Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα, γιατί λέτε την ιστορία της Σπυριδούλας με 70 χρόνια καθυστέρηση;

Η τραγωδία που έζησε το κορίτσι στα χέρια των κακοποιητών της γίνεται σήμερα, επτά δεκαετίες αργότερα, θεατρική παράσταση. Η ομάδα 4frontal ανεβάζει προσεχώς το έργο της Νεφέλης Μαϊστράλη, Σπυριδούλες στην Πειραιώς 260, στην παρθενική της πρώτη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου. 

Μιλήσαμε με τους δύο σκηνοθέτες και μέλη της ομάδας, Θανάση Ζερίτη και Χάρη Κρεμμύδα για την ιδέα πίσω από τη δημιουργία του έργου, για την αληθινή ιστορία της Σπυριδούλας, τις Σπυριδούλες του σήμερα, το γκρέμισμα της προσδοκίας που έχει το πατριαρχικό μοντέλο για τη γυναίκα που τη θέλει τοποθετημένη σε συγκεκριμένα καλούπια και το κλειδί για την αυτοδιάθεση, τη χειραφέτηση και την ενδυνάμωση της.

Το έργο της Νεφέλης Μαϊστράλη γράφτηκε για το φεστιβάλ και για την ομάδα των 4frontal ή ήταν ένα κείμενο που η ίδια είχε καιρό στο συρτάρι της;

Χάρης Κρεμμύδας: Το έργο γράφτηκε για το φεστιβάλ και για την ομάδα 4frontal από τη στιγμή που εγκρίθηκε η πρόταση μας από την καλλιτεχνική διεύθυνση του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου.

Η ιδέα πώς γεννήθηκε; 

Χ. Κρ: Περίπου δύο χρόνια πριν, σε έρευνα που κάναμε για προηγούμενη παράσταση της ομάδας και ήδη από τότε καταλάβαμε ότι μας κινητοποιεί η ιστορία της Σπυριδούλας, αλλά και για το γεγονός ότι συνομιλεί άμεσα με το σήμερα καθώς το αποτύπωμα της πατριαρχίας και της ας πούμε «τοξικής» ταξικότητας είναι ακόμα ισχυρό. 

Επιπλέον, η Νεφέλη Μαϊστράλη εκτός από συνεργάτης, μέλος της ομάδας και φίλη είναι συγγραφέας που εγώ προσωπικά εκτιμώ απεριόριστα και έχει κάνει ενδελεχή έρευνα τα προηγούμενα χρόνια -για παραστάσεις της ομάδας αλλά και εκτός αυτής- για την Ελλάδα της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου και έχει προσεγγίσει και θέματα που έχουν να κάνουν με την ταξική και έμφυλη καταπίεση πολύ εύστοχα και με μεγάλη ευαισθησία. Οπότε νομίζω στο μυαλό και στην καρδιά μας δε θα υπήρχε καταλληλότερο άτομο να καταπιαστεί με το συγκεκριμένο θέμα.

Ο Χάρης Κρεμμύδας

Ποια ήταν η ιστορία της Σπυριδούλας;

Θανάσης Ζερίτης: Η Σπυριδούλα ήταν ένα 9χρονο κορίτσι που έφυγε από το σπίτι της στο Αγρίνιο για να εργαστεί ως ψυχοκόρη, όπως χιλιάδες άλλα κορίτσια εκείνη την εποχή. Κακοποιήθηκε βάναυσα από τους εργοδότες της και ήταν ίσως η πρώτη που μίλησε ανοιχτά για αυτό που της συνέβη. Αποτέλεσε τη δεκαετία του 1950 σύμβολο ενάντια στην ταξική και την έμφυλη καταπίεση.

