Ένα απόγευμα στην πιο πράσινη ταράτσα της Αθήνας

Αυτό που περίμενα ανεβαίνοντας τα σκαλιά από τον τρίτο όροφο της πολυκατοικίας στην ταράτσα που διακρίθηκε σε πρόσφατο διαγωνισμό του Δήμου Αθηναίων, ήταν το πράσινο να κλέβει την παράσταση. Αλλά αυτό που θα τραβούσε πρώτο το ενδιαφέρον σε όποιον βρισκόταν στη θέση μου τη στιγμή εκείνη, θα ήταν τα ζωηρά σχέδια στους τοίχους.

Ναΐφ παραστάσεις με πετούμενα χελιδόνια, πεταλούδες, δελφίνια και φλαμίνγκο, βάρκες, εκκλησίες κι ένα εντυπωσιακό ποτάμι να κατεβαίνει ανάμεσα από βουνά με απότομες εναλλαγές αποχρώσεων. Η Ξανθούλα Καπαρέλου δεν είχε ποτέ της ασχοληθεί με πινέλα και μπογιές, το έκανε πρώτη φορά πριν από τέσσερα χρόνια, όπως θα μου πει η ίδια μόλις καθίσουμε σε ένα σκιερό σημείο για να αποφύγουμε την κάψα του ήλιου. Είχε βιώσει εκείνη τη μέρα την απώλεια ενός πολύ αγαπημένου συγγενικού προσώπου και προέκυψε σαν διέξοδος.

«Το πρώτο σχέδιο ήταν από μια κούπα που κρατούσα εκείνη την ώρα. Τουριστική, από το Σπήλαιο του Διρού». Ως τότε, η ταράτσα στην πολυκατοικία της οικογενείας στα Κάτω Πετράλωνα παρέμενε άδεια και μόνο το Πάσχα αξιοποιούταν για το καθιερωμένο ψήσιμο. Η ασχολία με τα πινέλα τής έγινε συνήθειο και σιγά-σιγά μαζί με τον σύζυγό της, Βασίλη, άρχισαν να εμπλουτίζουν τον χώρο με φυτά, διακοσμητικά στοιχεία και δικές τους κατασκευές, όπως τα ξύλινα raised beds (υπερυψωμένες ζαρντινιέρες) για το μποστάνι στη δεξιά πλευρά της ταράτσας. Για την ακρίβεια, το κάθε τι στο πολύχρωμο αυτό σύμπαν φέρει τη δική τους σφραγίδα, το μεράκι τους, όσο τετριμμένο και αν ακούγεται.

Το αποτέλεσμα, σήμερα, είναι ένα παράδειγμα προς μίμηση. Όχι μόνο για την ομορφιά και την ανάσα πρασίνου που έχουν δημιουργήσει αξιοποιώντας κάθε τετραγωνικό μέτρο στη μεγάλη πλακόστρωτη ταράτσα – λόγος για τον οποίον διακρίθηκαν τόσο στον διαγωνισμό τον οποίο διοργάνωσε ο Δήμος Αθηναίων και το This is Athens σε συνεργασία με την Οργάνωση Γη για την πιο «πράσινη γωνιά» της πόλης. Αλλά και επειδή εφάρμοσαν κατά κόρον την πρακτική της επανάχρησης, δείχνοντας ότι με λίγα χρήματα και όρεξη όλοι μας μπορούμε να φτιάξουμε έναν μικρό παράδεισο από το μηδέν.

Η Ξανθούλα Καπαρέλου έχει φτιάξει την πιο πράσινη ταράτσα της πρωτεύουσας.

