Η ιστορία πίσω από το βιομηχανικό συγκρότημα της Πειραιώς 260
Από τις χρυσές εποχές και το φινάλε του εργοστασίου Τσαούσογλου μέχρι την τολμηρή απόφαση του Φεστιβάλ Αθηνών και την τωρινή εξαγορά του συμπλέγματος από το Υπουργείο Πολιτισμού.
- 1 ΦΕΒ 2024
Στην κοινή συνείδηση, έχει καταστεί από καιρό συνώνυμο του Φεστιβάλ Αθηνών. Αλλά σε επίπεδο ιδιοκτησιακού καθεστώτος παρέμενε μια σημαντική εκκρεμότητα η οποία λύθηκε πολύ πρόσφατα, με την ολοκλήρωση της εξαγοράς και μεταβίβασης του βιομηχανικού συγκροτήματος της λεωφ. Πειραιώς στο Υπουργείο Πολιτισμού, όπως ανακοινώθηκε.
Οι πόροι για την αγορά (12,6 εκατ. €) εκταμιεύτηκαν από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, με αποδέκτη την Εθνική Τράπεζα, στην οποία είχε περιέλθει η έκταση αφότου εγκαταλείφθηκε το εργοστάσιο από τη βιομηχανία επίπλων, τη δεκαετία του 1990.
Το σχέδιο της μεταβίβασης βρισκόταν εδώ και χρόνια στο τραπέζι. Άλλωστε, από την άνοιξη του 2022 μεταφέρθηκαν σε κτίριο του συγκροτήματος οι διοικητικές υπηρεσίες του Φεστιβάλ και ανακοινώθηκε η πρόθεση του ΥΠΠΟΑ να εγκατασταθούν σε διπλανό κτίριο και οι υπηρεσίες του Οργανισμού Διαχείρισης Πολιτιστικών Πόρων, για την οποία (μετεγκατάσταση) έχει εκπονηθεί και εγκριθεί η προμελέτη από πέρσι.
Με την τωρινή εξαγορά μπαίνει και επίσημα σε λειτουργία η προσπάθεια ανάπτυξης ενός «ισχυρού πολιτιστικού πόλου» στην Πειραιώς, ενός πόλου που δεν θα εξαντλείται στις δράσεις του φεστιβάλ τα καλοκαίρια, όπως ανέφερε η υπουργός Λίνα Μενδώνη.
Τόσο χρονικά όσο και χωρικά, το συγκρότημα διαθέτει δυνατότητες περαιτέρω διαμόρφωσης και αξιοποίησης, πάντα με σεβασμό στον χαρακτήρα του. Πρόκειται για έκταση περίπου 30 στρεμ. με 15 κτίρια, τα πιο πολλά σε παράταξη και τα τέσσερα (πιο μεγάλα) από τα οποία έχουν κηρυχθεί ως προστατευόμενα μνημείο για την αξία του σε επίπεδο βιομηχανικής κληρονομιάς, αποτελώντας τυπικό δείγμα κατασκευής του είδους. Είναι τυπικά μεταλλικά κτίρια βιομηχανικού τύπου, με φέροντες οργανισμούς από επαναλαμβανόμενα πλαίσια.
Συγκεκριμένα, οι εγκαταστάσεις αυτές εμφανίστηκαν μεταπολεμικά στον άξονα της Πειραιώς για λογαριασμό της ΕΒΜΕ Τσαούσογλου – εταιρία με εξειδίκευση στην κατασκευή μεταλλικών επίπλων.
Η ιστορία του εργοστασίου μέχρι το 1990
Εκείνη την εποχή, η Πειραιώς ήταν ένας κατεξοχήν άξονας βιομηχανικού χαρακτήρα, προσφέροντας την ευκολία της διασύνδεσης μεταξύ Αθήνας και Πειραιά για τη μεταφορά των προϊόντων. Όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της εταιρίας, οι γιοι του Ιωάννη Τσαούσογλου (που ίδρυσε τη βιομηχανία επίπλων στη Θεσσαλονίκη, μετά τη μικρασιατική καταστροφή), μετέβησαν στην πρωτεύουσα το έτος 1954 και γρήγορα η ΕΒΜΕ εξελίχθηκε σε ηγέτη στον τομέα της κατασκευής επίπλων.