Γιατί επιλέξατε να πείτε αυτή την ιστορία και μάλιστα, στην πρώτη σας συμμετοχή στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου;

Χ. Κρ.: Ουσιαστικά, ήταν η πρώτη πρόταση της 4frontal που εγκρίθηκε από την καλλιτεχνική διεύθυνση μετά από μία σειρά άλλων που είχαν γίνει τα προηγούμενα χρόνια. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αποτελεί μία ιστορία που μας αφορούσε και συνεχίζει να μας αφορά πολύ και θεωρούμε ότι συνομιλεί με την ελληνική πραγματικότητα του 2023, καθώς η Σπυριδούλα έφερε στο φως μία ακραία συμπεριφορά μιλώντας για τη βάναυση κακοποίηση που υπέστη εξαιτίας του φύλου της και της κοινωνικής της θέσης σε μία εποχή που το κίνημα του #metoo δεν υπήρχε καν ως ιδέα.

Να πούμε κάπου εδώ ότι δεν είστε οι μόνοι που στη φετινή διοργάνωση καταπιάνεστε με αληθινές ιστορίες κακοποίησης, πατριαρχικής συμπεριφοράς, με αληθινές ιστορίες ανθρώπων που υπέφεραν επειδή διεκδίκησαν το δικαίωμα να είναι ο εαυτός τους. Είδαμε Το ρόδο είναι ρόδο του Παντελή Δεντάκη και θα δούμε το Ρέκβιεμ για τη Φάνι Γκόλντμαν της Ζωής Χατζηαντωνίου.

Χ. Κρ.: Διανύουμε μία εποχή που επιτέλους τα φαινόμενα της κακοποίησης θυμάτων πατριαρχικών συμπεριφορών βλέπουν το φως της δημοσιότητας ενώ τα προηγούμενα χρόνια αποτελούσαν μία κανονικότητα που σκεπαζόταν με το πέπλο της κουλτούρας της σιωπής ενίοτε πίσω από «κλειστές πόρτες». Αναγνωρίζουμε ότι είμαστε στο σημείο της διαδρομής που αρθρώνονται τα τραύματα. 

Τέτοιου είδους ιστορίες στο παρελθόν αντιμετωπίζονταν ως μεμονωμένες περιπτώσεις ενώ στ’ αλήθεια ήταν και είναι φαινόμενα μίας παγιωμένης πρακτικής καταπιεστών που ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και του συστήματος τους επιτρέπει να έχουν τερατώδεις συμπεριφορές. Επίσης, τέτοιες ιστορίες που συνταράσσουν το κοινωνικό γίγνεσθαι τείνουν να διαμορφώνουν το συλλογικό ασυνείδητο. Είναι μεγάλο στοίχημα και ευκαιρία για εμάς ως καλλιτέχνες να μπορούμε να ασχοληθούμε με αυτές.

Το «ούτε δούλα, ούτε κυρά» που υπάρχει σαν μότο στις φωτογραφίες της παράστασης, πώς προέκυψε;

Χ. Κρ.: Αρχικά, είναι ένα σύνθημα που συνομιλεί ευθέως με το έργο. Ένα κλείσιμο ματιού για το γκρέμισμα της προσδοκίας που έχει το πατριαρχικό μοντέλο για τη γυναίκα που τη θέλει τοποθετημένη σε συγκεκριμένα καλούπια και ένα κλειδί για την αυτοδιάθεση, τη χειραφέτηση και την ενδυνάμωση της.

Θ. Ζ.: Συμπυκνώνει περίφημα το ταξικό και το έμφυλο σε 4 μόλις λέξεις.

Αν υπάρχει ένα μήνυμα που θα θέλατε να περάσετε στην πλατεία του θεάτρου, ποιο είναι αυτό;

Χ. Κρ.: Ένα τετράστιχο της Νεφέλης που τραγουδιέται στην παράσταση.

Κορίτσια δώδεκα χρονών, παιδιά του κόσμου όλου/Που σας βίασαν την ψυχή, άνθρωποι του διαβόλου/Πάρτε στα χέρια το σπαθί, βγάλτε φωνή, φωνάξτε/Λευτερωθείτε απ’ τη σκλαβιά και τα νερά ταράξτε.

Κάνατε και κάποια επιπλέον έρευνα για το έργο;

Θ. Ζ.: Η Νεφέλη Μαϊστράλη πριν γράψει το έργο, μαζί με τον Παναγιώτη Λιαρόπουλο αλλά και μερικοί από τους ηθοποιούς συνομίλησαν και κατέγραψαν εμπειρίες και άλλων γυναικών που υπήρξαν ψυχοκόρες τις δεκαετίες 1960 και 1970, αλλά και γυναίκες που σήμερα εργάζονται ως οικιακές εργάτριες. Η έρευνα αυτή, μαζί φυσικά με την έρευνα για την ιστορία της Σπυριδούλας αποτέλεσαν το υλικό που ενέπνευσε το έργο Σπυριδούλες.

