Green Kypseli: Κάτοικοι οργανώνονται για να πρασινίσει η Κυψέλη

Τι σημαίνει όταν ζητάς από ένα οκτάχρονο παιδί να φανταστεί το πάρκο των ονείρων του επάνω σε ένα εγκαταλελειμμένο οικόπεδο, αλλά εκείνο αδυνατεί να το κάνει εικόνα; Όταν νέοι γονείς αναγκάζονται να αφήσουν το προηγούμενο σπίτι τους, επειδή δεν υπήρχε πάρκο σε προσεγγίσιμη απόσταση; Όταν μέσα σε μία περιοχή περίπου 2,2 τ.χλμ. επιλέγεται συστηματικά από τους πεζούς ένας συγκεκριμένος δρόμος, επειδή είναι ο μόνος με πυκνή δενδροφύτευση και σκιά, ενώ στην ίδια περιοχή που έχει τόση ανάγκη για ανάσες από το μπετόν, χώροι πρασίνου παραμένουν αφρόντιστοι από την Πολιτεία;

Σημαίνει ότι βρίσκεσαι να κατοικείς στο άναρχα και υπερ-δομημένο κέντρο της πόλης που ονομάζεται Αθήνα και εμφανίζεται σταθερά στις τελευταίες θέσεις των ευρωπαϊκών κατατάξεων σχετικά με τα επίπεδα αστικού πρασίνου, με ό,τι συνεπάγεται αυτό – από πρόωρους θανάτους μέχρι σαρωτικές πλημμύρες στον καιρό της κλιματικής αλλαγής. Το πρόβλημα γίνεται ιδιαίτερα αισθητό σε μια περιοχή τόσο πυκνοκατοικημένη όσο η Κυψέλη, απ’ όπου και συλλέχθηκαν όλες οι παραπάνω παρατηρήσεις, μέσω μιας πρωτοβουλίας κατοίκων που τρέχει τους τελευταίους μήνες.

Περιγράφοντας τον βασικό στόχο της, το όνομα της πρωτοβουλίας είναι Green Kypseli.

Ξεκίνησε από μία χούφτα λίγων ανθρώπων με στόχο «να ανακτήσουμε και να πρασινίσουμε τη γειτονιά μας», όπως μας μεταφέρει η σχεδιάστρια Dagny Rewera που είχε την αρχική ιδέα του εγχειρήματος, μια ιδέα που ήρθε καθώς έκανε τη διαδρομή μεταξύ Κυψέλης και Εξαρχείων, πηγαίνοντας τον γιο της στο νηπιαγωγείο. «Η απουσία δέντρων και βλάστησης μου έκανε εντύπωση, όχι μόνο για μένα, αλλά και για την ευημερία του παιδιού μου και της κοινότητας». Αντίστοιχα βιώματα είχαν να αφηγηθούν και τα υπόλοιπα μέλη που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στον πυρήνα (οι Βίκυ Τσίρου, Σιμώνη Νιάρου και Vincent Rebers), αποφασίζοντας έτσι σε πείσμα των καιρών να διεκδικήσουν την αλλαγή «από τα κάτω» σε ένα θέμα που δυστυχώς κοντεύουμε να αποδεχθούμε ως δεδομένο.

Απεναντίας, διεθνείς έρευνες έχουν δείξει ότι πρωτοβουλίες τέτοιου είδους είναι οι μόνες που εξασφαλίζουν ότι τα έργα πρασίνου θα καλύπτουν πραγματικές, τρέχουσες ανάγκες (και όχι επικοινωνιακούς σκοπούς), αυξάνοντας παράλληλα τις πιθανότητες να μείνουν ζωντανά σε βάθος χρόνου.«Ενισχύουν το αίσθημα ιδιοκτησίας αλλά και ευθύνης των κατοίκων για τον δημόσιο χώρο. Όταν οι κοινότητες εμπλέκονται άμεσα στη δημιουργία των χώρων αυτών, είναι λογικό ότι μελλοντικά θα τους σέβονται και θα τους φροντίζουν περισσότερο».

Από την εμπειρία τους μέχρι σήμερα, διαπιστώνουν ότι «υπάρχει έντονη επιθυμία του κόσμου να υπάρξει αλλαγή, άνθρωποι ήρθαν στις δράσεις μας ακόμη και απ’ την άλλη άκρη της πόλης, το Μενίδι, τον Πειραιά, και μάλιστα ορισμένοι έφεραν έτοιμα σχέδια για προτάσεις όπως εγκαταστάσεις κομποστοποίησης μέσα στον αστικό ιστό».

