Athens Surreal: Ένας λογαριασμός στο Instagram πλάθει μια Αθήνα μέσω AI
Μιλήσαμε με την αρχιτεκτόνισσα Τίνα Μαρινάκη για το πρότζεκτ που τρέχει στο Instagram και αποκαλύπτει την πόλη μας όπως δεν την έχουμε ξαναδεί.
- 2 ΜΑΙ 2023
Ένα διαστημικό περίπτερο που έχει προσγειωθεί σε καφέ αρχαιολογικού χώρου, ο Παρθενώνας με ιωνικού ρυθμού νεροτσουλήθρα να αφήνει το υπονοούμενο για τον ατίθασο τουρισμό της πρωτεύουσας και χιλιάδες μπαλόνια που φαίνονται σαν να χύθηκαν ανάμεσα στις πολυκατοικίες, πλημμυρίζοντας με χρώμα και γιορτινή διάθεση το γκρίζο τοπίο.
Είναι στιγμιότυπα μιας άλλης, παράλληλης Αθήνας, με έμπνευση τον Edward Hopper, τη Virginia Woolf και το Batida de Coco της Αρλέτας, την ποίηση του Αργύρη Χιόνη, τον έρωτα και φυσικά τον σουρεαλισμό, όπως κατοικεί στο μυαλό της Τίνας Μαρινάκη, που βρίσκεται πίσω απ’ τις υπέροχες εικόνες του λογαριασμού Athens Surreal στο Instagram, ανοίγοντας με τον τρόπο της ένα παράθυρο στην ποίηση της καθημερινότητας.
Η ίδια, αρχιτεκτόνισσα και πλέον κάτοικος Νέας Υόρκης, μέλος του αρχιτεκτονικού γραφείου Bernard Tschumi Architects, όπως και της ομάδας του Archisearch, λέει απλά πως κάνει ένα «πείραμα εξερεύνησης για τις ετεροτοπίες της Αθήνας», μέσω εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
Έχουμε αναφερθεί διεξοδικά στην ιστορία και τη λειτουργία εργαλείων όπως το DALL-E της OpenAI και το Midjourney: πρόκειται για τεχνολογίες αιχμής που δόθηκαν στο ευρύ κοινό τους περασμένους μήνες, σηκώνοντας κύματα ενθουσιασμού και αντιδράσεων για το πόσο πειστικά αποτελέσματα παράγουν, σύμφωνα με τις γραπτές εντολές του χρήστη. Τι συμβαίνει με τα πνευματικά δικαιώματα των καλλιτεχνών; Ποια τα όρια αυτών των εργαλείων και πόσο εύκολο έχει γίνει να διασπείρεις ψευδείς ειδήσεις στη νέα αυτή εποχή;
Τέτοιου είδους θέματα, όπως και ο αθεράπευτος σουρεαλισμός που χαρακτηρίζει την πρωτεύουσα και έδωσε έμπνευση στην Τίνα Μαρινάκη για το ευφάνταστο πρότζεκτ, αναδύονται στη συζήτηση που ακολουθεί.
Από αρχιτεκτονική σκοπιά, πόσο σουρεάλ είναι από μόνη της η Αθήνα;
Η προσωπική μου σχέση με την Αθήνα διαμορφώθηκε σταδιακά, όσο μεγάλωνα και συνειδητοποιούσα το συνονθύλευμα στοιχείων που περιέχει από διαφορετικά αρχιτεκτονικά στυλ, διαφορετικές εποχές και αφηγήσεις. Στα μάτια μου, είναι ένα σύνολο ετεροτοπιών που συμβαίνουν παράλληλα στον ίδιο φυσικό χώρο. Είμαι ένα άτομο που γεννήθηκε εδώ, έμεινε εδώ –με ένα μικρό διάλειμμα για σπουδές στην Πάτρα– και εργάστηκε ως αρχιτέκτονας μέχρι το 2020. Λίγο μετά την πρώτη καραντίνα, άφησα την Ελλάδα για μεταπτυχιακό στη Νέα Υόρκη, όπου και πλέον εργάζομαι ως αρχιτέκτονας.
Ανέκαθεν είχα την αίσθηση ότι η Αθήνα είναι μια κατεξοχήν σουρεάλ πόλη, κάποιες φορές με θετικό ή αστείο πρόσημο και άλλες με αρνητικό. Μέσω των εικόνων που φτιάχνω για τον λογαριασμό Athens Surreal τραβάω ακόμη περισσότερο τα όρια αυτού του σουρεαλισμό και βλέπω πως κάνει τον κόσμο να συμπαθήσει ξανά την πόλη του, να θυμηθεί ότι την αγαπάει, γιατί δυστυχώς έχει χαθεί ένα κομμάτι αυτής της αγάπης.