Ποια είναι η ιστορία λοιπόν που θα παρακολουθήσουμε στην παράστασή σας;

Θ. Ζ.: Θα παρακολουθήσετε την ιστορία της Σπυριδούλας, από την πρώτη της μέρα στο σπίτι που έμελλε να γίνει ο τόπος μαρτυρίου της, μέχρι και τη μέρα που κατάφερε να μιλήσει για αυτό που της συνέβη. Παράλληλα, θα ακούσετε ιστορίες και άλλων γυναικών που εργάστηκαν ως εσωτερικές οικιακοί βοηθοί από τότε μέχρι σήμερα. Η παράσταση έχει τη μορφή μιας σύγχρονης τραγωδίας, όποτε θα παρακολουθήσετε επεισόδια και χορικά με τη μουσική των Θραξ Πανκc.

Ο Θανάσης Ζερίτης

Πώς έγινε η συνεργασία με τους Θραξ Πανκc; Τι ακριβώς αναζητάτε δηλαδή από τη μουσική που θα ντύσει την παράσταση;

Χ. Κρ.: Θέλουμε ιδανικά η μουσική να λειτουργήσει ως ενισχυτικό μέσο της αφήγησης της εκάστοτε ιστορίας εκτονώνοντας συγχρόνως το ψυχικό φορτίο των ηρωίδων. Η συνεργασία όμως προέκυψε από την πρόθεση μας και το ρόλο που θέλαμε αρχικά να παίξει η μουσική στη δραματουργία. Δηλαδή, θεωρήσαμε ότι ο συνδυασμός της ελληνικής μουσικής παράδοσης με την πανκ μουσική θα ικανοποιήσει την επιθυμία μας να εγκαθιδρυθεί μια συνδήλωση της αδιάλειπτης σχέσης που χαρακτηρίζει τα κακώς κείμενα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας με αυτήν του παρελθόντος. Οι Θραξ Πανκc έμοιαζαν ιδανικοί συνοδοιπόροι σε ένα τέτοιο ταξίδι γι’ αυτό και τους προσεγγίσαμε.

Κουβαλώντας πλέον μία πορεία σχεδόν 15 χρόνων, τι έργα θα λέγατε ότι έχετε ανάγκη να ανεβάζετε ως ομάδα;

Θ. Ζ.: Πρώτα απ’ όλα έργα που μας αφορούν εμάς τους ίδιους. Που μιλούν για την Ελλάδα του σήμερα, έχουν ξεκάθαρη στόχευση τόσο πολιτικά όσο και κοινωνικά και μας ξεβολεύουν. Είναι μεγάλη ελευθερία να μιλάς για αυτά που σε καίνε με τον τρόπο που επιλέγεις και να μη συμβιβάζεσαι με τα χρόνια. Κοστίζει αλλά αντέχουμε ακόμα.

Χ. Κρ.: Η επιθυμία μου είναι η ομάδα να ανεβάζει έργα που κινητοποιούν τα μέλη της εκάστοτε παραγωγής, έχουν ξεκάθαρο πολιτικό στίγμα και σπάνε τον τέταρτο τοίχο προσδίδοντας τους παράλληλα μία συλλογική ταυτότητα. Με χαροποιεί που τα τελευταία χρόνια βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ημών και των θεατών ιστορίες που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα σε ιδιαιτέρως σκοτεινές περιόδους και έχουν διαμορφώσει συμπεριφορές και μοτίβα της κοινωνίας του σήμερα.

***

Σπυριδούλες

08-11/07 (στις 10/07 μετά την παράσταση, θα ακολουθήσει συζήτηση με τίτλο: Πρόληψη της Βίας κατά των Εργαζόμενων Οικιακών Βοηθών)

Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου – Πειραιώς 260 (Ε)

Προπώληση εδώ