Τον Μάιο του 1835 οι Αθηναίοι ψήφισαν πρώτη φορά για δήμαρχο
- 15 ΟΚΤ 2023
Το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος διαιρέθηκε πρώτα σε επαρχίες, αντεπαρχίες και κοινότητες τον Απρίλιο του 1822, και έναν χρόνο αργότερα σε επαρχίες, πόλεις και χωριά, αλλά ελάχιστης σημασίας ήταν ο ρόλος των τοπικών αρχόντων εκείνη την εποχή, καθότι προείχε η ανάγκη πολιτικής ενότητας και όλη η φιλοσοφία διοίκησης στο νεοσύστατο κράτος ήταν συγκεντρωτική, προσανατολισμένη στο πρόσωπο της κεντρικής εξουσίας
Οι δημογέροντες, όπως ονομάζονταν οι τοπικοί άρχοντες, είχαν πρακτικά εκτελεστικά όργανα, πράγμα το οποίο άλλαξε με τον νόμο «περί των Δήμων» μια δεκαετία αργότερα, το 1833.
Τον επόμενο χρόνο, στέφεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους η Αθήνα και οι κάτοικοι καλούνται πρώτη φορά να προσέλθουν στις κάλπες να εκλέξουν δήμαρχο. Όλοι οι κάτοικοι; Βεβαίως και όχι: δικαίωμα εκλέγειν (και εκλέγεσθαι) είχαν αποκλειστικά άνδρες δημότες, άνω των 25 ετών, που έμεναν μόνιμα στον δήμο και –επιπλέον προϋπόθεση– ήταν εύποροι.
Ήταν Μάιος και είχε τσουχτερό κρύο, χιόνιζε. Η πόλη ήταν γεμάτη λάσπες και συντρίμμια από τις πολιορκίες της Ακρόπολης. Για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα οι δημότες, χρειάστηκαν πέντε ολόκληρες ημέρες, καθώς υπήρχε διαθέσιμο ένα και μόνο εκλογικό τμήμα, στον ιερό ναό Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου.
Όπως είναι λογικό, η διαδικασία της πρώτης ψηφοφορίας σημαδεύτηκε από ευτράπελες καταστάσεις: η ψηφοφορία δεν είχε οριστεί ακόμη ως μυστική, έτσι ψηφοφόροι λέγεται ότι δήλωναν δημόσια την επιλογή τους και άλλοι υπέγραφαν το ψηφοδέλτιο για να γνωρίζει ο υποψήφιος ποιος τους είχε ψηφίσει. Στο λευκό χαρτί, πέρα από το όνομα του υποψηφίου έγραφαν και το επάγγελμά του, ενώ πριν πέσει στην κάλπη ο φάκελος σφραγιζόταν με βουλοκέρι.
Πρέπει να τονίσουμε ότι ο δήμαρχος δεν εκλεγόταν απευθείας από τον λαό εκείνη την εποχή – οι πολίτες εξέλεγαν δημοτικό συμβούλιο, το δημοτικό συμβούλιο εν συνεχεία πρότεινε τρεις υποψήφιους δημάρχους και την τελική απόφαση είχε ο βασιλιάς.
Αλλά λόγω του ότι ο Όθωνας ήταν ακόμη ανήλικος, ο πρώτος δήμαρχος Αθηναίων χρίστηκε από το Συμβούλιο της Αντιβασιλείας. Ήταν ο Ανάργυρος Πετράκης, γόνος της δημιτσανίτικης οικογένειας που είχε ιδρύσει και τη μονή Πετράκη. Παρεμπιπτόντως, ήταν το όνομα εκείνο που είχε συγκεντρώσει και τους περισσότερους ψήφους στις κάλπες. Επικρατέστερος αντίπαλός του ήταν ο Δημήτριος Καλλιφρονάς.