Ο λογαριασμός, αλήθεια, πώς προέκυψε;
Γενικά, γνώριζα για το ΑΙ και την εξέλιξή του τα τελευταία χρόνια, αλλά πρώτη φορά δοκίμασα το εργαλείο παραγωγής εικόνων της Open ΑΙ τον Ιανουάριο, όταν στράφηκαν όλα τα φώτα επάνω στην τεχνητή νοημοσύνη και από το buzz η εταιρία απέκτησε επενδυτές, όπως η Microsoft. Το λεγόμενο DALL-E, που αντλεί το όνομά του από τον Salvador Dalí και WALL-E της Pixar, ήταν η πρώτη διαθέσιμη σε μαζικό κοινό γεννήτρια εικόνας, επιτρέποντας στους χρήστες να αποδίδουν εικόνες από μία και μόνο περιγραφή σε φυσική γλώσσα.
Μου φάνηκε εξαιρετικά ενδιαφέρον στην εποχή της εικόνας, που ζούμε, να χρησιμοποιείς λέξεις για να πάρεις πίσω εικόνες, όπως τις θες. Έχουν σημασία οι λέξεις που θα χρησιμοποιήσεις αλλά και η χρήση αυτών με τρόπο και εκφραστική σύνταξη που να καταλαβαίνει το «μηχάνημα». Μπήκα στο τριπάκι να ελέγξω, λοιπόν, πώς αποκρίνεται το μηχάνημα σε ορολογίες άλλων γλωσσών και πώς χρησιμοποιεί στερεότυπα για την απεικόνιση. Έτσι, οδηγήθηκα στο keyword «Αθήνα» και με διάθεση πειραματισμού κράτησα το ίδιο χωρικό πλαίσιο (context), αλλάζοντας κάθε φορά την ιδέα (concept).
© Τίνα Μαρινάκη
Ποιο είναι το δημιουργικό process που ακολουθείς για να βγουν τα AI έργα; Είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται να δουλεύεις με AI Generators;
Αυτό που με ενδιαφέρει και προσπαθώ να επιχειρήσω με τη βοήθεια του ΑΙ δεν είναι μια ρεαλιστική απεικόνιση, αλλά η επανερμηνεία των χωρικών συνθηκών σε μια νέα σουρεαλιστική βάση. Δεν υπάρχει ακριβώς μυστικό στους AI Generators, τουλάχιστον για τη δική μου δημιουργική διαδικασία: πρόκειται για μια συνεχή δοκιμή λέξεων, φράσεων, στρατηγικών. Πολλές φορές μαθαίνω παρακολουθώντας και το αποτέλεσμα άλλων χρηστών στο Midjourney και άλλους αντίστοιχους Art Generators, αν και προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου τρομερά αρχάρια στον κλάδο. Ήδη υπάρχουν καλλιτέχνες εξαιρετικού επιπέδου, όπως ο Andrés Reisinger.
Υπήρξε ποτέ κανείς που να πίστεψε πως οι εικόνες σου είναι αληθινές;
Υπήρχε ένα σχόλιο –το οποίο δεν είμαι σίγουρη εάν ήταν ειλικρινές ή τρολ– κάτω από την εικόνα ενός πλαστικού φουσκωτού Παρθενώνα που φαίνεται σαν να επιπλέει στη θάλασσα, και η ερώτηση ήταν: «Πού ακριβώς βρίσκεται;». Υπέροχο σχόλιο και μακάρι όντως να υπήρχε φουσκωτός Παρθενώνας. Αλλά σε γενικές γραμμές, είναι αρκετά εμφανές ότι το υλικό του Athens Surreal αποτάσσεται οτιδήποτε σχετίζεται με τον ρεαλισμό και απευθύνεται στη φαντασία.
Ωστόσο, αντιλαμβάνομαι τον προβληματισμό που εγείρεται στην εποχή των fake news με την αληθοφάνεια των AI εικόνων. Υπάρχουν σίγουρα δύο όψεις και η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξίσου αποτελεσματικά και για τις δύο: από τη μία, η τεχνολογία του metaverse ή του ΑΙ μπορεί να προσφέρει νέες λύσεις και ιδέες και στον πραγματικό κόσμο αφού δεν υπόκεινται σε περιορισμούς της πραγματικότητας (βαρύτητα, αέρας κτλ) και από την άλλη είναι αδιαμφισβήτητο ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάδοση προπαγάνδας.
