Μα, καλά, ποιοι χρησιμοποιούν το ποδήλατο στην Αθήνα;

Είναι 2009, είναι Μάιος, είναι αργά το βράδυ και ο Σπύρος Μπακάλης κάνει μια μεγάλη ποδηλατάδα στο κέντρο. Ο καιρός είναι καλός, η κίνηση μειωμένη, και καθώς κατηφορίζει με ταχύτητα την Αλεξάνδρας στο ύψος του Πεδίου του Άρεως, τον κατακλύζει ένα αίσθημα ευτυχίας. Κάτι ο φρέσκος ανοιξιάτικος αέρας, κάτι οι μυρωδιές από το πάρκο, και πολύ περισσότερο η αίσθηση ελευθερίας επάνω στη σέλα ήρθαν και έκαναν το κλικ μέσα του σε σχέση με το δίτροχο που καβαλούσε.

Φανατικός «αυτοκινητάκιας» μέχρι τότε δεν είχε σκεφτεί ποτέ την πιθανότητα να εγκαταλείψει το αυτοκίνητο για το ποδήλατο και ούτε το έκανε αμέσως· εκείνη η βραδιά, ωστόσο, ήταν καθοριστική για τις αποφασιστικές αλλαγές στη ζωή και στην καθημερινότητά του τα χρόνια που ακολούθησαν.

Σήμερα, σχεδόν δεκατέσσερα χρόνια μετά, και αφού ο Σπύρος έχει καταθέσει πινακίδες, μετακινείται στην πόλη με ποδήλατο (το χρησιμοποιεί επίσης στις εκδρομές και τα ταξίδια του), τρέχει το πρότζεκτ RIDE AΘENS, με στόχο να καταγράψει φωτογραφικά τους ποδηλάτες και τις ποδηλάτισσες της Αθήνας, επιδιώκοντας ταυτόχρονα μια διαφορετική περιήγηση στο αστικό τοπίο της πόλης.

Εννέα ερωτήσεις για την αστική ποδηλασία

Αλεξάνδρα 32 ετών: Χρησιμοποιώ το ποδήλατο σχεδόν καθημερινά για διάφορες κοντινές διαδρομές: για να πηγαίνω στη δουλειά, για βόλτες στις γύρω περιοχές και λιγότερο συχνά για μεγαλύτερες βόλτες π.χ. από το κέντρο στα νότια προάστια. Πέραν του ότι με ευχαριστεί πολύ, βρίσκω την κυκλοφοριακή πραγματικότητα θλιβερή, αγχωτική και βασικά παράλογη.

Το RIDE AΘENS είναι μια φωτογραφική έρευνα σε εξέλιξη, η οποία τρέχει ήδη όλη την περασμένη χρονιά και αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στους επόμενους μήνες. Πρόκειται δε να αποτυπωθεί σε ένα πολυσέλιδο fanzine όπου πλάι στους ποδηλάτες και τις ποδηλάτισσες που φωτογραφίζονται θα υπάρχουν και οι απαντήσεις τους στο ερωτηματολόγιο που τους έχει θέσει ο Σπύρος.

Ποιες είναι οι ερωτήσεις αυτές; «Οι ερωτήσεις που μου έκαναν όλα αυτά τα χρόνια όλοι όσοι μάθαιναν ότι μετακινούμαι στην Αθήνα με ποδήλατο», μου λέει και η αλήθεια είναι πως πρόκειται για τις ερωτήσεις που ήθελα να του κάνω κι εγώ από τη θέση της αστικής διαβάτισσας και ουχί ποδηλάτισσας –. Έχουμε και λέμε:

Πόσο καιρό τώρα χρησιμοποιείς το ποδήλατο;

14 χρόνια

Πόσο συχνά θα χρησιμοποιήσεις το ποδήλατο και για ποιο σκοπό; (π.χ. μετακίνηση σπίτι-δουλειά-σπίτι. Μετακίνηση για την έξοδο μου, ποτό, cinema κ.λπ. ή για να κάνω απλά τη βόλτα μου)

Καθημερινά και για όλες τις ανάγκες μετακίνησης. Σε κάποιες διαδρομές υπάρχει περίπτωση να το συνδυάσω με ΜΜΜ. Αν και το δεύτερο είναι δύσκολο, καθώς επιτρέπονται μόνο δύο ποδήλατα και μόνο στο τελευταίο βαγόνι του μετρό, του ηλεκτρικού και του τραμ. Ειδικά τις ώρες αιχμής, και με δεδομένο ότι δεν υπάρχουν ακόμα βαγόνια με προδιαγραφές για ποδήλατα, δεν είναι και πολύ βολικό. Καλά, για το προαστιακό ας το. Αν τα καταφέρεις το στριμώχνεις στο βαγόνι με την τουαλέτα.