Τις δεκαετίες που ακολούθησαν (1960-1980) καταγράφηκαν μαζικές παραγγελίες, εκτινάσσοντας τα κέρδη. Μεταξύ άλλων, η ΕΒΜΕ Τσαούσογλου μετατρέπεται σε κύριο προμηθευτή του Δημοσίου, κατασκευάζοντας γραφεία, θρανία και καρέκλες, όπως οι σχολικές καρέκλες με τον μεταλλικό σκελετό από τις οποίος όλοι μας έχουμε περάσει. Η εντατικότητα και οι συνθήκες εργασίας στο συγκρότημα της οδού Πειραιώς αποτυπώνονται σε δημοσιεύματα της εποχής με τραγικό τρόπο.
«Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αυτή την επιχείρηση έχουν συμβεί πάρα πολλά ατυχήματα, από τα οποία δύο θανατηφόρα», αναγράφεται σε φύλλο του Ριζοσπάστη το 1978, και ο λόγος ήταν η «έλλειψη προστατευτικών μέτρων». Δεκάδες ατυχήματα καταγράφονται σε ανάλογα δημοσιεύματα.
Με την εισαγωγή του ready-made επίπλου τη δεκαετία του 1990, ο ανταγωνισμός γίνεται ανίκητος και το εργοστάσιο του αριθμού 260 κατεβάζει ρολά, ακολουθώντας το άδοξο φινάλε πολλών εργοστασίων επί της Πειραιώς και όχι μόνο. Το συγκρότημα εγκαταλείπεται και αργότερα περνάει (άγνωστο με πόσα χρήματα) στην κυριότητα της Εθνικής Τράπεζας. Βρίσκεται στη μέση του πουθενά με τα δεδομένα της εποχής, ανάμεσα σε εγκαταλελειμμένες και υπολειτουργικές βιομηχανικές μονάδες, προτού ιδρυθεί το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού στο όμορο συγκρότημα.
Η αναγέννηση με το Φεστιβάλ Αθηνών
Το βλέμμα στρέφεται στην Πειραιώς τη δεκαετία του 2000.
Είναι η περίοδος που κηρύσσονται διατηρητέα μια σειρά βιομηχανικών κτιρίων με απόφαση Υπουργείου, ανάμεσα στο οποία βρίσκεται και το πρώην εργοστάσιο Τσαούσογλου στην Πειραιώς, το οποίο ξαφνικά βρίσκεται ανάμεσα σε δύο πόλους πολιτισμού – τον Ελληνικό Κόσμο του ΙΜΕ και την ΑΣΚΤ. Την ευκαιρία της ενεργοποίησης του ενδιάμεσου συγκροτήματος «διαβάζει» ο πρόεδρος και καλλιτεχνικός διευθυντής (τότε) του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, πάνω σε μια στιγμή που ο θεσμός είχε ανάγκη μια τολμηρή ανανέωση, ώστε να φύγει από τα όρια του Ηρωδείου και να ανοιχτεί στην πόλη.
(EUROKINISS/ŕǠ֕ˁʔϕ)
Η περίπτωση αποδείχθηκε ιδανική, προσελκύοντας το ανήσυχο κοινό της Αθήνας που ζητούσε κάτι διαφορετικό. Πρώτη φορά, το Φεστιβάλ Αθηνών έκανε εκεί την εμφάνισή του το έτος 2006, αποκλειστικά με ξένες παραστάσεις. Είχε προηγηθεί σύμβαση ανάμεσα στην ιδιοκτήτρια του ακινήτου, την Εθνική Τράπεζα, και το κρατικό φεστιβάλ για προσωρινή παραχώρηση μέρους των χώρων, «για την κάλυψη των αναγκών [του φεστιβάλ] σε θεατρικές αίθουσες».
Έτσι, υλοποιήθηκαν οι πρώτες παρεμβάσεις για την ασφάλεια των επισκεπτών και την κάλυψη των σκηνικών αναγκών (π.χ. αντικατάσταση σκεπής από αμύνταιο, τοποθέτηση λυόμενης σκηνής κοκ), σημειώνοντας την αρχή για τη νέα εποχή του συγκροτήματος που γνωρίσαμε μέσα από παραστάσεις και περφόρμανς, συναυλίες, εκθέσεις, είτε μεγάλα πάρτι, όπως εκείνο του ADD. Να σημειώσουμε ότι το 2012 είχε εκπονηθεί αρχιτεκτονική προμελέτη για τη μετατροπή του συγκροτήματος σε χώρους γραφείων του Υπουργείου Πολιτισμού, χωρίς να αξιοποιηθεί περαιτέρω.
Το πλάνο για το σύμπλεγμα με βάση τα νεότερα δεδομένα περιλαμβάνει μικτή χρήση, με την ύπαρξη γραφείων για υπηρεσίες πέρα από τους χώρους πολιτισμού που γνωρίζουμε και ίσως αυξηθούν.