Μέσα απ’ τις διαφορετικές δράσεις που έχουν διοργανώσει μέχρι σήμερα, από προσωπικές συνεντεύξεις μέχρι εκπαιδευτικά εργαστήρια για παιδιά και περιπάτους στην περιοχή, η ομάδα έχει συλλέξει πολύτιμη γνώση, αλλά το ακόμη σημαντικότερο επίτευγμα είναι ότι έχει ολοκληρώσει τη δική της χαρτογράφηση στο πράσινο της Κυψέλης – μία χαρτογράφηση που έγινε με αναλογικά και ψηφιακά μέσα, ξεκινώντας από το μηδέν.

«Στόχος μας δεν ήταν απλώς να επισημάνουμε τι έλειπε από άποψη πρασίνου στην περιοχή, αλλά να δημιουργήσουμε μια χρήσιμη και διαμορφωμένη από την κοινότητα βάση δεδομένων για τις μελλοντικές δράσεις», ένα εργαλείο το οποίο είναι απαραίτητο για κάθε χάραξη πολιτικής πρασίνου και, όπως εξηγούν, θα μπορούσε ως μοντέλο να αναπαραχθεί για να εφαρμοστεί και σε άλλες περιοχές ή πόλεις.

Πόσο πράσινη είναι στ’ αλήθεια η Κυψέλη

Το ψηφιακό εργαλείο χαρτογράφησης βρίσκεται ακόμη στο στάδιο ανάπτυξης. Βασίζεται σε ανοιχτά προσβάσιμες χαρτογραφικές πηγές, όπως είναι το Google Street View, το OpenStreetMap και τα δορυφορικά δεδομένα του Copernicus, και όχι σε δεδομένα του δήμου, επιτρέποντας την ανεξαρτησία και τη διαφάνεια του εγχειρήματος. Άλλωστε, σε πολλές περιπτώσεις, τα μέλη παρατήρησαν σοβαρές αναντιστοιχίες – χώροι που αποτυπώνονται ως πράσινοι αλλά είναι χωρίς φύτευση, οικόπεδα που φαίνονται κενά αλλά έχουν οικοδομηθεί κοκ.

Μερικά από τα πορίσματα τα οποία έχουν προκύψει μέχρι σήμερα μέσω των καταγραφών από την ομάδα, παρουσιάζουμε παρακάτω.

Να επισημάνουμε ότι όλες οι παρατηρήσεις –όπως και συνολικά το πρότζεκτ Green Kypseli– έχουν διαμορφωθεί υπό το πρίσμα του κανόνα «3–30–300», μιας οδηγίας που εφαρμόζεται διεθνώς για πιο πράσινες, βιώσιμες και ανθεκτικές πόλεις, περιγράφοντας τους εξής απλούς στόχους: κάθε κάτοικος πρέπει να βλέπει τουλάχιστον 3 δέντρα από το διαμέρισμά του, κάθε γειτονιά πρέπει να διαθέτει φυσική σκίαση τουλάχιστον κατά 30% από δέντρα και κάθε σπίτι της περιοχής πρέπει να διαθέτει σε ακτίνα ως 300 μ. έναν φροντισμένο χώρο πρασίνου (έκτασης τουλάχιστον 5.000 τ.μ.).

Μάλιστα, τον παραπάνω στόχο έχει δεσμευτεί να εφαρμόσει ο Χάρης Δούκας για την Αθήνα, ακόμη ένας λόγος για να εξετάσουμε λοιπόν πόσο απέχουμε από το όραμα σε περιοχές υψηλής πληθυσμιακής συγκέντρωσης, όπως η Κυψέλη.

Σανίδα σωτηρίας για την πρόσβαση σε πράσινο, η Φωκίωνος Νέγρη

Για σχεδόν το 50% των κατοίκων της Κυψέλης, η Φωκίωνος Νέγρη αποτελεί τον πλησιέστερο πνεύμονα πρασίνου έκτασης. Ωστόσο, παρά το αδιαμφισβήτητο πράσινο, δεν μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς ως πάρκο, ενώ τα χαμηλής περίφραξης κάγκελα μειώνουν τη δυναμική του, αποτρέποντας το κοινό να εισέλθει στο εσωτερικό του.

