11 έργα για να γνωρίσεις τη μοναδική εμπειρία του ΕΜΣΤ

Μετά ήρθε ο γνωστός ιός, οπότε κατέβηκαν τα ρολά, και με τα πολλά φτάνουμε στο σήμερα και το πραγματικό σημείο εκκίνησης για το ΕΜΣΤ.

Μια τυπική Κυριακή μεσημέρι, νιώθεις το βάιμπ: μέσα στα 3.500 τ.μ. του πρώην εργοστασίου ζυθοποιίας, συναντιούνται οι πληθυσμιακές ομάδες της πόλης αλλά κυρίως νέοι και τουρίστες από το εξωτερικό, που περνούν από σημείο σε σημείο, κρατώντας τον κατάλογο με τις περιγραφές. Έχουν να διαχειριστούν έναν τρομερά μεγάλο αριθμό έργων από τις επτά εκθέσεις που τρέχουν παράλληλα, μαζί με τη μόνιμη συλλογή.

Το επιμελητικό DNA της Γρέγου είναι ξεκάθαρο σε όσους γνωρίζουν το παρελθόν της: πολιτικό πρόσημο, διορατικότητα, κοινωνική ισότητα. Αυτό είναι και το τρίπτυχο που ενώνει σαν αόρατο νήμα το αποτύπωμα όλων των ορόφων, για όλο το καλοκαίρι του 2022.

Παρακάτω, θα βρεις έναν σύντομο πλοηγό για να κολυμπήσεις στον χείμαρρο: 11 έργα από όλους τους ορόφους για να βουτήξεις στην εμπειρία του ΕΜΣΤ τώρα.

Mona Hatoum: Fix It

Το πρώτο installation που συναντάς από τη μόνιμη συλλογή, ανεβαίνοντας έναν-έναν τους ορόφους, είναι σαν κεφαλοκλείδωμα: σε πιάνει απ’ το σβέρκο με δύναμη. Είναι μία γωνιά με σκουριασμένα μηχανήματα, που τρεμοπαίζουν μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας. Συγκεκριμένα, ένα ηλεκτρικό κύκλωμα που ζώνει την εγκατάσταση ανάβει, πυρακτώνεται και σβήνει κάθε λίγα δευτερόλεπτα, αφήνοντας τον χαρακτηριστικό ήχο του ρεύματος στον χώρο.

Τα εξαρτήματα είναι καζάνια, ντουλάπια, δοχεία και όλα, ακόμη και τα καλώδια, προέρχονται από το εργοστάσιο Φιξ, ό,τι δηλαδή είχε απομείνει στο κτίριο πριν το 2004, όταν περίπου αποφασίστηκε η παραχώρηση του βιομηχανικού μνημείου για τη στέγαση του μουσείου – η διάσημη εξόριστη εικαστικός από τη Βηρυτό Mona Hatoum βρέθηκε τότε εδώ και από τα ευρήματά της έστησε in situ το έργο.

Από τότε ακούγεται η υπόσχεση των εγκαινίων. Γι΄ αυτό και το δυσλειτουργικό σύστημα της Mona Hatoum αποτελεί, για μένα, έναν τέλειο υπαινιγμό στην προβληματική περίπτωση του ΕΜΣΤ. Επίσης, είναι ένα από τα καλύτερα έργα της μόνιμης συλλογής.

Lawrence Abu Hamdan: Ηχητικός ντετέκτιβ

Στις φυλακές υψίστης ασφαλείας, είναι μεγάλη υπόθεση ο ήχος. Οι κρατούμενοι της απομόνωσης υποβάλλονται σε απόλυτη ησυχία (υπό την απειλή της εκτέλεσης), ενώ οι μόνοι ήχοι που ταξιδεύουν το κτίριο (και είναι τόσο εκκωφαντικοί που αδυνατείς να αναγνωρίσεις εάν προέρχονται από το διπλανό κελί ή δύο ορόφους πιο κάτω), είναι οι ήχοι από τα σύνεργα των βασανιστηρίων.