Πώς τοποθετήσαι στο debate για τις συνέπειες της Τεχνητής Νοημοσύνης στους δημιουργούς;
Πιστεύω ότι όπως η πρόσβαση σε φωτογραφική μηχανή μέσω smartphones, δε μας καθιστά όλους φωτογράφους, έτσι και η χρήση του ΑΙ από το ευρύ κοινό δεν καθιστά τους πάντες δημιουργούς. Προσωπικά, δεν παριστάνω τον καλλιτέχνη μέσω του λογαριασμού Athens Surreal· είναι ένα πείραμα εξερεύνησης στο πλαίσιο και της αρχιτεκτονικής μου ιδιότητας, αλλά γενικά δεν υποστηρίζω απόψεις στο φάσμα αποκλειστικά του άσπρου ή του μαύρου – υπάρχει ένα μεγάλο μέρος που φοβάται ότι θα χαθούν θέσεις εργασίας και, από την άλλη, αρχιτεκτονικά γραφεία, κινηματογραφιστές και επιστήμονες, ιδιαίτερα στην Ιατρική, που καταγράφουν τρομερή πρόοδο με την τεχνητή νοημοσύνη.
Οπότε, η εξ’ ολοκλήρου απαγόρευση της χρήσης του ΑΙ δεν είναι ιδιαίτερα ρεαλιστική λύση, αντίθετα πρέπει να καθοριστούν κανόνες. Ειδικά σε σχέση με τους δημιουργούς, ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι τα πνευματικά δικαιώματα, που είναι ξεκάθαρο ότι πρέπει να διασφαλίζονται και να ελέγχεται από τα εργαλεία το ποσοστό ομοιότητας που περιλαμβάνουν τελικά τα έργα τους.
Εκτός αυτού, υπάρχει έλλειψη διαφάνειας των εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης· η ΤΝ δεν είναι ουδέτερη και οι αποφάσεις της υπόκεινται συχνά σε ανακρίβειες, μεροληπτικά αποτελέσματα, ενσωματωμένες ή παρεμβαλλόμενες μεροληψίες (πχ παραγωγή περισσότερων ατόμων ανδρικού γένους στις εικόνες).
Για να κάνω τον δικηγόρο του διαβόλου με αφορμή τα πνευματικά δικαιώματα που αναφέρεις, ποιος είναι τελικά ο καλλιτέχνης σε πρότζεκτ όπως το Athens Surreal: Εσύ, ο αλγόριθμος ή δημιουργοί όπως ο Edward Hopper απ’ όπου αλιεύεται μηχανικά το ύφος;
Μπορώ να απαντήσω από ηθική και από πρακτική σκοπιά. Το ηθικό κομμάτι συνδέεται με το «ξεπατίκωμα» ενός καλλιτεχνικού ύφους (πχ του Edward Hopper που συχνά χρησιμοποιώ και εγώ), το οποίο για μένα πρέπει να οριστεί με σαφήνεια, ένα ποσοστό ομοιότητας δηλαδή το οποίο δε θα επιτρέπεται να ξεπερνούν τα AI εργαλεία. Από την άλλη, όμως, άμα σκεφτείς, η μίμηση –σε ένα ασφαλώς μικρότερο και δυσκολότερο βαθμό– ανέκαθεν ήταν κομμάτι της καλλιτεχνικής παραγωγής, όταν ένας καλλιτέχνης εμπνέεται από προηγούμενο, οδηγούμενος ίσως και σε νέες μορφές αναπαράστασης.
Απλά, η ευκολία της τεχνητής νοημοσύνης έχει αναγάγει τη διαδικασία αυτή σε απειλητική και επικίνδυνη.
Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μάλιστα, ότι μερικές πλατφόρμες επιτρέπουν ελεύθερα τη χρήση των AI εικόνων, ενώ άλλες (όπως το νέο DALL-E 2) προϋποθέτουν τη χρήση υδατογραφήματος για τη χρήση αυτών σε εμπορικούς σκοπούς, όπως εκτύπωση και πώληση. Το ίδιο το εργαλείο, δηλαδή, έχει το credit επάνω στην εικόνα που παράγει.
Υπάρχει κάποια σκηνή σουρεαλισμού που το μηχάνημα αδυνατεί να κατασκευάσει ακόμη;
Πέρα από τις μεροληψίες, υπάρχουν και αρκετές αδυναμίες ακόμη στα AI εργαλεία, όπως τα δάχτυλα που συνήθως αποτυπώνονται παραμορφωμένα είτε τα γράμματα σε επιγραφές, αλλά όπως λένε είναι ζήτημα χρόνου να λυθούν αυτά τα προβλήματα.
Για να δώσω μια γλυκιά εικόνα στο κλείσιμο, όσο και αν αυτοί οι αλγόριθμοι εξελιχθούν στο μέλλον, δε θα είναι ποτέ σε θέση, πιστεύω, να φτάσουν τα χρώματα που παίρνει η Αθήνα την ώρα του ηλιοβασιλέματος ή τις μυρωδιές από το γιασεμί και το νυχτολούλουδο ένα βράδυ του καλοκαιριού.
