέλες – είναι η Φωτεινή με ένα τάπερ γεμιστά στο χέρι και τη φούρια της κλασικής μητέρας που έχει ενστερνιστεί με αυτοθυσία τον ρόλο της γυναίκας-φροντίστρας, είναι η Αμέλια, μια αποσυνδεδεμένη, αποστασιοποιημένη γυναίκα η οποία βιώνει τη βαθύτατη μοναξιά της μέσα από τον σωματικό πόνο και τη νεύρωση, είναι η έξω καρδιά, τσαχπίνα Χαρά, βασίλισσα της πίστας σε μπουζουξίδικο, και τέλος, άρτι αφιχθείσα στην αίθουσα, είναι η Μαγδαληνή, δικηγόρος ποινικολόγος, που πάσχει από ναρκοληψία.
Θεατές και ηθοποιοί βρισκόμαστε στο ίδιο σαλόνι, σε μια παλιά, γερασμένη πολυκατοικία δύο λεπτά απ’ την πλατεία Μεταξουργείου, με ένα αδιόρατο σκούρο πλέγμα στα ενδιάμεσα κουφώματα να οριοθετεί ιδιοφυώς το δωμάτιο του σκηνικού χώρου. Εκείνες, αναγκασμένες όπως είναι να περιμένουν στην αίθουσα για άγνωστο χρονικό διάστημα, καθίστανται ξαφνικά αποκομμένες απ’ την καθημερινή τους ρουτίνα, τη ζωή την οποία έχουν μάθει να υπηρετούν στον αυτόματο, και έτσι το κενό του χρόνου καθίσταται τελικά ευεργετικό για τις ίδιες: σαρκάζουν και αυτοσαρκάζονται, ξεσπούν με νεύρα και άλλοτε με γέλια, τραγουδούν, χορεύουν και απελευθερώνονται, θυμώνουν και θυμούνται πράγματα τα οποία κρατούσαν για χρόνια ξεχασμένα μέσα τους.
Προσωποποιούν διαφορετικά κομμάτια της ίδιας ιστορίας από την κοινωνική πραγματικότητα σήμερα – τις αγωνίες και τα αδιέξοδα που υφίσταται η γυναικεία ψυχοσύνθεση από πολλά, παράλληλα μέτωπα. Μέσα απ’ τους ρόλους, αναδύονται εμπειρικά βιώματα των πρωταγωνιστριών (οι οποίες έγραψαν από κοινού με τη σκηνοθέτρια το έργο), πράγματα τα οποία καλλιεργούνται σιωπηλά μέσα σε μια θηλυκότητα όσο μεγαλώνει, ρυθμίζοντας τελικά τη συμπεριφορά της, όπως η ενοχική σχέση με το φαγητό, το απαγορευμένο «κουμπί» της απόλαυσης, η σύνδεση με τον πόνο και το ηλικιακό όριο των 40, πάνω από το οποίο η γυναίκα καθίσταται για την κοινωνία αόρατη και αποτυχημένη, εάν δεν έχει γίνει μάνα.
Η γενικότερη ομπρέλα του έργου είναι ο ενσωματωμένος σεξισμός, που στη ρίζα του πηγάζει από τα παιδικά χρόνια και πολύ συχνά την ίδια τη μητέρα, καθώς εκείνη θα βρεθεί περισσότερο επιφορτισμένη με τη διαδικασία της ανατροφής. Έτσι, προκύπτει ένα έργο «αφιερωμένο στη μάνα», αλλά όχι με τον συμβατικό, πατριαρχικό τρόπο που έχουμε μάθει να διαβάζουμε τον ρόλο της τροφού.
Το παράδοξο είναι ότι το νέο θεατρικό εγχείρημα της σκηνοθέτριας Δήμητρας Τάμπαση (Σατωβριάνδου και Γ’ Σεπτεμβρίου, Brave New World, Lulu) βρέθηκε, κάπως από σύμπτωση, να ανεβαίνει σε έναν χώρο ο οποίος στην κοινή αντίληψη απέχει από τον φεμινισμό, τη γυναικεία ενδυνάμωση και τον κόσμο της τέχνης, γενικότερα. Το κτίριο όπου έχουμε οδηγηθεί για την παράσταση Αίθουσα Αναμονής (έως 14/3, προκράτηση εισιτηρίων εδώ) αποτελεί την έδρα του Σωματείου Οδηγών Ταξί. Εδώ και μήνες, στην οδό Οδυσσέως 8 στο Μεταξουργείο συνυπάρχουν δύο διαφορετικοί κόσμοι, που επιχειρήσαμε να γνωρίσουμε το απόγευμα μιας καθημερινής.