«Τις περισσότερες γλάστρες τις έχουμε περιμαζέψει από κάδους σκουπιδιών», μου λέει η κυρία Ξανθούλα, «και δεν είναι μόνο αυτές». Τα παγκάκια της ταράτσας κατασκευάστηκαν από χρησιμοποιημένες παλέτες, οι διακοσμητικοί κορμοί προέρχονται από ευκαλύπτους της περιοχής που κόπηκαν κατά τις διεργασίες κλαδέματος από συνεργεία του δήμου, ενώ από εργασίες σε ακίνητο της Πειραιώς προέκυψε ένα μεταλλικό βαρέλι το οποίο βάφτηκε και με έναν κυκλικό ταμπλά από πάνω μετατράπηκε σε φορητό τραπέζι-μπαρ για τις φιλικές μαζώξεις. Και η λίστα δεν έχει τέλος. «Αυτόν τον φίκο τον έχουμε μεταφέρει από το Ψυχικό και μια φίλη, θυμάμαι, με αποθάρρυνε, λέγοντας ότι είναι έτοιμο να πεθάνει». Το ίδιο φυτό τώρα δείχνει ολοζώντανο, έχοντας πετάξει πολλά νέα κλαδιά.

Ιδιαίτερα μυστικά δεν υπάρχουν για την επιτυχία – μόνο επιμονή και υπομονή. «Για τη θρέψη των φυτών χρησιμοποιώ κατά βάση υπολείμματα από την κουζίνα, όπως φλούδες και τσόφλια αυγών που περιέχουν ασβέστιο και επίσης προστατεύουν από ζιζάνια», μου απαντάει η ίδια με ένα πλατύ χαμόγελο, το οποίο με οδηγεί αμέσως στη σκέψη πως ο ολάνθιστος, πολύχρωμος κήπος είναι η φυσική προέκταση του εαυτό της. Ένας πολύ φιλόξενος άνθρωπος, έξω καρδιά (μάλιστα, με μεγάλη αγάπη για τα παλιά ρεμπέτικα και συμμετοχή σε δύο χορωδίες αλλά και μια κομπανία), που έχει μάθει να κρατά θετική ενέργεια ακόμη και στα δύσκολα της ζωής, όπως κατάλαβα από το απόγευμα που περάσαμε παρέα.

Τα οφέλη από ένα προσωπικό καταφύγιο πρασίνου

Για τα τρία παιδιά του ζεύγους που πλέον έχουν μεγαλώσει κι έχουν φτιάξει τις δικές τους οικογένειες, «η ταράτσα αυτή είναι το γλέντι τους», όπως μου μεταφέρει το ζεύγος των δύο στανταξιούχων. Δοθείσης ευκαιρίας, μαζεύονται εδώ μαζί με φίλους, τραγουδούν, χορεύουν. Από την άλλη, για την κυρία Ξανθούλα είναι το προσωπικό της ησυχαστήριο. «Κάθε μέρα, έξι ώρα είμαι πάνω. Θα κάνω πρώτα τις δουλειές –να μαζέψω τα φύλλα, να καθαρίσω τα ξερά, να ποτίσω προτού βγει ο ήλιος– και έπειτα κάθομαι και απολαμβάνω τον καφέ μου στην ησυχία. Δεν έχει ξυπνήσει κανείς εκείνη την ώρα, όλα τα παντζούρια είναι κλειστά».

Οι δυο τους μένουν στα Πετράλωνα από τη δεκαετία του 1970, έχοντας να παρατηρήσουν ότι πλέον δεν υπάρχει το αίσθημα γειτονιάς. Ελάχιστους μόνο γνωρίζουν σήμερα από τα γύρω διαμερίσματα, παρότι είμαι βέβαιος ότι εκείνοι θα τους ευγνωμονούν για τη θέα που τους χαρίζουν. Στην ταράτσα που με βεβαιότητα θα ξεχώριζε σε οποιαδήποτε εναέρια φωτογραφία των Κάτω Πετραλώνων, ακμάζουν σήμερα λεμονιές, πορτοκαλιές, κορομηλιές, συκιές, ελιές και μουριές, δίπλα σε καλλωπιστικά φυτά όπως χρυσάνθεμα και σελόζιες με κατακόκκινα άνθη, δίπλα σε κηπευτικά και άλλα φυτά τα οποία έτυχε και βγήκαν από μόνα τους, χωρίς να ξέρει κανείς το όνομά τους.

