Τι δουλειά έχουν τόσα πεταμένα ρούχα στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος

Όταν ξεσκαρτάρεις τις ντουλάπες κάθε σεζόν, το πιο ευσυνείδητο πράγμα που σκέφτεσαι, λογικά, είναι να συγκεντρώσεις όσα ρούχα δεν χρειάζεσαι και, αντί για τα κοινά σκουπίδια, να τα πετάξεις στους σχετικούς κάδους συλλογής με το σήμα της ανακύκλωσης, σωστά; Αλλά ούτε γνωρίζεις ποια στάδια ακολουθούν για την επανάχρηση των ρούχων αυτών, ούτε πού οδηγούνται και ποιοί επιφορτίζονται τελικά να διαχειριστούν τα υφάσματα που ξεφορτώνεσαι, όταν πια έχουν λιώσει απ’ την πολυκαιρία, έτσι δεν είναι;

Τότε, δεν χρειάζεται να απορείς που ντουζίνες από μπόγους μεταχειρισμένων ρούχων προσγειώθηκαν στο Πάρκο Σταύρος Νιάρχος και στοιβάχτηκαν σε σχήμα κανονικής οικείας, καταλαμβάνοντας περίπου 60 τ.μ. και διακόπτοντας τη χαλαρότητα του ανοιξιάτικου τοπίου με το άβολο θέαμα ανάμεσα στα δέντρα: είναι απλά επιστροφή πακέτου στον αποστολέα.

Το έργο Return to Sender παράχθηκε και παρουσιάστηκε πρώτη φορά στο πλαίσιο της documenta 15 πέρσι, στο Κάσελ της Γερμανίας, αποτελώντας ίσως την πιο μνημειακή εγκατάσταση της διοργάνωσης, και τώρα (με τη συνεργασία ΚΠΙΣΝ και ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου) αναδιαμορφώθηκε για τα εγχώρια δεδομένα με δεμάτια από κέντρο συλλογής ρουχισμού στην Θεσσαλονίκη, έχοντας τον ίδιο στόχο:

Να αποκαλύψει «τις δυναμικές που κρύβονται στη διακίνησης των μεταχειρισμένων ρούχων σε παγκόσμια κλιμακα», όπως τόνισε ο Sunny Dolat, εκπρόσωπος της καλλιτεχνικής ομάδας The Nest Collective απ’ την Κένυα.

Στη μακρινή πατρίδα του, όπως και στις υπόλοιπες χώρες της Ανατολικής Αφρικής, καταφθάνουν αμέτρητα τέτοιου είδους δέματα σε ετήσια βάση («εμείς τα λέμε mitumba»), ήδη από τη δεκαετία του ’80.

Το ορμητήριο δεν είναι παρά τα λιμάνια του Παγκόσμιου Βορρά –οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδά, η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Δανία, μεταξύ άλλων–, χώρες οι οποίες έχουν διαμορφώσει στρατηγικά τους δρόμους των εξαγωγών στον Νότο με κανονισμούς και εμπορικές συμφωνίες απαλλαγής φόρων, ξεφορτώνοντας τα σκουπίδια τους στις λιγότερα ανεπτυγμένες χώρες και βγάζοντας παράλληλα μερικά εκατομμύρια από τα ρούχα που εξασφάλισαν εντελώς δωρεάν από τους κάδους συλλογής.

Ναι, μερικά (πολλά) εκατομμύρια.

Ποιο είναι το πρόβλημα με την εξαγωγή μεταχειρισμένων ρούχων

Μέσα στη διαθεματική κολεκτίβα απ’ την πρωτεύουσα Ναϊρόμπι της Κένυας (που δραστηριοποιείται πάνω από μια δεκαετία τώρα, έχοντας έρθει αντιμέτωπη και με νομικό κυνήγι από το κενυατικό κράτος για τη ριζοσπαστικότητα των έργων της), ο Sunny Dolat κατέχει κυρίως το πεδίο του fashion design, οπότε είναι ο πλέον κατάλληλος για να εξηγήσει πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα στην τοπική παραγωγή υφασμάτων:

«Κάποτε, η Κένυα αποτελούσε τη μεγαλύτερη δύναμη παραγωγής ρουχισμού στα ανατολικά της Αφρικής και στα τέλη του ’90, όταν πια είχε επικρατήσει εκεί το εμπόριο second hand ρούχων, είχαν μείνει μόνο τρία εκκοκκιστήρια βαμβακιού». Δεκάδες χιλιάδες ράφτες και μοδίστρες μεταπήδησαν στον εύφορο τότε κλάδο του δευτερογενούς εμπορίου, αφήνοντας την παράδοση του τόπου τους και αγνοώντας φυσικά ότι με αυτό τον τρόπο ακρωτηριάζουν την οικονομία τους αλλά και την ταυτότητά τους. Οι πραγματικές συνέπειες φάνηκαν όταν ήταν πια αργά, με την κυριαρχία του fast fashion.

«Πριν μερικά χρόνια, κάθε ξεχωριστό δεμάτι που παραλάμβανε ο έμπορος στην Αφρική του επέτρεπε να πουλήσει περίπου το 80-90%, ενώ πλέον εξαιτίας της χαμηλής ποιότητας των υφασμάτων, βία καταφέρνει να αξιοποιήσει το 40% – το υπόλοιπο οδηγείται απευθείας στις χωματερές, οι οποίες εδώ και μια δεκαετία έχουν κηρυχθεί γεμάτες απ’ το κράτος», όπως σημειώνει ο Sunny Dolat, φτάνοντας στον πυρήνα του προβλήματος.