Έτυχε να είναι το απόγευμα που είχε προγραμματιστεί παράσταση για τα μέλη του Σωματείου. Έτσι, αποφασίσαμε να μοιράσουμε τον χρόνο μας στα ίσια.
Ένα κτίριο, δύο κόσμοι
«Έψαχνα μια αληθινή αίθουσα αναμονής στην αρχή, σκεφτόμουν κάποιο ταξιδιωτικό πρακτορείο, ίσως από εκείνα στην Αγίου Κωνσταντίνου», μου μεταφέρει η σκηνοθέτρια Δήμητρα Τάμπαση, όταν ρωτάω για τον πώς οδηγήθηκε στο Σωματείο της οδού Οδυσσέως. Δεν γνώριζα ότι το μπαράκι το οποίο βρίσκεται στο ισόγειο της ίδιας πολυκατοικίας, το Ela Na Sou Po, ανήκει σε εκείνη. «Μια μέρα έβρεχε και ανέβηκα εδώ για να ξεβουλώσω τις σωλήνες υδρορροής, επειδή σε άλλη περίπτωση έχουμε πρόβλημα κάτω, πλημμυρίζει το μαγαζί, και κάπως έτσι είδα μπροστά μου τον χώρο που έψαχνα. Με ενδιέφερε να είναι κάτι αληθινό, με αληθινή ενέργεια».
Το αίτημα πέρασε από το διοικητικό συμβούλιο και από τον Οκτώβριο του 2022 εγκαταστάθηκαν για πρόβες. Μάλιστα, το γραφείο του προέδρου παραχωρήθηκε για καμαρίνια.
Το Σωματείο είναι ανοιχτό συγκεκριμένες μέρες, συγκεκριμένες ώρες μέσα στην εβδομάδα. Τρίτη και Πέμπτη. Ωστόσο, πολλές φορές έτυχε να συνυπάρξουν με τα κορίτσια της παράστασης – απ’ τη μία πλευρά, οι πρόβες· από την άλλη, οι συνελεύσεις και τα ραντεβού. «Έχουμε κάνει και τραπέζι μαζί – κάναμε φοβερή παρέα», θυμάται γελώντας η Μυρτώ Ναούμ, μερικά λεπτά προτού ξεκινήσει η παράσταση την οποία έχουν κανονίσει για να παρακολουθήσουν αποκλειστικά οι «σοτάδες», ένα ελάχιστον αντάλλαγμα για την παραχώρηση του χώρου.
Ο Γιώργος Μπάτσος, πρόεδρος του Σωματείου εδώ και χρόνια, έδειξε απ’ την αρχή μεγάλη προθυμία για τη φιλοξενία της παράστασης. Με ίδια θέρμη, άνοιξε την πόρτα του κτιρίου για να υποδεχθεί και εμάς. «Ξέρεις, εμείς παλεύουμε από εδώ χρόνια για να μειωθούν οι αποστάσεις και οι ανισότητες στον κλάδο μας», μου λέει στην αρχή της κουβέντας, κοιτώντας με ευθεία μέσα στα μάτια.
«Το θέμα της παράστασης μάς αγγίζει, ακούμε καθημερινά ιστορίες από γυναίκες τα προβλήματα, τα ζόρια που περνάνε. Να μην αναφέρω και ότι δεν υπάρχει οδηγός ταξί που να μην έχει δεκάδες, εκατοντάδες ιστορίες να πει για κυρίες που είχε πάρει κούρσα και στο τέλος της διαδρομής τις περίμενε ο άνδρας τους, έξαλλος, να απειλεί να του πούμε από πού τη φέραμε και να τις βρίζει».
Ο πρόεδρος τονίζει ότι από τη μέρα που ανέλαβε υπήρχε σταθερά μια γυναίκα οδηγός στο διοικητικό συμβούλιο και ότι σε περίπτωση αναφοράς περιστατικού κακοποιητικής ή σεξιστικής συμπεριφοράς σε πιάτσα, «η αντίδρασή μας ήταν καταδρομική». Όπως σχολιάζει, ένα κοινό σημείο ανάμεσα στο φεμινιστικό θέμα του έργου και τον κόσμο των ταξί είναι ότι «έχουμε όλοι πληγεί από τα στερεότυπα».
