Η ιστορία πίσω από το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά που θα γίνει ξενοδοχείο
Ένα κτίριο μικτής χρήσης του 19ου αι. στα πρότυπα της Βιέννης. Με αφορμή την πολυαναμενόμενη έκθεση και τη ριζική ανακαίνιση αμέσως μετά, ανατρέχουμε στην ιστορία του κτιρίου του Τσίλλερ στη συμβολή Πανεπιστημίου και Χαρ. Τρικούπη.
- 14 ΟΚΤ 2024
Στο ίδιο κομμάτι της πόλης όπου στα τέλη του 19ου εκδηλώθηκε ο οικοδομικός πυρετός για τη δημιουργία μιας νέας λαμπρής πρωτεύουσας με δημόσια και ιδιωτικά κτίρια νεοκλασικού ρυθμού, σήμερα –και αφότου έχει μεσολαβήσει η κρίση, η ερήμωση και το τραμπολίνο τιμών στο real estate– εκδηλώνεται με ραγδαία ταχύτητα ο επενδυτικός πυρετός των υπερπολυτελών ξενοδοχειακών μονάδων.
Αναφερόμαστε στις οδούς Πανεπιστημίου και Σταδίου, στο κομμάτι δηλαδή από τα Παλιά Ανάκτορα ως τα Χαυτεία (για να συνεχίσουμε τον παραλληλισμό με την Αθήνα της Μπελ Επόκ), όπου το ένα μετά το άλλο, ακίνητα τα οποία παρέμεναν για δεκαετίες εγκαταλελειμμένα –σχεδόν όλα, σπουδαίας ιστορικής σημασίας που έχουν κριθεί διατηρητέα– έχουν περάσει πλέον σε φάση ανακατασκευής και ριζικής αναμόρφωσης, με τα συνεργεία να δουλεύουν πυρετωδώς πίσω από τις καλυμμένες από λινάτσες προσόψεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της κατηγορίας αποτελεί (και) το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά στη συμβολή Πανεπιστημίου και Χαριλάου Τρικούπη, δίπλα από το κτίριο του REX και απέναντι από την πλατεία Σανταρόζα. Το ταλαιπωρημένο παρά τη μεγάλη ιστορία του μέγαρο, ιδιοκτησίας του ΕΦΚΑ, όπως έχει γίνει γνωστό από τον χειμώνα του 2022, βγήκε σε πλειοδοτικό διαγωνισμό και κατοχυρώθηκε στον όμιλο Μήτση (Mitsis Hotel) για να μετατραπεί σε ξενοδοχείο πέντε αστέρων. Μάλιστα, όπως όλοι θυμόμαστε, η υπόθεση της συγκεκριμένης εκμίσθωσης (για 35 + 10 έτη) προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις, μόλις έγινε αντιληπτό ότι περιλαμβάνει και το σινεμά του ισογείου, τον ιστορικό κινηματογράφο Ιντεάλ, του οποίου η τύχη παραμένει αβέβαιη.
Προς το παρόν, στους ορόφους του Μεγάρου Σλήμαν-Μελά δεν έχουν ξεκινήσει οι εργασίες από τα συνεργεία. Από την άλλη, έχουν ξεκινήσει και αυτές τις ώρες κορυφώνονται οι εργασίες προετοιμασίας από καλλιτέχνες και διοργανωτές για την ίσως πιο πολυαναμενόμενη εικαστική έκθεση του φθινοπώρου: μια ανάσα προτού μετατραπεί σε ξενοδοχείο, το μεγαλοπρεπές «φάντασμα» της Πανεπιστημίου αποκαλύπτεται με μια μεγάλης παραγωγής έκθεση (από 17/10), η οποία θα οδηγεί το κοινό σε μια εμβυθιστική, υπαρξιακή και σίγουρα αναπάντεχη διαδρομή, δια χειρός του καταξιωμένου επιμελητή Κώστα Πράπογλου (Το φαινόμενο της Πεταλούδας, Reality Check κ.ά.).
Μοναδική οδηγία που έχει δοθεί για τους επισκέπτες, να φορούν κλειστά υποδήματα. Πολύ πιθανό, μερικά από τα βασικά στοιχεία της ιστορίας του κτιρίου που θα παραθέσουμε στη συνέχεια, να ενέπνευσαν έργα καλλιτεχνών που θα δούμε στην έκθεση.
Ένα (δεύτερο) σπίτι για τον Ερρίκο Σλήμαν
Μεταφερόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, την περίοδο που το αττικό τοπίο προσελκύει ομογενείς επιχειρηματίες και όλοι οι επιφανείς της ανώτερης τάξης επιζητούσαν να οικοδομήσουν ένα λαμπρό μέγαρο σε κεντρικό σημείο, το οποίο να επικυρώνει το κοινωνικό-οικονομικό τους στάτους. Οι πιο ευκατάστατοι και προνομιούχοι, ο «αφρός» αυτής της τάξης απευθυνόταν στον Ερνστ Τσίλλερ, έναν «δεινό χειριστή του εκλεκτικισμού της Αναγέννησης» όπως έγραφε ο Κώστας Μπίρης, που είχε από νωρίς αποκτήσει φήμη στην αθηναϊκή κοινωνία.
