Η σκοτεινή ιστορία πίσω από την Τρύπα της Μοίρας στο Καλλιμάρμαρο
Τελετουργίες και «μαντολόγια» συνέβαιναν στη στοά που σήμερα διασχίζουν καθημερινά χιλιάδες τουρίστες και επισκέπτες.
- 21 ΝΟΕ 2023
Στα σπάνια ντοκουμέντα των Ευρωπαίων περιηγητών του 19ου αιώνα διασώζεται και το σημείο όπου κάποιοι λανθασμένα θεωρούν ότι υπήρχε απ’ τα αρχαία χρόνια το Καλλιμάρμαρο Στάδιο: το αρχαίο στάδιο που στέγαζε τα Παναθήναια (και επί Ηρώδη Αττικού απέκτησε την «καλλιμάρμαρη» εικόνα, αποτελώντας το μόνο στάδιο της εποχής εξ ολοκλήρου κατασκευασμένο από μάρμαρο) είχε καταστραφεί επί αυτοκρατορίας Θεοδόσιου Α΄, στα χρόνια του Βυζαντίου – οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τότε, απαγορεύτηκαν ως ειδωλολατρική συνήθεια και το στάδιο εγκαταλείφθηκε, λεηλατήθηκε και κατέληξε διαλυμένο και πακτωμένο κάτω από τη γη τους επόμενους αιώνες.
Στη φυσική κοιλότητα που σχημάτιζε η μορφολογία του σημείου, γύρω από τον ποταμό Ιλισό και ανάμεσα στους λόφους Άγρα και Αρδηττού, έμενε μονάχα ένα στοιχείο να μαρτυράει υπαινικτικά εκείνο το ένδοξο παρελθόν σε όποιον ερευνητή πρόσεχε τις αντιστοιχίες με τις γκραβούρες: υπήρχε μια υποβλητική σε μέγεθος σπηλιά, ένα άνοιγμα μεγάλης διαμέτρου σαν ανοιχτό στόμα, μέσα στους βράχους. Η μυστήρια δίοδος, όπως αποδείχθηκε, ταυτιζόταν με μία από τις εισόδους του αρχαίου σταδίου, συγκεκριμένα με τη θολωτή υπόγεια στοά που χρησιμοποιούσαν οι αθλητές και αργότερα οι θηριοδαμαστές.
Μια στοά με συνολικό μήκος στα 57 μέτρα και πλάτος στα 4 μέτρα.
Την ανακάλυψη έκανε τελικά ο Ernst Ziller το διάστημα 1869-1870, και σύμφωνα με τα σχέδια τα οποία εκπόνησε ο ίδιος και ο Αναστάσιος Μεταξάς μερικά χρόνια αργότερα υλοποιήθηκε η –κατά μίμηση του αρχαίου– αναστήλωση και έπειτα αναμαρμάρωση του αθλητικού μνημείου, προκειμένου να φιλοξενήσει του πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες της σύγχρονης ιστορίας. Και πάλι, το μόνο κομμάτι του αρχιτεκτονήματος το οποίο παρέμεινε αυτούσιο, χωρίς να χρήζει ιδιαίτερης παρέμβασης, ήταν η επίμαχη σήραγγα.
Στο μεσοδιάστημα αυτών των αιώνων, ωστόσο, και ειδικά την περίοδο του Μεσαίωνα, η σπηλιά είχε αποκτήσει νέες χρήσεις και ερμηνείες: κανένας κάτοικος της πόλης δεν γνώριζε για το ένδοξο στάδιο κάτω απ’ τη γη, ούτε τη λειτουργία της ως εισόδου, παρά βλέποντας το σκοτεινό και μυστηριώδες άνοιγμα πάνω στα βράχια, διηγούνταν ιστορίες για τελετουργίες και «μαντολόγια». Κάποιες από αυτές είχαν και μάρτυρες.
Οι μοίρες και οι τελετουργίες μαγείας
Στα περίεργα τελετουργικά που λάμβαναν χώρα μέσα στην πέτρινη σήραγγα έχουν αναφερθεί ξένοι περιηγητές, και συγκεκριμένα ο Ιταλός Simone Pomardi που μαζί με τον Άγγλο Edward Dodwell βρέθηκαν στην Αθήνα το 1804-1806: «οι παρευρισκόμενες [μέσα στην τρύπα], χωρίς φόβο, έκαναν τις κατάλληλες προσφορές και ύστερα έστηναν χορό γυμνές, πιασμένες χέρι-χέρι γύρω από μία μεγάλη φωτιά που φώτιζε το μεγαλύτερο μέρος της σπηλιάς». Λέγεται ότι για εύνοια των θεών προσέφεραν πλακούντες με μέλι και αλάτι, ενώ τα γηραιότερα μέλη της ομάδας φυλούσαν την είσοδο της σπηλιάς.
Εκείνα τα χρόνια ήταν γνωστότερη ως Καμαρότρυπα και Τρύπιο Λιθάρι (λόγω σχήματος), αλλά σταδιακά επικράτησε η ονομασία Τρύπα της Μοίρας. Και σύμφωνα με την παράδοση της παλιάς Αθήνας που άκμαζαν οι προλήψεις κι οι δεισιδαιμονίες, εκεί «έρχονταν μάγισσες, τις θυελλώδεις νύχτες ξεπετάγονταν από τους αφρούς της θάλασσας κι από τις αμμουδιές του Φαλήρου». Πίστευαν ότι κάποτε εισέβαλαν και εγκαταστάθηκαν εκεί οι τρεις αθάνατες μοίρες, μαζί με άλλα πλάσματα του εξώκοσμου.
Η μυστηριακή διάσταση έθρεφε τις ιστορίες των κατοίκων, αλλά και τις ελπίδες συγκεκριμένα των γυναικών για να κυοφορήσουν: οι τελετουργίες μέσα στην Τρύπα της Μοίρας είχαν συνδεθεί με τα «μαντολόγια» για γονιμότητα και ευτυχισμένο γάμο, όπως παραθέτει στο σχετικό βιβλίο «Η μαγική τοπογραφία των Αθηνών» ο Βαγγέλης Ζήσης. Άλλες αναφορές έχουν συνδέσει τη στοά του Καλλιμάρμαρου και με το αρχαίο έθιμο του Κλήδονα, κατά το οποίο θυσιάζονταν ζώα.
Σήμερα, η Τρύπα της Μοίρας είναι ένα από τα επισκέψιμα σημεία στο Καλλιμάρμαρο, μέσω του οποίου οδηγείται ο επισκέπτης στο μουσείο του χώρου. Εάν βέβαια έχει κατά νου όλα τα παραπάνω, μάλλον θα μείνει λίγη ώρα προσέχοντας τις πέτρες της καμάρας, που είναι και οι σιωπηλοί μάρτυρες στο πέρασμα όλων αυτών των αιώνων.