Αλέκος, 74 ετών. Κυκλοφορώ με ποδήλατο τα τελευταία 17 χρόνια. Το πήρα γιατί ήμουν ρακοσυλλέκτης και πήγαινα μακριά. Στην αρχή φοβόμουνα τα αυτοκίνητα στους δρόμους, αυτό ήταν το πρόβλημα. Δεν πρόσεχαν καθόλου, δε με βλέπανε σχεδόν. Έβαλα φώτα, διάφορα φώτα, σαν αγιοβασιλιάτικο δέντρο, και πάλι φοβόμουν. Τώρα τον ξεπέρασα πια αυτόν τον φόβο. Βασικά, συνήθισα. Η Αθήνα δεν είναι εύκολη πόλη. Κάθε δρόμος έχει χίλια μπαλώματα. Το ποδήλατο όμως θα το αφήσω μόνο όταν κλείσω τα μάτια μου!

Σου τη σπάνε οι ανηφόρες της Αθήνας;! Πώς τις αντιμετωπίζεις;

Προφανώς και δεν τρελαίνομαι. Τις βλέπω όμως ως μια επιπλέον πρόκληση. Στο τέλος-τέλος οι ανηφοριές της Αθήνας δεν έχουν και τόσο μεγάλη διάρκεια. Χαλαρό πετάλι, λίγη υπομονή παραπάνω και όλα γίνονται. Τα ποδήλατα πλέον έχουν και έναν σκασμό ταχύτητες. Θα βρεις τον συνδυασμό που θα σε ανεβάσει. Και, εντάξει, στην αρχή μέχρι να δυναμώσουν τα πόδια, το παίρνεις και για λίγα μέτρα στα χέρια. Είναι περισσότερο θέμα ψυχολογίας και μην ξεχνάμε, επίσης, ότι μετά την ανηφόρα έρχεται η κατηφόρα.

Ξενερώνεις που για να πας από το σημείο Α στο σημείο Β σε μια μετακίνησή σου με το ποδήλατο μπορεί και να ιδρώσεις;

Όχι και εξηγούμαι. Στο ποδήλατο αν δε βιάζεσαι και δεν μπαίνεις στη διαδικασία να κάνεις πετάλι με υψηλό ρυθμό, δε θα ιδρώσεις λες και τρέχεις σε αγώνα. Τώρα, τους ζεστούς μήνες, έχω μέσα στην τσάντα μου μια μικρή πετσέτα και το μπλουζάκι που αν χρειαστεί θα το βάλω όταν φτάσω στον προορισμό μου.

O Miraz, 38 ετών, είναι ένας από τους πολλούς μετανάστες της πόλης που χρησιμοποιούν το ποδήλατο ως μεταφορικό μέσο και για οικονομικούς λόγους.

Φοβόσουν τον πρώτο καιρό που ξεκίνησες να μετακινείσαι με το ποδήλατο στην Αθήνα; Αν ναι, πώς ξεπέρασες αυτό το φόβο;

Όχι και τόσο. Ως παιδιά βγαίναμε με την παρέα φουλ στον δρόμο, βόλτες στη γειτονιά και ακόμα πιο πέρα. Το πρώτο μου τροχαίο με το ποδήλατο το είχα όταν ήμουν 7 χρονών. Αυτό που έγινε εμπειρία με τον καιρό, στην αστική μετακίνηση με το ποδήλατο, ήταν η εξοικείωση με το να σχεδιάζεις το δρομολόγιο που θες να κάνεις. Παίζει να αισθάνεσαι άνετα να κατεβαίνεις την Κηφισίας, παράδειγμα, μπορεί και όχι. Ο καθένας/μια όπου αισθάνεται πιο άνετα. Μακάρι σύντομα να δούμε να αναπτύσσονται ποδηλατικές υποδομές (ποδηλατόδρομοι ποδηλατολωρίδες) μιας που αρκετός κόσμος ψήνεται, αλλά τον φοβίζει να βγει στο δρόμο κατευθείαν. Επίσης, αυτά τα έργα θα δώσουν ανάσα και στην πιο αδικημένη κοινωνική ομάδα, αυτή των συνανθρώπων μας με κινητικά προβλήματα. Με ένα σμπάρο δύο τρυγόνια.

