Αρχοντικό Μπενιζέλου: Η ιστορία του παλαιότερου σπιτιού στην Αθήνα
- 16 ΑΠΡ 2024
Τέτοιες μέρες πριν από έξι χρόνια, είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες αποκατάστασης και μόλις είχε αναρτηθεί η πινακίδα στην πρόσοψη που ενημέρωνε τον διερχόμενο κόσμο της οδού Αδριανού στην Πλάκα ότι σε αυτό ακριβώς το σημείο, στον αριθμό 96, βρίσκεται το παλαιότερο σπίτι της Αθήνας.
Και αφού στο μεσοδιάστημα δεν υπήρξε άλλος διεκδικητής του τίτλου αυτού, μπορούμε να το πούμε με μεγαλύτερη σιγουριά: το Αρχοντικό Μπενιζέλων, μεταμορφωμένο πλέον σε ένα βιωματικό «μουσείο του εαυτού του», είναι το σπουδαιότερο αστικό κειμήλιο της πόλης μας.
Ντοκουμέντα για το ακριβές έτος ανέγερσης δεν υπάρχουν, αλλά οι μελετητές προσδιορίζουν τη χρονολόγησή του κατά το πρώτο τέταρτο του 18ου αι., γύρω στο 1720, τότε που οι βαθύπλουτες οικογένειες επικύρωναν την ισχύ τους χτίζοντας ένα τέτοιου είδους κτιριακό «φρούριο» σε προνομιούχες περιοχές όπως η Πλάκα: αυτά τα κτίρια λέγονταν κονάκια και χαρακτηρίζονταν από ψηλούς μαντρότοιχους προστασίας απ’ έξω και συγκρότημα οικοδομημάτων με περίτεχνη ξύλινη διακόσμηση στο εσωτερικό της έκτασης.
Σήμερα, αποτελεί το μοναδικό αυτής της τυπολογίας που έχει επιβιώσει στην Αθήνα. Πρόκειται για το κονάκι που χτίστηκε κατόπιν ανακαίνισης σε περιουσία που ανήκε στην αριστοκρατική οικογένεια του Άγγελου Μπενιζέλου και της συζύγου του Συρίγης Παλαιολογίνας με ρίζες από το Βυζάντιο και μοναχοκόρη τη Ρηγούλα, την εξέχουσα προσωπικότητα της χριστιανικής ιστορίας με το θρησκευτικό όνομα Αγία Φιλοθέη που οργάνωσε μοναστήρι κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας και πιστεύεται ότι σε αυτό το αρχοντικό έμενε.
Δηλαδή, στα θεμέλιά του κρύβεται ένα ακόμη παλαιότερο σύμπλεγμα (συγκεκριμένα, δύο κτιρίων) που ανάγεται στον 16ο αιώνα, ενώ ιστορικά κατάλοιπα απ’ το πέρασμα του χρόνου είναι μέχρι σήμερα ζωντανά, παρασύροντας τον επισκέπτη σε μια καταδύφιση καθώς περπατάει το λιθόστρωτο πάτωμα: επιβιώνουν πχ πιθάρια που χρονολογούνται από τους βυζαντινούς χρόνους, μια μεσαιωνική δεξαμενή και ένα κομμάτι του υστερορωμαϊκού τείχους, όπως αποκαλύφθηκε από την αρχαιολογική υπηρεσία στην εσωτερική αυλή του Αρχοντικού Μπενιζέλου.
Ένα τυπικό αθηναϊκό αρχοντικό της οθωμανικής περιόδου
Πρόκειται για ένα επιβλητικό διώροφο ορθογώνιο κτίριο, με λιθόκτιστο ισόγειο και κατά βάση ξύλινη ανωδομή – είναι ένα τυπικό παράδειγμα της τυπολογίας που ακολουθούσαν τα αρχοντικά κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, «με χαρακτηριστικά στοιχεία το χαγιάτι, την εσωτερική αυλή με τη βρύση και τα βοηθητικά κτίρια (πχ ελαιοτριβείο)», όπως αναφέρει το σχετικό λήμμα στον αθηναϊκό οδηγό των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη.
Όσες προσθήκες επιφόρτισαν μεταγενέστερα το κτίριο, αλλοιώνοντας τον χαρακτήρα του αρχοντικού (να σημειώσουμε ότι μετά το 1821 χρησιμοποιήθηκε και ως ταβέρνα), αφαιρέθηκαν κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης από το Υπουργείο Πολιτισμού και το μνημείο επέστρεψε στο σημείο εκείνο που αποτύπωνε καλύτερα την ιστορικότητά του, αποδίδοντας παράλληλα τον τρόπο ζωής της εποχής.
Ανεβαίνοντας στον όροφο της αστικής κατοικίας, βρίσκεσαι μπροστά στο κυρίως πιάτο: είναι ένα κομψοτέχνημα ξυλογλυπτικής με εξαιρετική λεπτομέρεια, το οποίο διαρθρώνεται σε οντάδες (δηλαδή δωμάτια για όλες τις καθημερινές δραστηριότητες) και το πανέμορφο χαγιάτι, τον ενδιάμεσο χώρο που λειτουργούσε και σαν καθιστικό. Συγκεκριμένα, δύο είναι οι οντάδες στο Αρχοντικό Μπενιζέλου – ένας χειμερινός μεγάλος με τζάκι και ένας καλοκαιρινός.
Δύο είναι επίσης και οι αυλές που διαθέτει σήμερα η οικία, αν και είναι σίγουρο πως η έκταση κατά τα χρόνια της κατασκευής του ήταν αρκετά μεγαλύτερη, εμπεριέχοντας πιθανότατα και το μεσαιωνικό ελαιοτριβείο που έχει εντοπιστεί στα νότια.
Το Αρχοντικό Μπενιζέλου ανήκει πλέον στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών.