Αυτή είναι η πραγματικότητα, όπως περιγράφεται στο ερευνητικό φιλμ του φιναλίστ για βραβείο Turner, Abu Hamdan. Σε αυτό το έργο, ο εικαστικός με έδρα την Βηρυτό αναζήτησε αποφυλακισμένους για να συζητήσει και να μελετήσει το αποτύπωμα που άφησαν οι ήχοι επάνω τους μετά τον εγκλεισμό. Για την παραγωγή συνεργάστηκε με την ομάδα των Forensic Architecture, οι οποίοι είναι πίσω από τα αποκαλυπτικά βίντεο χρονικής αποτύπωσης των δολοφονιών του Παύλου Φύσσα και του Ζακ Κωστόπουλου.

Πρόκειται για ένα από τα φιλμ που θα παρακολουθήσεις στην αίθουσα προβολών από την σταδιοδρομία του Abu Hamdan πάνω στη μελέτη των ήχων. Άνετα καθίσματα και τέλεια ακουστική, παρεμπιπτόντως.

Η εγκατάσταση του Szabolcs KissPal

Στην πρώτη ματιά μοιάζει με περίπτερο σε expo, μόνο που εκθέτει τις φαντασιώσεις για ένα ενοποιημένο ουγγρικό –ή οποιοδήποτε άλλο– έθνος. Πίσω από την «καθαρή» ταυτότητα και την ιστορική συνέχεια που προβάλλει ένα κράτος, δεν κρύβονται παρά ανακρίβειες, κατασκευασμένοι μύθοι και σύμβολα: ας πούμε, στην περίπτωση της Ουγγαρίας, υπάρχει το γερακόμορφο πουλί τουρούλ, η ιδεολογία «αίματος και πατρίδας» και η εμμονή με τη Μεγάλη Ουγγαρία.

Μια ανατρεπτική λεπτομέρεια για το pop up μουσείο του –εννοείται, Ούγγρου– Szabolcs KissPal είναι ότι επινοεί στην ουσία μια αρχαιολογική ανασκαφή για να τραβήξει την προσοχή: μέσα από αντικείμενα που παραθέτει δήθεν ως ευρήματα από τα ιερά Όρη Πίλις απογυμνώνει τις πολιτικές διαμόρφωσης του έθνους. Ένα κατασκεύασμα ενάντια στα κρατικά κατασκευάσματα – ιδιοφυές.

Βρίσκεται στην αρχή του της περιοδικής έκθεσης Spacecraft: Διαμορφώνοντας το κράτος στο -1.

Langlands & Bell: Maison de Force

Ένα σετ από επτά λευκές καρέκλες, ίσως περάσει απαρατήρητο ανάμεσα σε ζωόμορφα μοντέλα πασαρέλας και ψηφιακά παραποιημένα βίντεο, όπως ισχύει στο βάθος του ισογείου, όπου εγκαταστάθηκε το μεγάλο μέρος του Spacecraft.

Αλλά το «ήσυχο» έργο από το λονδρέζικο ντουέτο Langlands & Bell κρύβει μια εκκωφαντική ανατροπή: αντί για καθίσματα, στις καρέκλες υπάρχει γυαλί και μέσα σε αυτό είναι τοποθετημένες οι μακέτες από τις κατόψεις επτά φυλακών στην Ευρώπη.

Τα αρχιτεκτονικά σχέδια προβάλλονται καλύτερα στο πάτωμα, ως σκιές, από το κατακόρυφο φως, έτσι που έρχεται στον νου, σαν αναλαμπή, το Πανοπτικόν του Michel Foucault και η δύναμη της αρχιτεκτονικής επάνω στο σώμα και το μυαλό.

Αυτά είναι σχέδια που δημιουργήθηκαν ακριβώς για να εκμηδενίσουν τις ανάσες ελευθερίας – και αυτό είναι ανατριχιαστικό από μόνο του.

Femke Herregraven: Ρευστή υπηκοότητα

Ένα φυσικό κατάστημα που προσομοιάζει σε app store λειτουργεί στο τέλος του υπογείου, προτού ανέβεις στον επάνω όροφο από την εσωτερική σκάλα. Το «μαγαζί» της πολυσχιδούς Femke Herregraven εμπορεύεται μια μεγάλη ποικιλία από εθνικές υπηκοότητες: το πρότζεκτ ξεκίνησε ως διαδικτυακό παιχνίδι το 2015, ενώ τώρα στην έξυπνη μετεξέλιξη του έργου σε εγκατάσταση προσκαλεί τον επισκέπτη να χαζέψει τις προσφορές, ψάχνοντας τη χώρα που ταιριάζει στο γούστο και την τσέπη του.