Σε ό,τι με αφορά, σε όποιο δρόμο κι αν κυκλοφορώ φροντίζω να οδηγώ με προσοχή και να σέβομαι τόσο τον εαυτό μου όσο και τους άλλους οδηγούς οχημάτων. Σωστά φωτάκια για το βράδυ και σήματα με τα χέρια για ενημέρωση αλλαγής της πορείας μου. Είναι απλά πράγματα αλλά πολύ βασικά και χρήσιμα για όλους. Αυτό που λείπει από το δρόμο, είναι η συνεννόηση και μετά η κατανόηση μεταξύ των οδηγών. Ο κακός οδηγός θα είναι κακός οδηγός είτε χρησιμοποιεί αυτοκίνητο ή ποδήλατο ή μηχανή κτλ. Απλά με το ποδήλατο είναι ακραία λιγότερο επικίνδυνος για αυτόν που βρίσκεται στην πορεία του και δεν του φταίει σε τίποτα.

Ξέρεις να αλλάζεις τη σαμπρέλα σου αν τρυπήσει;

Ναι, βέβαια.

Σου έχουν κλέψει ποδήλατο;

Δυστυχώς ναι. Το αντικατέστησα γρήγορα με το επόμενο.

Μπέτυ και Ισίδωρος, 46 ετών. Μου τη σπάνε οι ανηφόρες της Αθήνας και αν χρειαστεί κατεβαίνω και το περνώ με τα χέρια. (Μπέτυ) Τις αντιμετωπίζω με τα γερά μου πόδια. (Ισίδωρος).

Γιατί έχεις επιλέξει το ποδήλατο για τις μετακινήσεις σου στην Αθήνα;

Σπάσανε τα νεύρα μου με το κυκλοφοριακό, το άγχος του παρκαρίσματος, τα συνεχώς αυξανόμενα έξοδα του αυτοκινήτου, σε συνάρτηση με τους χαμηλούς μισθούς. Η Αθηνά, επίσης, δεν είναι μεγάλη πόλη και το ποδήλατο δίνει την ευκολία του να έχεις στάνταρ χρόνους ανεξάρτητα από την ώρα που θα βγεις στο δρόμο. Αυτό από μόνο του, σε συνδυασμό με το ψάξε να βρεις να παρκάρεις, μου διώχνει πολύ άγχος. Σίγουρα δεν έχεις τη σωματική άνεση του να κάθεσαι σε ένα αμάξι ή να ανοίγεις το γκάζι μιας μηχανής, αλλά η ελευθερία που χαρίζει στην ψυχή και συνάμα η ευεξία που νιώθεις από την καθημερινή σωματική άσκηση καθιστούν το ποδήλατο «φάρμακο» για αρκετές παθογένειες που αναπτύσσει ο άνθρωπος από την πίεση και τα άγχη της σύγχρονης ζωής.

Με τον καιρό πώς την παλεύεις;! Βροχές, ζέστες κ.λπ.

Συνηθίζονται όλα. Η βροχή θέλει απλά τα αδιαβροχάκια σου και ένα «τσικ» πιο ξεφούσκωτα λάστιχα για να πατάνε ακόμα καλύτερα στο βρεγμένο. Τώρα, με τις ζέστες, είναι ένα θέμα. Αν έχεις μάθει από τον Μάιο να μπαίνεις και να βγαίνεις σε χώρους και οχήματα με aircondition είναι λογικό οι 30-35 βαθμοί να σου φαίνονται καύσωνας. Μην ξεχνάμε ότι κατοικούμε σε ένα οικόπεδο, του οποίου ο καιρός λίγες μέρες το χρόνο είναι πραγματικά ανυπόφορος, τουλάχιστον ακόμα.

Σχέση ποδηλάτη-πόλης

Λυδία, 44 ετών. Ξεκίνησα το ποδήλατο στην κρίση. Ανεργία, φόβος, μιζέρια· τα ξεχνάς όλα όταν είσαι στο ποδήλατο. Σημασία έχει ο δρόμος και ο εαυτός μου στο ποδήλατο. Είναι σαν διαλογισμός, κάτι που δε συμβαίνει στο αυτοκίνητο. Τον πρώτο καιρό Φοβόμουν παρά πολύ. Κατάφερα να το ξεπεράσω όμως ξεκινώντας μια βόλτα στο τετράγωνο, ενώ με βοήθησαν πολύ οι βόλτες με το freeday, τις Παρασκευές. Στην αρχή φορούσα και γιλέκο πορτοκαλί με ανακλαστικά. Μετά συνήθισα, αλλά προσέχω παρά πολύ.