Οι άνθρωποι του ΣΟΤΑ και η ρετσινιά του «ταρίφα»
Μέσα στις αίθουσες, οι τοίχοι έχουν ξεφλουδίσει από την υγρασία. Πανό παραμένουν κρεμασμένα με αιτήματα για οκτάωρο και ασφάλιση, άγνωστο από πότε. «Κλειστό επάγγελμα είναι Μεσαίωνας! Όχι στα καρτέλ εκμετάλλευσης των ταξί». Πιο δίπλα, μια σειρά από ξεθωριασμένες φωτογραφίες σε μεταφέρουν στις δεκαετίες που το σωματείο είχε ενεργή παρουσία στα αθλητικά δρώμενα, παίζοντας κάθε Κυριακή στα γήπεδα κόντρα σε άλλα σωματεία. «Τότε, ήταν αλλιώς τα πράγματα, δεν χρειαζόταν να δουλεύεις 12 και 15 ώρες τη μέρα – γιατί τόσο δουλεύει ένας οδηγός ταξί, ειδικά τον χειμώνα, για να βγάλει ένα υποτυπώδες μεροκάματο».
Είναι Τρίτη απόγευμα και οι περισσότεροι οδηγοί βρίσκονται υπ’ ατμόν. «Εμείς είμαστε όπως όλοι οι οδηγοί ταξί, πληρώνουμε βάρδια – βρισκόμαστε δηλαδή εδώ αλλά το όχημά μας που αναμένει κάτω σταθμευμένο τρέχει κανονικά σε έξοδα: Οι οδηγοί πληρώνουμε καθημερινά το κόστος ενοικίασης του οχήματος [σ.σ. κατά κανόνα, 50€] όπως και τα ασφάλιστρά μας, ολόκληρα», μου εξηγεί ο Γ. Μπάτσος. «Σε γενικές γραμμές, ο Φεβρουάριος είναι δύσκολος μήνας στο οικονομικό, είναι σφιχτή η αγορά. Οι περισσότεροι δεν έχουμε βγάλει ακόμη τα έξοδα της ημέρας, για να καταλάβεις. Και τέτοια ώρα [σ.σ. 7:00-7:30] υπάρχει λίγο δουλίτσα, σχολάει ο κόσμος από τις δουλειές του, οπότε σου λέει, τώρα να βγούμε να μαζέψουμε ότι προλαβαίνουμε».
Κάθε Τρίτη και Πέμπτη, για ένα δίωρο κρατούν εκ περιτροπής ανοιχτή την έδρα του σωματείου, παρέχοντας συμβουλές σε συναδέλφους που ενδεχομένως να χρειάζονται βοήθεια. Το Σωματείο Οδηγών Ταξί αφορά συγκεκριμένα τους εργαζόμενους οδηγούς (και όχι τους ιδιοκτήτες ταξί, οι οποίοι εκπροσωπούνται από το ΣΑΤΑ), με ιστορία από το 1972. «Έχει αριθμό τρία το σωματείο, είναι δηλαδή το τρίτο παλαιότερο σωματείο εργαζομένων στη χώρα».
Εκείνος αποφάσισε να οργανωθεί συνδικαλιστικά πριν από μια δεκαπενταετία, βλέποντας ότι οι ανισότητες ανάμεσα στους ιδιοκτήτες και τους οδηγούς ήταν χαοτικές. Σήμερα, μου μεταφέρει με δικαιολογημένη υπερηφάνεια όσα έχουν κερδηθεί μέσα από τους αγώνες του Σωματείου – «όταν αναλάβουμε δεν υπήρχε περίπτωση να δοθεί ρεπό στους οδηγούς, ενώ το 80%, με στοιχεία το Εργατικό Κέντρο, ήταν ανασφάλιστοι. Πλέον, έχουν αλλάξει αυτά. Έχουμε καταφέρει οι ιδιοκτήτες να μας αντιμετωπίζουν ως συνεργάτες, όχι σαν υπαλλήλους».
