Τα φύλα μεσ’ τα φύλλα: Μια έκθεση αποκαλύπτει τον βοτανικό κήπο της Αθήνας

Και ότι μέσα σε αυτή την τεράστια έκταση, πέρα από τους σχεδιασμένους κήπους, υπάρχει και το φυσικό οικοσύστημα στα ανατολικά, όπου διασώζεται ένα αρχαίο δάσος χαλεπίου πεύκης κι ότι όλη η παρθένα πλευρά έχει κανονικά πεζοπορικές διαδρομές για να περπατήσεις;

Από το Google Maps, αντιστοιχεί στην περιοχή πίσω από την Ιερά Οδό και τη Λεωφόρο Αθηνών στο Χαϊδάρι και είναι ο Βοτανικός Κήπος Διομήδους.

Σε όσους διαφεύγει, ο Αλέξανδρος Διομήδης υπήρξε στενός συνεργάτης του Ελευθέριου Βενιζέλου, για ελάχιστο διάστημα διετέλεσε πρωθυπουργός και περιλαμβάνεται στους σημαντικότερους ευεργέτες του ελληνικού κράτους. Βασικό του κληροδότημα είναι η δωρεά για την ίδρυση ενός μεγάλου βοτανικού κήπου, οπότε με τα πολλά φτάνουμε στο 1975 και τα εγκαίνια του (μοναδικού) βοτανικού κήπου στην Αθήνα.

«Δεν είναι ένα μητροπολιτικό πάρκο», διευκρινίζει Στέλιος Σούλιος, οικονομικός και διοικητικός προϊστάμενος του Κήπου. «Πρόκειται αρχικά για περιοχή προστατευόμενη, που αποτελεί καταφύγιο άγριας ζωής στο σύνολό της. Αυτό σημαίνει ότι διέπεται από ανάλογη ευρωπαϊκή νομοθεσία, όπως και επιπλέον όρια ως βοτανικός κήπος». Η όχληση είναι σημαντικό να παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, γι΄αυτό υπάρχει ανώτατο όριο επισκεπτών (υποχρεωτική κράτηση ηλεκτρονικά), ενώ απαγορεύεται η είσοδος στα δεσποζόμενα ζώα.

Μια τυχαία βόλτα οδήγησε (καθόλου τυχαία) στην έκθεση σύγχρονης τέχνης που τώρα φιλοξενεί για πρώτη φορά: η Κίκα Κυριακάκου βρέθηκε στον Κήπο Διομήδους τέλος της δεύτερης καραντίνας και σκέφτηκε μια επιμέλεια για την ταυτότητα, μέσω του οργανισμού PCAI. Τελικά, ευόδωσαν οι καιροί και η καλλιτεχνική διευθύντρια κλήθηκε να στήσει εκ νέου την έκθεση Sheltered Gardens στον φυσικό της χώρο, μετά το ψηφιακό edition.

Για λίγες μέρες, μέχρι και τις 9 Οκτωβρίου, η έκθεση καλεί για εξερεύνηση στον άγνωστο πνεύμονα πρασίνου της Αθήνας.

Σε κήπους-καταφύγια και κήπους-φυλακές

«Η προσέγγιση προς τους καλλιτέχνες ήταν καθαρά λογοτεχνική», αναφέρει η ίδια. «Έστειλα κείμενα που σχετίζονταν με κήπους και συγκεκριμένα ήταν το ποίημα Sheltered Gardens της Hilda Doolittle, μιας πρώτης κουήρ ποιήτριας αρχές 20ού αιώνα, και ένα κείμενο της Alice Walker, στο οποίο χρησιμοποιεί μεταφορικά τους κήπους για να περιγράψει τη συνέχεια του φεμινιστικού κινήματος από γενιά σε γενιά».

» Στην πρώτη περίπτωση, οι κήποι από καταφύγια μεταμορφώνονται σε περιβάλλοντα καταπίεσης για το γυναικείο βλέμμα (το domestication ήταν η αιτία για την αύξηση στα περιστατικά έμφυλης βίας μέσα στην καραντίνα), ενώ στο δεύτερο κείμενο οι κήποι γίνονται εργαλείο ενδυνάμωσης».

Ένα ανοιχτό ερώτημα για την ερμηνεία των κήπων από τη σκοπιά όποιου φύλου βίωσε όποια καταπίεση στη ζωή του, όπως κατάλαβα την πρόσκληση της Κίκας Κυριακάκου, με έμφαση σε διεθνή ονόματα που συγκαταλέγονται στο lgbtq+ ρεύμα, όπως είναι η Βρετανή Linder Sterling, η queen Sasha Velour και ο γκέι ακτιβιστής Chris Kraus.

