Η ιστορία πίσω από το Αδριάνειο Υδραγωγείο, ένα θαύμα ηλικίας 2.000 χρόνων
Διασχίζει περίπου 20 χλμ., από τους πρόποδες της Πάρνηθας μέχρι το Κολωνάκι. Ήρθε η ώρα να αξιοποιήσουμε το ποτάμι-μνημείο που τροφοδοτεί σιωπηλά την πόλη με νερό από τα ρωμαϊκά χρόνια.
- 17 ΔΕΚ 2024
Δεν λένε τυχαία ότι η ιστορία κάνει κύκλους με έναν συχνά ειρωνικό τρόπο: Το ίδιο δίκτυο ύδρευσης που στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έλυσε το ως τότε μόνιμο και θνησιγενές πρόβλημα της λειψυδρίας στην αρχαία πόλη, το ίδιο δίκτυο το οποίο τροφοδοτούσε τη νεαρή πρωτεύουσα μετά την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, σήμερα –σχεδόν δύο χιλιετίες απ’ την κατασκευή του και ενώ παραμένει λειτουργικό– αναμένεται να δώσει την πιο βιώσιμη λύση που θα μπορούσε να υπάρξει για τη διαχείριση της κλιματικής αλλαγής και των ιστορικών χαμηλών στα υδάτινα αποθέματα του Λεκανοπεδίου.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο αναβιώνει. Μέχρι τον Μάρτιο του 2025, όπως ανακοίνωσε ο πρόεδρος της ΕΥΔΑΠ Γιώργος Στεργίου, θα έχει ολοκληρωθεί το πρώτο δίκτυο αξιοποίησης του υδραγωγείου, εντός των διοικητικών ορίων του Χαλανδρίου, με τον δήμο αλλά και τους δημότες να αξιοποιούν ξανά μετά από χρόνια το απόθεμα του ιστορικού έργου (που ως τώρα πήγαινε χαμένο) για δευτερεύουσες χρήσεις, όπως πότισμα και καθαρισμούς.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Το παραπάνω πρόγραμμα υλοποιείται πιλοτικά και αποτελεί μόνο ένα μέρος από την προσπάθεια συνολικής ανάδειξης του ρωμαϊκού υδραγωγείου που τελείται τα τελευταία χρόνια, με πρωτοβουλία της ΕΥΔΑΠ (και ειδικότερα του κ. Γιώργου Σαχίνη) και σε συνεργασία με το ΥΠΠΟΑ αλλά και με την Περιφέρεια Αττικής, έχοντας ενταχθεί στο ΕΣΠΑ 2021-2027.
Στόχος είναι να εφαρμοστεί ένα ανάλογο μοντέλο αξιοποίησης και στους οκτώ δήμους του Λεκανοπεδίου τους οποίους διασχίζει, συντονίζοντας παράλληλα έργα πνοής επάνω στην υδάτινη διαδρομή, αλλά και πολλά περισσότερα.
Διότι, το Αδριάνειο σήμερα αποτελεί ένα «ποτάμι-μνημείο» με ισχυρή κοινωνική αλλά και πολιτιστική εκτός από περιβαλλοντική αξία, όπως είχε υπογραμμίσει ο Γιώργος Σαχίνης σε σχετική με το υδραγωγείο δράση που είχαμε παρακολουθήσει πριν λίγους μήνες από την ομάδα Urban DigProject.
Το σπουδαίο υδραγωγείο δεν αναβιώνει μόνο μέσα απ’ τα έργα της ΕΥΔΑΠ. Παράλληλα, πυροδοτεί δράσεις και φεστιβάλ (π.χ. Hidrant Festival), αλλά και, ακόμη σημαντικότερα, νέες πρωτοβουλίες πολιτών για το θέμα (Αλληλέγγυα κοινότητα νερού), συνδράμοντας στην καλλιέργεια μιας νέας κουλτούρας της πόλης με το νερό.
Η ιστορία του Αδριάνειου Υδραγωγείου
Μπορεί οι περισσότεροι να μη γνωρίζουν ακριβώς τα (άκρως εντυπωσιακά) στοιχεία του υδραγωγείου, αλλά με κάθε βεβαιότητα γνωρίζουν το κύριο σημείο το οποίο μαρτυρά την ύπαρξή του σιωπηλά σε χιλιάδες περαστικούς σήμερα: είναι η πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι, που όπως προδίδει το όνομα, κάτω από την επιφάνεια κρύβονται δύο δεξαμενές μεταγενέστερων βέβαια χρόνων, στο σημείο όμως όπου κατέληγε υπογείως το ρωμαϊκό δίκτυο.