Όπως μου τονίζουν επανειλημμένα όλα τα μέλη, επόμενος μεγάλος στόχος και «λόγος για να πούμε ότι έχει ολοκληρώσει τους σκοπούς του το σωματείο» είναι να πιστοποιηθεί το επάγγελμά μας, να υπάρχει αξιολόγηση για άδεια ασκήσεως του επαγγέλματος. Ο Ζαχαρίας παραθέτει το παράπονό του: «Είναι γνωστή η ρετσινιά του ταρίφα και όντως σε μεγάλο βαθμό οι υπηρεσίες του κλάδου είναι χαμηλές. Ενώ υπάρχουν παιδιά-μάλαμα, πραγματικά διαμάντια. Το πρόβλημα, λοιπόν, είναι ότι κάθε φορά που σταματάει κάποιος ένα ταξί, δεν ξέρει ποιον θα συναντήσει. Δεν νιώθει ασφαλής. Κανονικά, θα έπρεπε να αισθάνεται την ίδια ασφάλεια που αισθάνεται στην πολυθρόνα του σπιτιού του».
Όπως μου εξηγούν, σε αυτό το επιχείρημα πάτησαν οι πολυεθνικές. «Όσο νέοι οδηγοί συνεχίζουν να εισέρχονται με μηδενικά ποιοτικά κριτήρια, το επάγγελμα υποβιβάζεται». Χαρακτηριστικό είναι ότι πριν από μια δεκαετία οι άδειες ταξί κόστιζαν 200.000 ευρώ, τώρα έχουν κάνει βουτιά στα 90.000.
«Τι λέμε εμείς», ρωτάει ρητορικά ο πρόεδρος. «Εκπαίδευση και αξιολόγηση: θα μπορούσε να οργανωθεί μέσα από το Υπουργείο Παιδείας ένας υποχρεωτικός κύκλος διετούς εκπαίδευσης για τους νέους οδηγούς με σχετικά γνωστικά αντικείμενα – μία ξένη γλώσσα, την ιστορία της πόλης, τους δρόμους, αλλά και πολύ πιο βασικά πράγματα, όπως να γνωρίζεις πώς να διαχειριστείς επικίνδυνες καταστάσεις, να αποφύγεις εντάσεις. Το να μεταφέρεις κόσμο περιλαμβάνει όλες τις πιθανές συνθήκες, από την πιο χαρούμενη μέχρι την πιο άσχημη».
Η παράσταση και ο ρόλος της μητέρας
Στο έτερο μισό του ορόφου, το υποβλητικό ηχοτοπίο της παράστασης και οι φωτισμοί σε απόχρωση ματζέντα απηχούν μια άλλη πραγματικότητα – ένα σύμπαν το οποίο γεννήθηκε από την αλήθεια των πέντε (βασικών) συντελεστών της παράστασης. Είναι καρπός συλλογικής διαδικασίας: «Οι πρόβες ξεκίνησαν πρώτα από κύκλο, κάναμε κάτι σαν ψυχοθεραπευτικό session, όπου μοιραζόμασταν ανοιχτά σκέψεις σχετικά με την πατριαρχία, τη βία, τις γυναικοκτονίες», αναφέρει η σκηνοθέτρια. «Κάθε φορά φέρναμε στη συζήτηση πράγματα τα οποία πήγαζαν από μέσα μας, πράγματα που παρατηρούσαμε από φίλες, από την τρέχουσα ειδησεογραφία. Παράλληλα, δοκιμάζαμε αυτοσχεδιασμούς, κόβαμε-ράβαμε, αλλάζαμε τη σειρά των γεγονότων, και πάλι από την αρχή».
Τούτη η διαδικασία διήρκησε δεκαεπτά ολόκληρους μήνες, με το κείμενο και τη δραματουργία να δουλεύεται από κοινού συν τω χρόνω.
Σε αντίθεση με τη fast-track κατανάλωση που υπαγορεύουν τα σημερινά πολιτιστικά προϊόντα, με αυτόν τον –σίγουρα κοπιαστικό και χαοτικό– τρόπο, δόθηκε ο απαραίτητος χώρος για να ενσωματωθούν οι πτυχές που η καθεμιά θεωρούσε κομβικές για τον δημόσιο διάλογο σήμερα. Για παράδειγμα, «ήθελα να θίξω το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν υποστηρίζουν η μία την άλλη», μεταφέρει η Μαίρη Βούλγαρη (Μαγδαληνή), «κι ότι ακόμη και γυναίκες εναλλακτικές, μαχόμενες στον φεμινισμό τείνουν να δείχνουν τελικά επιλεκτική αλληλεγγύη μόνο στις όμοιές τους, υποτιμώντας το διαφορετικό». Μέσα από το έργο, πρόθεσή τους δεν ήτα να κουνήσουν διδακτικά το δάχτυλο, όπως τονίζουν, αλλά να υπογραμμίσουν πράγματα που παραμένουν να αντικειμενοποιούν το γυναικείο φύλο και τις θηλυκότητες, γενικότερα.