Τα έργα είναι κυρίως βίντεο (η συλλογή του PCAI ειδικεύεται στο βίντεο αρτ) και οι παρεμβάσεις στον χώρο είναι πολύ προσεγμένες και «ευγενικές», λόγω των περιορισμών που φύσει δεσμεύουν έναν τέτοιο κήπο. Το χέρι της Μαρίας Μανέτα έκανε την καλύτερη δυνατή δουλειά στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, βάζοντας τα φιλμ μέσα σε μίνιμαλ πλαίσια από συμπαγές ξύλο.

Όλες οι οθόνες είναι προς μεσαίου μεγέθους, υπάρχουν ακουστικά, οπότε το Sheltered Gardens σαν να καλεί για μια εντελώς προσωπική περιπλάνηση στην άγνωστη φύση, της οποίας η σαγήνη ίσως σε προλάβει.

Ποιά έργα να δω στο Sheltered Gardens

Ο Βοτανικός Κήπος Διομήδους μένει ανοιχτός μέχρι τη δύση του ηλίου. Αυτό σημαίνει ότι πρακτικά έχεις ένα δίωρο στη διάθεσή σου μεταξύ απογεύματος και σούρουπου για να πετύχεις το ιδανικό φως στις οθόνες.

Ο χάρτης της έκθεσης οδηγεί σε διάφορες διαδρομές στο «μπροστινό» τμήμα του Κήπου, οπότε ετοιμάσου να συναντήσεις τεχνητές λίμνες με ψάρια, πέτρινα μονοπάτια, σπάνια λουλούδια και άλλα πολλά. Ακολουθεί μια λίστα με τα έργα που αξίζει να ψάξεις, παίρνοντας για λίγο το βλέμμα από τη φύση:

Το φιλμ Korfos της Μαρίας Βαρελά: Επάνω στο Σουφλί και σε άλλες περιοχές στην Ελλάδα, η λαϊκή παράδοση λέει ότι οι γυναίκες τις παλιές εποχές έβαζαν στον κόρφο τους τα σπόρια απ’ όπου έβγαιναν οι μεταξοσκώληκες, για να εκκολαφθούν γρηγορότερα. Αφού έκανε πρώτα μια εθνογραφική έρευνα, η ταλαντούχα Μαρία Βαρελά επιχειρεί ένα απλό πείραμα στο σώμα της, καταρρίπτοντας τους μύθους της εργαλειοποίησης των γυναικών μέσω της «λαϊκής σοφίας».

Το τοτέμ-γλυπτό της Μαρίνας Βελησιώτη: Σε ένα απλωτό ξέφωτο, «σαν να προσγειώθηκε στη μέση του πουθενά από κάποιο διαστημόπλοιο», όπως είπε η εικαστικός, στέκεται μια λευκή-κωνοειδής σκηνή από μη επεξεργασμένο μαλλί προβάτου και κεραμικά σύμβολα στην κορυφή. Το έργο παραπλανά ότι φτιάχτηκε από κάποιον πολιτισμό άγνωστης ταυτότητας.

Το AR έργο της Εύας Παπαμαργαρίτη: Μόλις σκανάρεις το QR, στο χλωρό χώμα του Κήπου εμφανίζεται ένα αλλόκοτο, μη ταξινομημένο είδος δέντρου. Είναι ανθρωπόμορφο, ίσως τρομακτικό αλλά όχι επιθετικό. Στέκει ακίνητο και προκαλεί την περιέργεια, όποιου κρατά το κινητό.

Το υβριδικό βίντεο των Vaskos: Μέσω απλής ψηφιακής επεξεργασίας, το ντουέτο Vaskos (Βασίλης Νούλας και Κώστας Τζημούλης) έφτιαξε ένα βίντεο με τους ίδιους ως υβριδικά πλάσματα στην προσπάθεια εξερεύνησης του queer – μια συνθήκη που δεν μπορείς να οριοθετήσεις, αλλά μπορείς να αισθανθείς.

Η νέα παραγωγή της Αφροδίτης Ψαρρά: Η αναγνωρισμένη ακαδημαϊκός και πολυεπιστημονική καλλιτέχνιδα που εστιάσει στη σχέση μηχανής-ανθρώπου με ταυτοτικά και όχι μόνο κριτήρια, παρουσιάζει ένα βίντεο «τεχνο-φεμινισμού» αρκετά απορροφητικό.

Το πειραματικό φιλμ του Chris Kraus: Περισσότερο γνωστός για την κοφτερή και έξυπνη γραφή του, ο Αμερικανός γκέι ακτιβιστής Chris Kraus έχει στο ιστορικό του μια σειρά από πειραματικά βίντεο που εξερευνούν τα συναισθήματα και τις αντίρροπες δυνάμεις μεταξύ λόγου και εικόνας. Αξίζει λίγο χρόνο το In order to pass που παρουσιάζεται.