Επιγραφή γραμμένη με συγκοπτόμενες λατινικές λέξεις επιβιώνει ως σήμερα στο σημείο, τμήμα από το επιστύλιο του Αδριάνειου, αλλά λόγω διάβρωσης είναι δύσκολο να διαβάσεις τι ακριβώς αναγράφεται.
Αναφέρει ότι το υδραγωγείο άρχισε να κατασκευάζεται από τον αυτοκράτορα Αδριανό (76-138 μ.Χ), ωστόσο το ολοκλήρωσε ο γιος του (και το αφιέρωσε σε εκείνον) ο Αντωνίνος. Υπολογίζεται ότι ξεκίνησε περί το 125 μ.Χ. και παραδόθηκε το 140 μ.Χ., αποτελώντας έτσι το ιστορικότερο έργο ύδρευσης της πόλης της Αθήνας, όχι μόνο για τους αιώνες που μεσολαβούν μέχρι σήμερα αλλά και για το μέγεθος του κατασκευαστικού έργου, που αποτελεί σήμερα παράδειγμα αρτιότητας και βιώσιμης φιλοσοφίας.
Το δίκτυο το οποίο κατασκευάστηκε συνέδεε τους πρόποδες της Πάρνηθας με το κλεινόν άστυ, απόσταση περίπου ίση με 20 χλμ. Το υπόγειο δίκτυο άρχιζε από το σημερινό Ολυμπιακό Χωριό, συγκεντρώνοντας τα νερά που αφθονούσαν στην περιοχή (περίπου 50 πηγές), και συνεχίζοντας κάτω από τη γη, σε βάθος γύρω στα 30 μ., μέχρι το κλεινόν άστυ. Για την κατασκευή του είχαν χρησιμοποιηθεί περί τα 400 φρεάτια, κάποια από τα οποία επιβιώνουν μέχρι σήμερα: οι εργάτες εισέρχονταν υπογείως μέσω αυτών και προχωρούσαν με αντίθετη κατεύθυνση ώσπου να συναντηθούν στη μέση.
Το ακόμη πιο εντυπωσιακό στην κατασκευαστική τεχνοτροπία που χρησιμοποίησαν οι μηχανικοί του Αδριανού είναι το ίδιο το τούνελ, μια σήραγγα στιβαρή, όχι όμως απροσπέλαστη: τα μικρά κενά τα οποία άφηναν μεταξύ τους οι συνδέσεις στον πλάτους 0,50 μ. και ύψους 0,80-2 μ., επέτρεπαν στο έργο να απορροφά καθ΄ όλη τη διαδρομή τα νερά του υδροφόρου ορίζοντα. Έτσι, ακόμη και σε περιόδους λειψυδρίας, το υδραγωγείο συνέχιζε να λειτουργεί μαζεύοντας το απόθεμα νερού που συγκεντρωνόταν κάτω από το έδαφος.
Όπως είχε αναφέρει σε συνέντευξη στο OneMan η περφόρμερ Ειρήνη Αλεξίου από το UrbanDig Project που είχε μελετήσει την ιστορία του υδραγωγείου, «είναι μια τεράστια δεξαμενή που προσαρμόζεται σε διαφορετικά βάθη, πετρώματα και ύψη ανά σημείο. Αλλού λαξεύοντας τον βράχο και αλλού χτιστά, με ποικιλία στις διατομές του». Είναι τρομερό το γεγονός ότι ακόμη και τα σημεία που φράχτηκαν στην πάροδο των χρόνων (π.χ. από σύγχρονες κατασκευές) δεν μπόρεσαν να εμποδίσουν την πορεία του νερού. «Το νερό μέσα στο υδραγωγείο συνεχίζει να κινείται σταθερά, υπακούοντας απλά στο νόμο της βαρύτητας».
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, συνεχίζει να αποθηκεύει και να διοχετεύει το νερό μέχρι σήμερα, έχοντας επιβιώσει από πολέμους και καταστροφές, διδάσκοντας τελικά τη σοφία της κατασκευαστικής απλότητας.