Πώς ήταν η Αθήνα εκείνη την εποχή
Πρώτη φορά τότε έγινε επίσημα απογραφή για τον πληθυσμό που διέμενε στη νεοσύστατη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους: περί τους 14.000 κατοίκους υπήρχαν, συγκεντρωμένοι όλοι στους πρόποδες της Ακρόπολης. Περίπου 7.000 κατοικίες αριθμούσε η πόλη, ανάμεσα στα λασπόνερα και τα ερείπια. Ήταν τα πάντα στο σημείο μηδέν: δεν υπήρχαν υποδομές, δεν υπήρχαν ασφάλτινοι δρόμοι, δεν υπήρχαν κοινωφελή δίκτυα, ούτε και ιδιόκτητο κτίριο του δήμου για να στεγαστεί το δημαρχείο, παρά για χρόνια εγκαθιστούταν παροδικά σε ακίνητα με ενοίκιο.
Αρρώστιες και φτώχεια μάστιζαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Όπως έχει γράψει ο Αλέκος Λιδωρίκης στο Αθήνα-Περιηγήσεις και Ίχνη, «ο Τύπος της εποχής απαιτούσε να γίνουν άμεσα τα αναγκαία έργα για τον φωτισμό και την ύδρευση της νέας πρωτεύουσας».
Με τη βοήθεια Βαυαρών μηχανικών και εργατών, δόθηκε παροχή νερού σε κεντρικά σημεία, αξιοποιώντας τις πηγές του Ιλισσού, τον Ηριδανό και το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Αλλά το πρώτο εμβληματικό έργο που συνδέθηκε με το όνομά του ήταν το δημοτικό νοσοκομείο στην οδό Ακαδημίας, το οποίο ανακοινώθηκε τότε, ότι θα οικοδομηθεί με μεγαλοπρέπεια από Ευρωπαίους αρχιτέκτονες στην οδό Αιόλου (πρόκειται για το σημερινό Πνευματικό Κέντρο του δήμου).
Παράλληλα, έκανε εξυγιαντικά έργα, απελευθερώνοντας εκτάσεις προς καλλιέργεια, ανήγειρε δημοτικά σχολεία και μέχρι να ολοκληρώσει το δημοτικό νοσοκομείο, δημιούργησε δύο λαϊκά ιατρεία για τους άπορους. Οι κινήσεις αυτές, να τονίσουμε, έγιναν με τη μορφή του κατ’ επείγοντος, στο διάστημα της διετίες που διαρκούσε τότε η θητεία του δημάρχου. Παράλληλα, είχε να διεκδικήσει τον ρόλο του και τις αρμοδιότητές, σε σχέση με την κεντρική εξουσία. Το 1836, έπειτα από διαμάχη με την κυβέρνηση, παραιτήθηκε.
Δεύτερη φορά δήμαρχος
Με τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 1841, ήρθε η δεύτερη θητεία του Πετράκη ως δημάρχου Αθηναίων. Έχοντας βάλει τον θεμέλιο λίθο της περίθαλψης και της εκπαίδευσης στην πόλη, ασχολήθηκε με τη διάνοιξη δρόμων –τότε απέκτησε η πόλη πρώτη φορά οργανωμένη εικόνα με κεντρικούς άξονες–, έκανε και δεντροφυτεύσεις στα «βουλεβάρτα», κατά τα ευρωπαϊκά πρότυπα, όπως στην Πατησίων, και αφοσιώθηκε περισσότερο στην πάταξη του εγκλήματος. Τότε, διορίστηκε το πρώτο σώμα δημοτικής αστυνομίας στην Αθήνα (ως θεσμός υπήρχε από το 1836) και κάθε πρωί μαζεύονταν στο δημαρχείο για να πάρουν οδηγίες.
Στη δεύτερη θητεία, αποπερατώθηκε το δημοτικό νοσοκομείο και θεμελιώθηκε ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Ειρήνης.
Αλλά το πρόβλημα της λειψυδρίας επέστρεψε δριμύτερο το 1842, και βρέθηκε υπαίτιος. Τελικά, δήλωσε (δεύτερη φορά) παραίτηση κατά τη διάρκεια των γεγονότων της 3ης Σεπτεμβρίου, έχοντας χάσει το λαϊκό έρεισμα αλλά και τη στήριξη από την κεντρική εξουσία. Αργότερα, εκλέχθηκε πληρεξούσιος της Αθήνας στη Β εθνοσυνέλευση (1862), και πιο μετά διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης (1862) και υπουργός Ναυτικών (1879).