Πάνω από το 50% των κτιρίων βρίσκεται κοντά σε χώρο πρασίνου

Εάν παρά τις ιδιαιτερότητες προσμετρήσουμε τον πεζόδρομο της Φωκίωνος Νέγρη, στον κανόνα της απόστασης έως 300 μ. από μεγάλο πάρκο ανταποκρίνεται το 50,7% της Κυψέλης. Με βάση τις πραγματικές διαδρομές με τα πόδια από κάθε χαρτογραφημένο κτίριο, η μέση απόσταση προσδιορίζεται στα 298 μ., απόσταση που καλύπτεται ενός 4-6 λεπτών. Από την άλλη, χωρίς τον κεντρικό πεζόδρομο στην εξίσωση, τα αποτελέσματα θα ήταν αποκαρδιωτικά.

Το Πεδίον του Άρεως εξυπηρετεί σε εγγύτητα μόλις το 8%

Είναι ενδιαφέρον και μάλλον απρόσμενο το γεγονός ότι το μοναδικό πραγματικό πάρκο στην περιοχή, το Πεδίον του Άρεως, από άποψη εγγύτητας εξυπηρετεί άμεσα μόλις το 8% των κτιρίων της περιοχής (εντός 300 μ.). Επιπλέον, με την απουσία των κατάλληλων υποδομών, ο δρόμος ταχείας κυκλοφορίας Ευελπίδων καθιστά δύσκολη και αγχωτική τη διέλευση προς το πάρκο για τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.

Το ποσοστό δενδροκάλυψης «είναι καταθλιπτικό»

Τη στιγμή που η σύσταση από τους διεθνείς ερευνητές ορίζει ως ελάχιστο ποσοστό δενδροφύτευσης ανά γειτονιά το 30%, ένα ποσοστό άμεσα συνδεδεμένο όχι μόνο με την ποιότητα ζωής αλλά και την εξισορρόπηση του φαινομένου της θερμικής νησίδας σε περιόδους καύσωνα, στην Αθήνα επικρατεί ο απογοητευτικός μέσος όρος του (μόλις) 11%. Συγκεκριμένα για την Κυψέλη, ποσοστό δενδροφύτευσης κατά 30% διαθέτει σε ακτίνα 300 μ. μόλις το 3,4% όλης της περιοχής (173 κτίρια), ενώ το υπόλοιπο 96,6% δεν ανταποκρίνεται στην οδηγία.

Πολλοί δρόμοι με ελάχιστα ή καθόλου δέντρα

Μέσα από τη διαδικασία της καταγραφής από την ομάδα, αποκαλύφθηκε ότι ένα εξαιρετικά μεγάλος αριθμός οδών στην Κυψέλη δεν διαθέτουν δενδροστοιχία. «Είναι ενδιαφέρον ότι στα σημεία αυτά διαπιστώθηκε πιο έντονη προσπάθεια από τους κατοίκους να πρασινίσουν την εικόνα του δρόμου τους με γλάστρες και αυτοσχέδιες ζαρντινιέρες, μια απόδειξη για την ανθεκτικότητα της κοινότητας και την επιθυμία της για μια πιο βιώσιμη πόλη».

Συχνά αποδεκατισμένα τα δέντρα στα πεζοδρόμια

Ακόμη και στους υπόλοιπους δρόμους που έχουν δενδροστοιχία, η κατάσταση είναι ανησυχητική: τα δέντρα ασφυκτιούν στα στενά πεζοδρόμια της Κυψέλης, αρκετά από αυτά έχουν κοπεί ή κλαδευτεί άγαρμπα, ορισμένα βρέθηκαν με τσιμέντο ή πίσσα στη βάση του κορμού τους, ενώ τα πιο πολλά είναι σημαδεμένα από τις αλυσίδες των μοτοσικλετών. Κατά βάση, πρόκειται για εσπεριδοειδή (νεραντζιές) και άρα χαμηλού ύψους δέντρα, που δεν καλύπτουν την ανάγκη για θέα πρασίνου στους επάνω ορόφους των κτιρίων.

Πιο αποκομμένο από τους χώρους πρασίνου, το τμήμα της Αγίας Ζώνης

Παρότι εντοπίζονται μερικοί ιδιωτικοί χώροι με κάλυψη πρασίνου στη συγκεκριμένη γειτονιά (βλ. προαύλιος χώρος Άσυλου Ανιάτων, οικόπεδο στη συμβολή των οδών Δροσοπούλου & Τενέδου), παραμένουν περιφραγμένοι, αποκλείοντας την πρόσβαση στο κοινό. Από την άλλη, ενώ ο λόφος Ελικώνας (Αλεπότρυπα) γειτνιάζει με το τμήμα της Αγίας Ζώνης, η είσοδος βρίσκεται στην απέναντι πλευρά του λόφου, ωφελώντας τελικά ένα μικρό αριθμό νοικοκυριών της Κυψέλης – κι αυτό δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα με τον λόφο στα σύνορα με την Γκράβα.

