Από την Πλατεία Αγάμων στην Πλατεία Αμερικής: Τα πρώτα ονόματα των συνοικιών της Αθήνας
Από τα Χαυτεία στα Αλώνια και από το Βατραχονήσι στην Αλυσίδα στο τέρμα Πατησίων, ένα τουρ στα τοπωνύμια της Αθήνας που χάθηκαν μέσα στους αιώνες.
- 29 ΑΥΓ 2023
Θα ήταν μάλλον μάταιο να δοκιμάσεις τον εαυτό σου στις παλαιότερες ονομασίες αθηναϊκών περιοχών, προσπαθώντας να μαντέψεις πού βρίσκεται η κάθε μία από αυτές. Και αυτό γιατί στο πέρασμα των αιώνων, μαζί με αυτά τα –αστεία μερικές φορές– ονόματα χάθηκαν τα σημεία αναφοράς που τα γέννησαν κάποτε:
Τα αρχοντικά γκρεμίστηκαν και οι οικογένειες διασκορπίστηκαν, σταμάτησαν να υπάρχουν «κατσικάδικα» και στάνες, ο Ιλισός μπαζώθηκε και έτσι εξαφανίστηκε το Βατραχονήσι, άλλαξαν οι συνήθειες και οι περιοχές που απευθύνονταν στη φτωχή, λαϊκή τάξη.
Αλλά, εάν επιμένεις στις γνώσεις και τις ικανότητές σου, κάνε το τεστ: Διάβασε διαγώνια πρώτα τα bold και μετά τις παραγράφους που εξηγούν το σημείο στο οποίο αναφέρονται, όπως και τον λόγο που προέκυψε το κάθε όνομα.
10 τοπωνύμια που δεν υπάρχουν πια
© Η Παλιά Αθήνα / Facebook
Στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο που εκπονήθηκε για την Αθήνα, εκείνο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ, αποτυπώνονται οι διάσπαρτες εκτάσεις που υπήρχαν στη θέση της σημερινής πλατείας Θησείου. Μέχρι και τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας, το σημείο ήταν ευρύτερα γνωστό ως Αλώνια και χρόνια αφότου διαμορφώθηκε η πλατεία παρέμεινε σημείο αναφοράς για αγοραπωλησίες σε άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια.
Η περιοχή πάνω από την Πλατεία Δεξαμενής είχε αποκτήσει, για ευνόητους λόγους, το τοπωνύμιο Κατσικάδικα: Μέχρι και τα πρώτα χρόνια του 20ου αι., όταν είχε πρωτο-αποκτήσει ρεύμα η συνοικία που σήμερα αποκαλούμε Κολωνάκι, στον λόφο δεν κατοικούσαν παρά κατσίκια και βοσκοί από το Λιδωρίκι. Διάσπαρτα μόνο υπήρχαν καλύβες. Το ίδιο όνομα, για τον ίδιο λόγο, είχαν και τα Κάτω Πετράλωνα.
Ιστορικά, το καφενείο του Γιάννη Χάφτα στη γωνία Πατησίων και Πανεπιστημίου ήταν το πρώτο στην Ομόνοια. Οικοδομήθηκε μέσα του 19ου αι. και έγινε το σημείο αναφοράς που βάφτισε την περιοχή των εκεί γύρω τετραγώνων – ένα σημείο, το οποίο τις επόμενες δεκαετίες εξελίχθηκε στο πλέον νευραλγικό της Αθήνας και της αστικής ζωής. Μέχρι και σήμερα θα ακούσεις το ίδιο όνομα για την περιοχή κάτω απ’ την πλατεία: στα Χαυτεία.
Μερικά στενά πιο κάτω από τα Χαυτεία και συγκεκριμένα μετά τη Βαρβάκειο Αγορά, ήταν το Γεράνι. Υπάρχει και οδός Γερανίου, μάλιστα, και η καταγωγή του ονόματος πάει πίσω στην εποχή που Αθηναίοι οδηγούνταν εκεί για να βρουν μικρούς γερανούς, ώστε να αντλήσουν νερό απ’ τα πηγάδια τους.
Η περιοχή εκατέρωθεν της Πατησίων και συγκεκριμένα μεταξύ των οδών Κεφαλληνίας και Αγίου Μελετίου, κάποτε ονομαζόταν Λεβίδη. Όπως αναφέρεται στον αθηναϊκό οδηγό των Γιοχάλα και Καφετζάκη, «το τοπωνύμιο αυτό επικράτησε γύρω στο 1900, εξαιτίας της εκεί εξοχικής έπαυλης της οικογένειας Λεβίδη» – ένα επιφανές δέντρο με Φιλικούς, λόγιους πολιτικούς και δημοσιογράφους.
Την ίδια εποχή, το τέρμα της Πατησίων, προσδιοριζόταν με το όνομα Αλυσίδα. Διότι υπήρχε όντως μια σιδερένια αλυσίδα που διέκοπτε την κυκλοφορία του δρόμου, όποτε έφτανε το «Θηρίο», ο σιδηρόδρομος δηλαδή που ένωνε Αθήνα και Κηφισιά. Η αλυσίδα αυτή αντικαταστάθηκε με δύο σιδερένιες μπάρες το 1920.
Κάποτε δεν ήταν η Πλατεία Αμερικής, αλλά η Πλατεία Αγάμων και ακόμη παλαιότερα η Πλατεία Ανθεστηρίων. Το ιστορικότερο αυτό όνομα προδίδει τη συνήθεια που είχαν κάποτε οι Αθηναίοι να γιορτάζουν εκεί την Πρωτομαγιά, ενώ το ενδιάμεσο τοπωνύμιο ίσχυε στις αρχές της δεκαετίες του 1890, εξαιτίας (κατά πώς λέει η πιο διαδεδομένη εκδοχή) της παρέας ορκισμένων εργένηδων που ξεκίνησε το κίνημα κατά του γάμου το 1887.
Εκεί που σήμερα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Εθνικού Γυμναστικού Συλλόγου, κάτω από το Ζάππειο, περνούσε κάποτε το ρέμα του Ιλισού και λόγω των υψομετρικών διαφορών –όσο περίεργο και αν ακούγεται σήμερα– είχαν διαμορφωθεί κατάφυτες νησίδες με καφωδεία. Πιθανότατα δεν ήταν μόνο ένα, αλλά το τοπωνύμιο ήταν στον ενικό: Βατραχονήσι, και αφορούσε την περιοχή του Μετς χαμηλά στο Παγκράτι.
Στα καυστικά του ευθυμογραφήματα, ο Δημήτρης Ψαθάς αναφερόταν συχνά στον Μπύθουλα για να αποτυπώσει τη λαϊκή τάξη. Ήταν μια περιοχή δυτικά της Ακαδημίας Πλάτωνος, μεταξύ Κολωνού και Ελαιώνα, όπου αρχές του 20ου αι. λίμναζαν νερά και οι φτωχοί κάτοικοι υπέφεραν από ασθένειες.
Προτού οι Αθηναίοι ονομάσουν Τουρκοβούνια τη λοφοσειρά μέσα στο Λεκανοπέδιο, λόγω των κατακτητών, την έλεγαν Άγχεσμο – ετοιμολογικά, σημαίνει «αυτός που προφύλασσε τα μελίσσια της πόλης».