«Έχει πολλά πουλιά που πετούν εδώ γύρω και λογικά από εκείνα μεταφέρθηκαν οι σπόροι». Ειδικά, χελιδόνια και σπουργίτια. Ο κύριος Βασίλης δείχνει με το χέρι του την απέναντι πολυκατοικία, θέλοντας να μου επιβεβαιώσει τα σημεία που έχουν φωλιάσει.

Ίσως, ο ταρατσόκηπος να ήταν και το κίνητρο των πτηνών για να φτιάξουν τις φωλιές τους σε κοντινό σημείο για να έχουν εύκολη πρόσβαση σε τροφή. Μέσα στο μπετόν του αστικού κέντρου, μια τέτοια έκταση πρασίνου φαντάζει σαν απρόσμενη έκπληξη σε έναν οργανισμό που τρέφεται από σπόρους και έντομα. Έτσι, ενισχύεται η βιοποικιλότητα η οποία πορεύεται ασθμαίνουσα σε πόλεις όπως η Αθήνα. Και βέβαια αυτό δεν είναι το μοναδικό όφελος που αποκομίζει η πόλη από μπαλκόνια και ταράτσες όπως της κυρίας Ξανθούλας στα Κάτω Πετράλωνα.

«Η δημιουργία και διατήρηση ενός πράσινου μπαλκονιού συμβάλλει αισθητά στη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος», σημειώνει επί του θέματος η Οργάνωση Γη, η μη κερδοσκοπική οργάνωση που ειδικεύεται εδώ και χρόνια στην ανάπτυξη αστικού πρασίνου.

«Οι οργανισμοί των φυτών απορροφούν καθημερινά διοξείδιο του άνθρακα και απελευθερώνουν οξυγόνο, ενώ ταυτόχρονα φιλτράρουν και δεσμεύουν ατμοσφαιρικούς ρύπους, όπως τοξικές ουσίες και μικροσωματίδια, βελτιώνοντας συνολικά την ποιότητα του αέρα. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι πράσινες στέγες και τα μπαλκόνια μπορούν επίσης να μειώσουν τη διάχυση του θορύβου στις πόλεις. Παράλληλα, έχει διαπιστωθεί ότι συμβάλλουν στη μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος μέσω της διαπνοής και της σκίασης. Ειδικά στις περιπτώσεις των μεγάλων αστικών κέντρων όπως η πρωτεύουσα, η συμβολή αυτή είναι σε θέση να μειώσει την επίδραση της θερμικής νησίδας, κάνοντας τις πόλεις πιο δροσερές κατά τους καλοκαιρινούς μήνες».

Πιο συγκεκριμένα, όπως επισημαίνει ο Βασίλης Σταμογιάννης από την Οργάνωση Γη, «σύμφωνα με τα πορίσματα ερευνών, οι πράσινες στέγες δύναται να μειώσουν τις θερμοκρασίες των επιφανειών κατά 20-40°C και τις θερμοκρασίες του αέρα κατά 2-5°C». Το στοιχείο αυτό είναι από μόνο του αρκετό για να παρακινήσει τον κόσμο να βουτήξει τα χέρια του στο χώμα, ένα καλοκαίρι που αποδεικνύεται περισσότερο ανυπόφορο από οποιοδήποτε άλλο.

Πώς να διατηρήσεις έναν ζωντανό κήπο σε ακραίες θερμοκρασίες

Πέρα από το αίσθημα της ενόχλησης και της δυσφορίας που επιφέρει η ακραία ζέστη σε όλο τον κόσμο ανεξαιρέτως, σε έναν καλλιεργητή επιφέρει και υψηλά επίπεδα άγχους. Όπως μεταφέρει η κυρία Ξανθούλα, η μεγαλύτερη πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει μέχρι σήμερα στον ταρατσόκηπό της είναι να κρατήσει ζωντανά και παραγωγικά τα φυτά της –ειδικά τα κηπευτικά– τις μέρες του καύσωνα. Να θυμίσουμε ότι η 21η Ιουλίου πέρασε στα πρακτικά ως η θερμότερη μέρα στην ιστορία. Ότι ο υδράργυρος σκαρφάλωσε πάνω από του 40 °C από τον Ιούνιο και ότι τις τελευταίες εβδομάδες βιώνουμε έναν πρωτοφανή σε διάρκεια καύσωνα.