Υποβαθμισμένος ο Λόφος Ελικώνα

Πριν μερικούς μήνες, υλοποιήθηκε ένα πρώτο βήμα με τη δενδροφύτευση δασυλλίου σε τμήμα του λόφου από τον Δήμο Αθηναίων, όμως –όπως παρατήρησαν κατά την επίσκεψή τους τα μέλη της ομάδας– συντρέχει ανάγκη συνολικής αναβάθμισης και φροντίδας του χώρου, καθώς «μεγάλο μέρος του υψώματος είναι γυμνός βράχος, γεμάτος σκουπίδια και περιττώματα σκύλων». Στην παρούσα φάση, δεν εξυπηρετεί παρά λιγοστούς κατοίκους.

Υπάρχουν ρεαλιστικές και εφαρμόσιμες λύσεις;

Ρωτάω την ομάδα εάν βλέπουν περιθώρια βελτίωσης, δεδομένης της κορεσμένης δόμησης και των υπόλοιπων παθογενειών από τις οποίες βάλλεται η Κυψέλη, όπως οι στενοί δρόμοι και τα ακόμη στενότερα πεζοδρόμια που δεν επαρκούν καν για την κίνηση των πεζών, πόσο μάλλον για να υποδεχθούν νέες συστοιχίες δέντρων. Εύκολη απάντηση δεν υπάρχει σε ένα θέμα τόσο σύνθετο όσο η βιώσιμη κινητικότητα και ο πολεοδομικός σχεδιασμός, αλλά υπάρχουν από την άλλη «ιδέες που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν με προσεκτική μελέτη», όπως μεταφέρει η ομάδα.

Για παράδειγμα, μια εξαιρετική ευκαιρία βρίσκεται στα πολυάριθμα κενά οικόπεδα που υπάρχουν διάσπαρτα στη γειτονιά. «Ένα πρόσφατο παράδειγμα είναι η γωνία Λέσβου και Δροσοπούλου, όπου μετά την κατεδάφιση ενός παλιού κτιρίου, το κενό οικόπεδο μετατράπηκε για λίγο σε άτυπο χώρο πρασίνου με τα φυτά που φύτρωσαν και έτσι οι κάτοικοι άρχισαν να τον χρησιμοποιούν για να βγάλουν βόλτα τα σκυλιά τους. Παρότι δεν ήταν πραγματικά πράσινος ή όμορφος, αντανακλούσε μια σαφή ανάγκη της κοινότητας».

Μάλιστα, παράλληλα με το εργαλείο χαρτογράφησης πρασίνου, η ομάδα αναπτύσσει επίσης έναν χάρτη των άδειων και εγκαταλειμμένων οικοπέδων, για τα οποία διερευνά παράλληλα το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.

Παράλληλα, για να προστεθεί περισσότερο πράσινο σε κορεσμένες γειτονιές όπως η Κυψέλη χρειάζεται φαντασία: π.χ. εφαρμογή κάθετων κήπων στις τυφλές όψεις πολυκατοικιών (πρακτική η οποία εφαρμόζεται και στη Σιγκαπούρη), κρυμμένοι κήποι πίσω από τις προσόψεις κτιρίων, μικρές ανάσες πρασίνου ακόμη και μπροστά από τις εισόδους των πολυκατοικιών, αλλά και κήποι στις ανεκμετάλλευτες ταράτσες.

Στους επόμενους στόχους της ομάδας περιλαμβάνεται η δημιουργία ενός κοινοτικού κήπου, ενός κοινόχρηστου χώρου όπου τα οφέλη της καλλιέργειας τροφής θα συνδυάζονται με τις κοινωνικές ζυμώσεις, προς ένα καλύτερο, πιο βιώσιμο και αλληλέγγυο μέλλον. «Είναι πολύ ευτυχές ότι τόσο οι φορείς με τους οποίους έχουμε συνεργαστεί, όσο και όλα ανεξαιρέτως τα άτομα τα οποία έχουν συμμετάσχει στις δράσεις μας, έχουν εκφράσει ότι θέλουν να συνδράμουν ενεργά σε αυτή την αλλαγή, θέλουν να βοηθήσουν».

Όπως φαίνεται, υπάρχει ακόμα ελπίδα.

Περισσότερες πληροφορίες για το πρότζεκτ Green Kypseli και τις δράσεις του, εδώ.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