Άλλωστε, κοιτώντας μέσα τους (όλα τους, άτομα με εμπειρία στην ψυχανάλυση), έχουν εντοπίσει δεκάδες περιπτώσεις στη ζωή τους που αντικειμενοποιήθηκαν από τον ίδιο τους τον εαυτό – μεγάλες προσδοκίες στις οποίες έπρεπε να ανταποκριθούν, αναίτια άγχη, ανώφελες συγκρίσεις. «Η καθεμία ηρωίδα είναι σε ένα βαθμό βγαλμένη από τη ζωή μας», λέει η Μυρτώ Στράμπη (Αμέλια), «έχουμε ενσωματώσει, δηλαδή, στοιχεία».
Στον θεατή της παράστασης μένει τελικά ο κομβικός ρόλος της μητέρας. Μέγα σύμβολο της εξουσιαστικής σχέσης που οικοδομεί με τα παιδιά της, το τάπερ το οποίο κρατά η Φωτεινή στην παράσταση, θίγοντας με αυτό τον τρόπο κάτι γενικότερο, «πώς μέσω του φαγητού η ελληνίδα μάνα ελέγχει την οικογένεια και ταυτόχρονα ελέγχεται και η ίδια μέσα από αυτή τη διαδικασία», όπως σχολιάζει η Ειρήνη Καράογλου που ανέλαβε τον ρόλο. Ο συνδετικός κρίκος που αποκαλύπτεται προοδευτικά για τις τέσσερις ηρωίδες είναι τελικά τα κακοποιητικά ή ασφυκτικά περιβάλλοντα στα οποία ανατράφηκαν, είναι τα όρια και οι επιδιώξεις, οι υποχρεώσεις κι οι συμβουλές που αφομοίωσαν σε μικρή ηλικία.
«Μέσα στη δουλειά που κάνεις με τον εαυτό σου όσο μεγαλώνεις, συνειδητοποιείς ότι όντως το μεγαλύτερο κομμάτι που παλεύεις να βελτιώσεις είναι κτήμα της παιδικής σου ηλικίας», παρατηρεί καταληκτικά η Δήμητρα Τάμπαση, «αν θέλει κάποιος να δει ποιος είναι, πρέπει να δει από πού προέρχεται και ένα μεγάλο κομμάτι αυτού είναι φυσικά η μάνα. Γιατί στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι η τροφός», συνεχίζει. «Όλοι μας είμαστε σε έναν βαθμό η μητέρα μας. Μέσα από την παράσταση, δεν κοιτάμε να τη στήσουμε στον τοίχο. Την κατανοούμε, την αγκαλιάζουμε, γιατί καταλαβαίνουμε ότι υπήρξε και εκείνη θύμα αντικειμενοποίησης. Και τη συγχωρούμε, αλλά τις αποδίδουμε παράλληλα το ίσο της ευθύνης».
«Νομίζω ότι εκεί βρίσκεται ο πυρήνας. Είναι σαν ένα reminder για τη μάνα του μέλλοντος».
***
INFO
Αίθουσα Αναμονής
Σ.Ο.Τ.Α. – Σωματείο Οδηγών Ταξί Αττικής (Οδυσσέως 8, Αθήνα)
Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη
Ώρα έναρξης: 21.00
Προκράτηση εισιτηρίων εδώ
Σκηνοθεσία: Δήμητρα Τάμπαση
Κείμενο, δραματουργία: Μαίρη Βούλγαρη, Ειρήνη Καράογλου, Ελένη Μολφέτα (που συμμετείχε στην αρχική σύνθεση), Μυρτώ Ναούμ, Μυρτώ Στράμπη και Δήμητρα Τάμπαση
Πρωτότυπη μουσική: Metaman
Σκηνικά, φώτα: Ιάσονας Καμπάνης
Είσοδος με ελεύθερη συνεισφορά
