Γιατί ο Δήμος Αθηναίων επέλεξε ένα δέντρο για να τιμήσει τους νεκρούς στα Τέμπη
- 27 ΜΑΙ 2024
Ένα σιδερένιας κατασκευής ξεραμένο δέντρο ύψους τεσσάρων μέτρων, πάνω στα κλαδιά του οποίου θα στέκονται με ανοιγμένα φτερά, έτοιμες να πετάξουν, 57 πεταλούδες (το ίσως πιο εδραιωμένο από αρχαιοτάτων χρόνων σύμβολο για την ψυχή), πρόκειται να τοποθετήσει ο Δήμος Αθηναίων στο παρκάκι απέναντι από την Τεχνόπολη, προς τιμήν των νεκρών απ’ τη σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη – μια συλλογική πληγή η οποία ενάμιση χρόνο μετά τη μοιραία νύχτα της σύγκρουσης παραμένει ανοιχτή, αφού το βασικό αίτημα για απονομή δικαιοσύνης και διαφάνεια δεν έχει εκπληρωθεί.
Την ίδια μέρα που ο Δήμαρχος Αθηναίων, Χάρης Δούκας, και η Πρόεδρος Συλλόγου Θυμάτων Τεμπών, Μαρία Καρυστινού επισκέφθηκαν τη σημείο όπου θα γίνει η ανέγερση του μνημείου (είναι το πάρκο στη συμβολή Ερμού και Πειραιώς, δίπλα στο Παλιό Αμαξοστάσιο του ΟΣΥ) μια νέα σοκαριστική είδηση ήρθε στο φως, αποκαλύπτοντας για ακόμη μία φορά τις μεθοδευμένες προσπάθειες συγκάλυψης της κυβέρνησης: σε ένα ιδιωτικό οικόπεδο όπου είχαν μεταφερθεί και ξεφορτωθεί με συνοπτικές διαδικασίες τόνοι χώματος του σημείου της σύγκρουσης από τα φορτηγά της πυροσβεστικής, βρέθηκαν οστά θύματος.
Ακόμη μία φορά, δηλαδή, αποδεικνύεται πως η διαδικασία της αποχωμάτωσης και του μπαζώματος δεν έγιναν για να πατήσουν οι γερανοί και να σηκώσουν το βάρος των τσαλακωμένων βαγονιών, ούτε για να τρέξουν πιο γρήγορα οι σωστικές ενέργειες. Έγιναν ακριβώς στο σημείο της σύγκρουσης, με πρόθεση (ή τουλάχιστον, αποτέλεσμα) την αλλοίωση των στοιχείων.
Τα μνημεία, όπως λέει και το όνομά τους, είναι φορείς μνήμης στον δημόσιο χώρο.
Ο στόχος τους δεν είναι να γίνουν απλά σημεία αναφοράς, αλλά με κάποιο τρόπο να εκφράσουν τη φόρτιση της κοινωνίας, να οπτικοποιήσουν το συλλογικό αίσθημα, να πουν «εγώ θα είμαι εδώ για να μην ξεχαστεί το τραύμα σας». Γι’ αυτό και η οπτική γλώσσα που χρησιμοποιούν είναι ιδιαίτερα σημαντική σε κάθε της λεπτομέρεια. Μπορούμε π.χ. να φέρουμε στο μυαλό μας το έργο Μάνα της Κατοχής του Κώστα Βαλσάμη που βρίσκεται στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών – μια μορφή αποστεωμένης γυναίκας ξαπλωμένης σε βράχο με το κεφάλι της κρεμασμένο να προκαλεί ανατριχίλα, μεταφέροντας τη βία της πείνας. Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε το μνημείο που στήθηκε πρόσφατα στο Σουφλί, ένας κορμός από καμένους κορμούς, στο όνομα της περιβαλλοντικής καταστροφής που έγινε στη Δαδιά.
Σε κάθε τέτοια περίπτωση που ένα δημόσιο γλυπτό δεν έρχεται να τιμήσει μια επιφανή προσωπικότητα αλλά να λυτρώσει ουσιαστικά το συλλογικό πένθος, η εικόνα πρέπει να μιλάει από μόνη της. Το πετυχαίνει το γλυπτό το οποίο επέλεξε να στήσει ο Δήμος Αθηναίων για τα Τέμπη; Είναι όσο δηλωτικό χρειάζεται για μια τραγωδία που συντάραξε τη χώρα και έφερε ξανά τον κόσμο στους δρόμους; Όταν οι διαδηλωτές στην επέτειο του ενός χρόνου πήραν κόκκινη μπογιά και έγραψαν τα ονόματα των 57 θυμάτων μπροστά ακριβώς στη Βουλή;
Από τα φωτορεαλιστικά που δόθηκαν στη δημοσιότητα, καταλαβαίνουμε ότι επιλέχθηκε μια πρόταση που να μην ταράζει ιδιαιτέρως τα νερά. Αναγνωρίζουμε βέβαια τον άμεσο συμβολισμό που έχει ένα ξεραμένο δέντρο και οι πεταλούδες. «Δεκαεννέα ρίζες θα είναι πλεγμένες ανά τριάδες, οι οποίες θα καταλήγουν σε 57 κλαδιά πάνω στα οποία θα βρίσκονται τα 57 πουλιά που συμβολίζουν τις ψυχές των ανθρώπων που χάθηκαν, ένωσαν το πεπρωμένο τους σε μια κοινή πορεία, σε ένα κοινό ταξίδι που είχε αρχή αλλά δεν είχε τέλος», σημείωσε η εικαστικός που επιλέχθηκε για την ανάθεση Μαρία Μανδάκη, της οποίας δουλειά βλέπουμε για πρώτη φορά στον δημόσιο χώρο.
Αναγνωρίζουμε ότι ένα «Δέντρο των Ψυχών», όπως είναι ο τίτλος, ξορκίζει την αδικία των χαμένων ανθρώπων. Αναγνωρίζουμε, επίσης, ότι ένα σιδερένιο μνημείο με τη μορφή του δέντρου, λογικά μιλώντας, θα δένει αρμονικά στο περιβάλλον του πάρκου στην Πειραιώς. Να σημειώσουμε ότι η αρχική ιδέα προήλθε από τον σιδηρουργό Γιώργο Σαντεξή, με τον οποίον η εικαστικός θα συνεργαστεί για την υλοποίηση του μνημείου.
Αλλά, από την άλλη, οφείλουμε να αναρωτηθούμε κατά πόσο ένα δέντρο απηχεί την οργή της κοινωνίας και το πάγωμα που νιώσαμε όλοι μας στη σκέψη του ακαριαίου θανάτου σε ένα δρομολόγιο όπου, κάποια στιγμή, είχαμε επιβιβαστεί. «Το Δένδρο των Ψυχών συμβολίζει τη ζωή και την ελπίδα», ανέφερε στην παρουσίαση του μνημείου ο δήμαρχος Χάρης Δούκας. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, φαίνεται ότι αποφεύγει προσεκτικά να μην πατήσει «νάρκες» που θα ήταν αρκετές για να δυναμιτίσουν ακόμη περαιτέρω την τεταμένη σχέση μεταξύ αυτοδιοίκησης του Δήμου Αθηναίων και της κυβέρνησης.