Εκτός από τον Σπύρο Μπακάλη που απαντάει σε εμάς, οι ίδιες ερωτήσεις έχουν απαντηθεί (και εξακολουθούν να απαντιούνται) και απ’ όσες και όσους θέλησαν να του χαρίσουν μαζί με τα πορτραίτα τους και την εμπειρία αλλά και την άποψή τους για την αστική ποδηλασία· πορτραίτα που δημιουργούνται ύστερα από τυχαίες και στιγμιαίες συναντήσεις «όσο διαρκεί η κοινή πορεία που έχουν δύο ποδηλάτες στη μετακίνηση τους στην πόλη», όπως λέει ο ίδιος.

Για την υλοποίηση του φωτογραφικού αυτού εγχειρήματος ο Σπύρος κάνει χρήση ευρυγώνιου φακού, έτσι ώστε να αποτυπωθεί η κλίμακα του ποδηλάτη σε συνδυασμό με το αστικό τοπίο, όπως εξηγεί ο ίδιος για να συμπεράνει στη συνέχεια ότι αυτό που προκύπτει τελικά είναι ένα μικρό «σχόλιο» για τη σχέση ποδηλάτη και πόλης, τόσο «μικρό» (ή μήπως μεγάλο;) όση και η έκταση που καταλαμβάνει μέχρι στιγμής το ποδήλατο στην Αθήνα.

Και συνεχίζει: «Τα πορτραίτα είναι ασπρόμαυρα, αποτινάσσοντας τον χρόνο από πάνω τους. Οι εικόνες έχουν μεγάλο βάθος πεδίου και είναι καθαρές – όσο ξεκάθαρη είναι και η πρόσκληση στην πρόκληση της αστικής ποδηλασίας. Το ποδήλατο, άλλωστε, είναι ένα μέσο μετακίνησης και ψυχαγωγίας, το οποίο έκανε την εμφάνιση του στους αθηναϊκούς δρόμους γύρω στα 1880. Είναι ένα μέσο που μας έρχεται από το παρελθόν και θα μπορούσε να είναι πρόταση στο παρόν για τη δημιουργία μιας πιο ανθρώπινης πόλης στο άμεσο μέλλον».

Φίλιππος, 25 ετών. Στην πρώτες βόλτες μου η αίσθηση ευαλωτότητας ήταν πρωτόγνωρη και εκεί είναι που καταλαβαίνεις την πραγματική αδιαφορία των οδηγών προς τους ποδηλάτες. Πιστεύω πως προσαρμόστηκα εύκολα και γρήγορα όμως, επειδή έχω εμπειρία οδηγώντας μηχανάκι στην πόλη.

Τελικά, ποιοι χρησιμοποιούν το ποδήλατο στην Αθήνα;

Σίγουρα όσοι και όσες συμμετέχουν στο RIDE AΘENS (μέχρι στιγμής τα πορτραίτα ξεπερνούν τα 100 και οι ηλικίες κυμαίνονται από 85-19 χρονών) – είναι η αυτονόητη απάντηση που δίνει κανείς μιλώντας με τον Σπύρο, με τον ίδιο να σημειώνει ότι αυτό που βγαίνει από το πρότζεκτ είναι «η βιωματική αλήθεια που κουβαλάει η απόφαση των ανθρώπων που επέλεξαν το ποδήλατο ως μέσο μετακίνησης, σε μια πόλη της οποίας οι θεσμοί και οι πολίτες δεν έχουν αντιληφθεί πως το ποδήλατο μπορεί να γίνει ένα από τα φάρμακα για την αρρώστια της».

Και καταλήγει, αλλά δεν κλείνει τη συζήτηση (μάλλον την ανοίγει): «Το RIDE AΘENS έρχεται από το δρόμο για την ανακατάληψη του δρόμου και τον επαναπροσδιορισμό της καθημερινής μετακίνησης με το πιο ελευθεριακό μέσο που έχουμε στη διάθεσή μας. Ένα μέσο για όλες και όλους».

> Το RIDE AΘENS είναι μια φωτογραφική έρευνα in progress η οποία γίνεται και με αφορμή και την πτυχιακή εργασία του Σπύρου Μπακάλη για το τμήμα Φωτογραφίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Όταν ολοκληρωθεί σκοπός είναι να δημιουργηθεί ένα fanzine και να κυκλοφορήσει σε περιορισμένα αντίτυπα. Περισσότερες πληροφορίες: www.spyrosbakalis.com

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