Καμία διαδικασία διαλογής δεν προηγείται, λοιπόν, προτού φορτωθεί στα πλοία ο όγκος των 150-200 τόνων υφάσματος που βρίσκονται καθημερινά (!) στον δρόμο για την αφρικανική ήπειρο, σύμφωνα με ένα πρόσφατο report από την Greenpeace. Ανάμεσά τους, σκισμένα και λιωμένα ρούχα από γνωστές αλυσίδες, όπως Zara, H&M, Primark κοκ.

Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα; Οι δυστοπικές εικόνες από τα βουνά φτηνιάρικων, «πολτοποιημένων» υφασμάτων σε χωματερές όπως εκείνη της Νταντόρα έξω από την πρωτεύουσα, που απλώνεται σε έκταση 30 στρεμμάτων. «Είναι ξεκάθαρο ότι έχουμε βρεθεί σε μια θέση που πρέπει να διαχειριζόμαστε τεράστιο όγκο από απόβλητα, για τα οποία δεν είμαστε εμείς υπεύθυνοι – μιλάμε ουσιαστικά για λαθρεμπόριο αποβλήτων από τις χώρες του Βορρά».

Το έργο στο ΚΠΙΣΝ

© ΚΠΙΣΝ / Nikos Karanikolas

Αρκεί μια αναφορά στα πραγματολογικά στοιχεία της εγκατάστασης Return to Sender για να έχουμε μια γεύση από το υλικό αποτύπωμα αυτών των εξαγωγών: στο γλυπτικό κομμάτι του έργου περιλαμβάνονται 120 δεμάτια, βάρους περίπου 300 κιλών το καθένα, πράγμα που εκτινάσσει το συνολικό εκτόπισμα σε 32 ολόκληρους τόνους. Χρειάστηκαν τουλάχιστον πέντε ημέρες για να ξεφορτωθούν τα δεμάτια, να ταξινομηθούν και να μπει σε εφαρμογή η διαδικασία της ανοικοδόμησης, βάσει στατικής μελέτης που εκπονήθηκε συγκεκριμένα για το ελληνικό (σεισμογενές) έδαφος.

Αλλά το έργο δεν είναι μόνο το pavilion από τους πακεταρισμένους σε διαφανή πολυεστέρα μπόγους· η εγκατάσταση ντύνεται με ηχογραφημένα από διάφορες υπαίθριες αγορές ηχοτοπία (φωνές που φαντάζομαι να λένε το αντίστοιχο «πάρε-πάρε»), όπως και ένα επεξηγηματικό φιλμ στο εσωτερικό της κατασκευής για το μείζον πρόβλημα της διακίνησης των μεταχειρισμένων ρούχων, που παραμένει διαχρονικά στην αφάνεια, πίσω από νεφελώδεις συμβάσεις και στοιχεία που απλά δε γίνονται γνωστά.

«Ένα από τα πιο κομβικά στοιχεία είναι να βρεθεί από ποιο σημείο και μετά αυτά τα δεμάτια κοστολογούνται: διότι ενώ το ταξίδι αυτής της διαδρομής ξεκινά με μηδενικά έξοδα, με τη δωρεάν προσφορά από τους πολίτες, όταν τα δεμάτια φτάνουν στα λιμάνια της Ανατολικής Αφρικής, η τιμή τους κυμαίνεται μεταξύ 200-500 δολάρια, ανάλογα με το είδος ρουχισμού που περιέχουν και το μέγεθός τους».

Όπως επισημαίνει ο Sunny Dolat, τα γεγονότα που συνέβησαν το 2016 είναι ίσως η πιο τρανή απόδειξη για το παιχνίδι γιγαντιαίων συμφερόντων που παίζεται σε αυτή την ιστορία: όταν το East African Community αποφάσισε να απαγορεύσει το εμπόριο μεταχειρισμένων ρούχων, οι ΗΠΑ απείλησαν να αναθεωρήσουν τους όρους της Συμφωνίας AGOA, με την οποία επιτρέπεται μεταξύ άλλων το εμπόριο άνευ φόρου με τις χώρες της ανατολικής Αφρικής – τελικά, τρία από τα τέσσερα αφρικανικά κράτη της ένωσης υπέκυψαν στον εκβιασμό και μόνο η Ρουάντα παρέμεινε πιστή στο αίτημά της.

Το πιο υποκριτικό όλων; Όταν οι The Nest Collective για την εγκατάσταση στο Κάσελ επεχείρησαν να προμηθευτούν και να μεταφέρουν μπόγους second hand ρούχων από την Αφρική στην Ευρώπη, συνειδητοποίησαν ότι νομικά η αντίστροφη διαδρομή του εμπορεύματος αυτού είναι απαγορευμένη.

***

Info

Return to Sender
The Nest Collective

Εσπλανάδα στο ΚΠΙΣΝ
Μια συμπαραγωγή του ΚΠΙΣΝ με το ΕΜΣΤ σε επιμέλεια Κατερίνας Γρέγου

26/4-30/9

Περισσότερες πληροφορίες και παράλληλο πρόγραμμα εδώ

Είσοδος ελεύθερη

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Οι σεξεργάτριες του Κέιπ Τάουν είναι ένας λόγος να πας στο ΕΜΣΤ