Ένα δυστοπικό sci-fi φιλμ εμπεριέχεται στο φυσικό app store, ακολουθώντας ένα σενάριο σε ένα πολυώροφο και γιγάντιο κτίριο γραφείων πώλησης εθνικών ταυτοτήτων. Με άλλα λόγια, πόσο δαιμόνιος είναι ο τρόπος που ο καπιταλισμός μετέτρεψε την καταγωγή σε εμπορεύσιμο προϊόν; Αυτό καταδεικνύει η Δανή εικαστικός.

Jennifer Nelson: Απόβλητα (κληρονομιά)

Σε ένα δωμάτιο στον 3ο όροφο, θα βρεις σωρούς από αραδιασμένα σκουπίδια: πρόκειται για τα υλικά απόβλημα, τα οποία παρήγαγε -κυριολεκτικά- τον τελευταίο χρόνο η οικογένεια της Jennifer Nelson, της Aμερικανίδας καλλιτέχνιδας που βρίσκεται πίσω από το έργο. Πολύ πιθανό να τη συναντήσεις μέσα στο χώρο, αφού στόχος είναι να μεταμορφώσει αυτά τα υλικά σε εξαρτήματα για το σώμα της.

Σημειωτέον, ο όγκος και η μάζα που συνέλεξε από αυτήν τη διαδιακσία ξεπερνάει κατά πολύ το μέγεθος και το βάρος της ίδιας. Πρόκειται για ένα σχόλιο για το αποτύπωμα που αφήνουμε στην καθημερινή μας ζωή, χωρίς να έχουμε τελικά καμία εικόνα για το πραγματικό του μέγεθος.

Κώστας Τσόκλης: Οδοιπόρος

Θέλει ψάξιμο, αλλά είναι ξάφνιασμα. Ανάμεσα στους ορόφους, στον κατά μήκους διάδρομο δίπλα στις κυλιόμενες σκάλες, ένας άνδρας από τη δεκαετία του ’90 περπατάει με σταθερό βήμα στο βάθος. Είναι πλάτη και θα μπορούσε να ήταν ο καθένας, αλλά είναι ο βαρύτονος Σπύρος Σακκάς με μια βαλίτσα στο χέρι.

Προέρχεται από τα χρόνια μετά το 1985, όταν ο διάσημος ζωγράφος Κώστας Τσόκλης πειραματιζόταν με τη «ζωντανή ζωγραφική»: η προβολή είναι επάνω σε μερικώς ζωγραφισμένο καμβα. Αλλά είναι τόσο άρτια τοποθετημένο το έργο σε προοπτική και άξονες, που για μια στιγμή νομίζεις ότι η εικόνα είναι πραγματική.

Έργο της μόνιμης συλλογής του ΕΜΣΤ.

Jonas Staal: Πέρα από το Statecraft

Από την μαρμίτα αυτού του πρότζεκτ ξεπήδησε το όνομα της περιοδικής έκθεσης, οπότε λειτουργεί και ως σημείο πύκνωσης του βασικού νοήματος: η τέχνη ως εργαλείο πολιτικής ενεργοποίησης, παρέμβασης και αντίστασης στα θεσμικά όρια.

Συγκεκριμένα, ο Jonas Staal έχει ιδρύσει από το 2012 έναν πολιτιστικό και πολιτικό οργανισμό, στο πλαίσιο του οποίου διοργανώνονται «εναλλακτικά κοινοβούλια» με εκπροσώπους από κινήματα υπέρ της αυτοδιάθεσης. Φωνές, δηλαδή, που δεν έχουν λόγο στις κανονικές συνεδριάσεις της Ευρώπης, επειδή δεν τους έχει αναγνωριστεί η κρατική υπόσταση (Κουρδιστάν, Δυτική Παπούα κ.ά.).