Μάλιστα, «το θερμικό στρες αρχίζει να εκδηλώνεται στα κηπευτικά και τα καλλωπιστικά φυτά όταν ο υδράργυρος ξεπεράσει τους 32°C – δηλαδή σε χαμηλότερες θερμοκρασίες από αυτές που ορίζουν οι μετεωρολόγοι ως καύσωνα», όπως διευκρινίζει ο Βασίλης Σταμογιάννης από την Οργάνωση Γη. Η συνεχόμενη και απρόσκοπτη έκθεση σε ακραίες θερμοκρασίες προκαλεί εγκαύματα στο φύλλωμα, τους τρυφερούς βλαστούς και τα άνθη. Αποτέλεσμα του θερμικού στρες είναι τόσο οι καθυστερήσεις στην ανάπτυξη και την απόδοση του φυτού, όσο και η συχνότερη προσβολή από βλαβερά έντομα όπως ο τετράνυχος και ο φυλλορύκτης.

«Είχαμε μεγάλο πρόβλημα με την ένταση και τη διάρκεια του καύσωνα φέτος – τα ξεραίνει όλα. Πέρσι, τέτοια εποχή είχαμε βγάλει κιλά ολόκληρα από ντομάτες και πεπόνια. Φέτος, τα φυτά δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν με τις θερμοκρασίες. Όταν φτάνουν στο στάδιο της ανθοφορίας (σ.σ. στάδιο κατά το οποίο το φυτό έχει τις υψηλότερες ανάγκες), αρχίζει να μαραζώνει και αδυνατεί να καρπίσει. Ακόμη και οι πατάτες ήταν πολύ μικρότερες από πέρσι, που θεωρητικά επειδή είναι μέσα στη γη δεν επηρεάζονται τόσο άμεσα».

Σύμφωνα με τους γεωπόνους της Οργάνωσης Γη, για να θωρακιστούν τα φυτά απέναντι σε έναν επερχόμενο καύσωνα και ένα κλίμα το οποίο οδεύει σε όλο και πιο ακραίες αλλαγές, μπορούμε να εφαρμόσουμε τα εξής:

Σκίαση με ειδικό πλεκτό δίχτυ που επιτρέπει μερική μόνο έκθεση στην άμεση ηλιακή ακτινοβολία.
Ελαφρύ σκάλισμα του χώματος (οξυγόνωση) γύρω από τη ρίζα του φυτού (2 φορές/εβδομάδα).
Περισσότερο σε ποσότητα και όχι σε συχνότητα πότισμα, αυστηρά κατά τις πολύ πρωινές ώρες (3:00 π.μ. έως πριν την ανατολή).
Αποφυγή λίπανσης με οργανικά ή ανόργανα αζωτούχα λιπάσματα.
Ριζοπότισμα ή ψεκασμός φύλλων με διάλυμα φυκιών, ζεόλιθο, ή καολίνη.
Ψεκασμός με σκεύασμα φυσικής πυρεθρίνης σε περίπτωση εντομολογικών προσβολών.

Βέβαια, προϋπόθεση για να προλάβεις τις δυσάρεστες εκπλήξεις είναι να παρατηρείς επισταμένα τα φυτά και τη συμπεριφορά τους. Κάτι που φυσικά λατρεύει να κάνει η κυρία Ξανθούλα είτε μόνη της τα πρωινά, είτε με τον εγγονό της, τον Άγγελο, τα απογεύματα, ανακαλύπτοντας παρέα το θαύμα της φύσης σε μια ζαρντινιέρα που «γέννησε» πατάτες.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