Ανάμεσα στο πελατολόγιο του γραφείου του, συμπατριώτης και πάνω από όλα φίλος του, ήταν ο Ερρίκος Σλήμαν, ο ερευνητής ο οποίος είχε ανακαλύψει τον θησαυρό της αρχαίας Τροίας και από ερασιτέχνης αρχαιολόγος βρέθηκε να απολαμβάνει τον μέγιστο σεβασμό διεθνώς. Η σχέση τους επιβεβαιώνεται και από τα διάφορα κτίρια για τα οποία είχαν συνεργαστεί.
Καταρχήν για εκείνον, απ’ όταν επέστρεψε από τις ανασκαφές και εγκαταστάθηκε στην πόλη των Αθηνών το 1878, ο Τσίλλερ είχε σχεδιάσει την (όπως καταγράφεται) πλουσιότερη οικεία που είχε χτιστεί μέχρι εκείνη τη στιγμή, με εντελώς πρωτοποριακά συστήματα πυρόσβεσης, εξαερισμού και θέρμανσης. Το Μέγαρο Ερρίκου Σλήμαν είναι ευρύτερα γνωστό ως Μέγαρο Ιλίου Μέλαθρον, ενώ σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο και δεν ταυτίζεται με το Μέγαρο Σλήμαν-Μελά του αριθμού 46 της Πανεπιστημίου, παρά την παραπλήσια ονομασία αυτών των δύο.
Το επίμαχο κτίριο που θα μετατραπεί προσεχώς σε ξενοδοχείο, οικοδομήθηκε λίγα χρόνια αργότερα ως «προσοδοφόρο ακίνητο» για την οικογένεια Σλήμαν, όπως διαβάζουμε στη σχετική αναφορά από τον κατάλογο της έκθεσης που είχε διοργανώσει η Εθνική Πινακοθήκη για τον Τσίλλερ. Χτίστηκε, δηλαδή, για να εξασφαλίσει έσοδα στους απογόνους του Γερμανού αρχαιολόγου και συγκεκριμένα στα παιδιά του, Αγαμέμνονα και Ανδρομάχη. Προβλεπόταν το κτίριο να έχει μικτή χρήση (κατοικίες, γραφεία και εμπορικά καταστήματα) με οριζόντια κατανομή – ένα πρότυπο το οποίο απαντάται σε αντίστοιχα μεγάλα κτίρια νεο-αναγεννησιακά στη Βιέννη, όπου είχε μαθητεύσει ο Τσίλλερ.
Μάλιστα, από τα σχέδια τα οποία είχε συμπεριλάβει στην έκθεση η Εθνική Πινακοθήκη, φαίνεται πως στο έργο ο Τσίλλερ έχει ακολουθήσει τη διαίρεση της πρόσοψης σε τρία τμήματα που κατέληγαν σε πύργους για τον τονισμό της στέψης, οι οποίοι όμως δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Κατά τα άλλα, παρατηρούμε ότι τα μορφολογικά στοιχεία είναι σχετικά λιτά, σε σχέση με την τυπολογία που άφησε ως κληρονομιά ο Τσίλλερ. Μάλιστα, το κτίριο αποτελούσε ουσιαστικά το ένα τμήμα από συγκρότημα κτιρίων, στο οποίο περιλαμβάνεται και το κτίριο του Παλαιού Ωδείου.
Κατά τη διάρκεια των χρόνων, πέρασε από διάφορες χρήσεις, σχετικές αλλά και άσχετες με αυτές για τις οποίες σχεδιάστηκε. Ένα ορόσημο ήταν και η στέγαση σχολείων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Ορόσημο ήταν και η σύνδεση με το σινεφίλ κοινό της πόλης μέσω του (δεύτερου παλαιότερου στην πόλη κινηματογράφου) Ιντεάλ, όπως και του ομώνυμου εστιατορίου που λειτουργούσε εκεί.
Σε μερικούς απ’ τους ορόφους του κτιρίου είχε φιλοξενηθεί μέρος της τελευταίας Μπιενάλε της Αθήνας (Έκλειψη), ενώ τώρα, με την έκθεση wanderlust / all passports του Κώστα Πράπογλου πρόκειται να αποκαλυφθεί (για πρώτη φορά) το σύνολο του υποβλητικού κτιρίου, που ισορροπεί μεταξύ μεγαλείου και εγκατάλειψης.