Τώρα στην έκθεση του ΕΜΣΤ παρουσιάζεται ένα αναλυτικό documentation των συνεδριάσεων που έχει πυροδοτήσει μέχρι σήμερα ο οργανισμός σε περιοχές όπως η Ροζάβα στη Βόρεια Συρία και οι Βρυξέλλες. Στα βίντεο πολίτες παίρνουν τον λόγο, ανοίγοντας τον δρόμο προς νέα οράματα και μοντέλα πολιτικής διακυβέρνησης. Παρουσιάζονται επίσης χάρτες εδαφικών διεκδικήσεων και αρχιτεκτονικές μακέτες των κοινοβουλίων.

Πολύ ενδιαφέρον.

Stephanie Lagarde: Ποιμενικοί

Είναι στρατηγικά τοποθετημένο στην είσοδο του υπογείου στο ΕΜΣΤ. Στολές που κανονικά χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση σκύλων της αστυνομίας έχουν τώρα ντύσει έναν πολύγωνο, κλειστό γκισέ, στο εσωτερικό του οποίου δεν επιτρέπεται κανείς να εισέλθει. Μέσα στις κουκούλες του installation έχουν εγκατασταθεί μικρές οθόνες, οι οποίες δείχνουν τη δράση: ένα σώμα να παλεύει με έναν αόρατο μαινόμενο σκύλο.

Με απλά λόγια, το έργο δείχνει πόσο ευάλωτο είναι το ανθρώπινο σώμα μπροστά στα σαγόνια του κράτους, των συνόρων και των θεσμών. Η Stephanie Lagarde παραθέτει ένα κριτικό σχόλιο για τις κρατικές στρατηγικές του χώρου.

Εμένα με άγγιξε.

Kutlug Ataman: 99 Ονόματα

Δίπλα από την ακλόνητη και θεόρατη εγκατάσταση του Γιάννη Κουνέλλη με τις μαύρες σιδηροδοκούς και τα σακιά με κάρβουνο, ένας νεαρός άνδρας χτυπάει επανειλημμένα το σώμα του, αφήνοντας ρυθμικά βογκητά. Πέντε οθόνες δείχνουν αυτήν την πράξη, σε διαφορετικές εκδοχές.

Ο άνδρας είναι –στα νιάτα του– ο Kutlug Ataman, ένα από τα πιο διάσημα ονόματα εικαστικών με προέλευση την Κωνσταντινούπολη, ενώ τα 99 ονόματα που αναφέρει ο τίτλος του έργου είναι τα ισάριθμα χαρακτηριστικά του Θεού, σύμφωνα με το Κοράνι και τις ισλαμικές παραδόσεις. Αυτές τις λέξεις εκφέρει ο καλλιτέχνης, αλλά η φωνή πνίγεται τελικά απ’ τα χτυπήματα.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια πράξη προσευχής, η οποία καθηλώνει κάθε φορά που τη βλέπεις. Ο πόνος ως προϋπόθεση εξιλέωσης. Το έργο ανήκει στην μόνιμη συλλογή.

Nan Goldin: Ολομόναχη

Σαν να ανοίγεις ένα οικογενειακό άλμπουμ. Αυτό αισθάνεσαι μπροστά στην οθόνη της Nan Goldin, οπότε βολεύει η στενή είσοδος του χώρου προβολής γιατί έτσι το βίντεο παρακολουθούν ένας-δυο θεατές τη φορά, οπότε γίνεται ακόμη πιο προσωπική υπόθεση. Δεν είναι βίντεο αλλά ένας προβολικός μηχανισμός παλιού τύπου με διαφάνειες των 35mm.

Σε αυτό το έργο η αμερικανίδα καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια εκθέτει τον εαυτό της: δείχνει φωτογραφίες με φίλους, συγγενείς και εραστές, και το σώμα της κατά το τελευταίο διάστημα της απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Τότε, χρησιμοποίησε τη μηχανή για να καταγράψει τις αλλαγές από την αποχή.

Ένα πολύ συγκινητικό έργο, που ανήκει στη μόνιμη συλλογή του ΕΜΣΤ.

INFO

Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Τρ.-Τετ. & Παρ.-Κυρ.: 11.00-19.00
Πέμπτη: 11.00-22.00

Γενική είσοδος: 8 €
Μειωμένο εισιτήριο: 4€

Αναλυτικά το εκθεσιακό πρόγραμμα εδώ.