Με την ηθοποιό Αμαλία Καβάλη σε μια διαφορετική βόλτα στο Κολωνάκι
Η ηθοποιός μάς ξεναγεί μέσα από τους Χartες, μία σελίδα που εντοπίζει σπίτια που κάποτε κατοικούνταν από καλλιτέχνες, εμπνεόμενη από το English Heritage blue plaques.
- 28 ΣΕΠ 2022
ILLUSTRATION: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΒΔΙΚΟΥ
Το ραντεβού μας δόθηκε στην οδό Δεινοκράτους. Αυτό το κομμάτι στο Κολωνάκι απέχει μακράν από την πολύβουη πλατεία και τον εστέτ τρόπο ζωής που έχει διαμορφωθεί γύρω από αυτή. Οι μονοκατοικίες που έχουν απομείνει ενισχύουν την αίσθηση της γειτονιάς.
Η Αμαλία Καβάλη, που γνωρίσαμε καλύτερα μέσα από τις Άγριες Μέλισσες, καταφτάνει χαμογελαστή, επιστρέφει άλλωστε σε μία περιοχή που για επτά χρόνια ήταν το σπίτι της. Από εδώ ξεκίνησαν και οι Χartες, μία σελίδα που εντοπίζει σπίτια που κάποτε κατοικούνταν από καλλιτέχνες, εμπνεόμενη από το English Heritage blue plaques.
Ήταν κατά τη διάρκεια της καραντίνας, τότε που κάθε έξοδός μας συνοδευόταν από μηνύματα και αριθμούς, όταν η ηθοποιός θέλησε να δώσει μία ποικιλία στο δικό της «νούμερο 6». Έτσι, άρχισε να ψάχνει ποιοι καλλιτέχνες έμεναν στη γειτονιά της, με σκοπό να χαράξει μια διαδρομή βάσει των σπιτιών τους.
«Η έρευνα ήταν διαδικτυακή και ήταν τυχαίο το ποιους θα έβρισκα, ήταν απλώς καλλιτέχνες -διάσημοι ή άσημοι- που για κάποιον λόγο είχε καταγραφεί η ακριβής διεύθυνση τους. Μετά, περπατώντας κι έχοντας ένα σημείο στον χώρο -το σπίτι του καλλιτέχνη- έψαχνα στον χρόνο, μέσω διαδικτύου, το έργο και τη ζωή του/της. Το ποια διαδρομή θα χάραζα κάθε φορά ήταν επίσης τυχαίο, μπορεί να είχε να κάνει με το χρόνο που είχα στη διάθεσή μου, ή με την όρεξη».
Η Αμαλία Καβάλη σε ρόλο ξεναγού
«Υπήρχαν κάποια ψήγματα από την Αγγλία και τη Σκωτία που έχω μείνει. Εκεί περπατούσες και έβλεπες ότι εδώ έμενε ο τάδε, παρακάτω ο δείνα και με έναν τυχαίο τρόπο μπορούσες να ανακαλύψεις την καλλιτεχνική ζωή του Λονδίνου για παράδειγμα, χωρίς αυτό να ορίζεται από τα δικά σου προσωπικά γούστα. Μου άνοιγε κάπως τη βεντάλια γιατί δεν το καθόριζα εγώ, αλλά ο δρόμος» εξηγεί, καθώς περπατάμε στο σημείο αφετηρίας για την ξενάγησή μας.
Οι ώρες που περάσαμε με την Αμαλία Καβάλη, με την ίδια σε ρόλο ξεναγού στο Κολωνάκι, κύλησαν απολαυστικά. Είναι η έρευνα που έχει κάνει, η ασταμάτητη όρεξη που έχει για καινούργιες ανακαλύψεις, οι ατελείωτες γνώσεις της για τις ζωές των καλλιτεχνών και ο θεατρικός της τρόπος να αφηγείται και να συνδέει κομμάτια ενός παζλ μιας άλλης εποχής. Οι διαδρομές που έχει χαρτογραφήσει η Αμαλία, ίσως φαίνονται γνωστές αλλά τις περισσότερες φορές, όντας βιαστικοί, αγνοούμε τι υπάρχει γύρω μας.
Μετά από καιρό, ένιωσα παρούσα στην πόλη, σε μία πόλη που αγαπώ και ταυτόχρονα βαριέμαι, αλλά που τελικά έχει τόσα κρυμμένα μυστικά που δε σταματά να σε εκπλήσσει. Αν αναρωτιέσαι, τι ενδιαφέρον έχει να κάνεις βόλτες βάζοντας ως «πινέζες» σπίτια που κατοικούνταν από καλλιτέχνες, σκέψου το σαν έναν περίπατο γεμάτο τρίβια, ένα ταξίδι που ισορροπεί στο παρελθόν και το σήμερα, και μία δραστηριότητα όπου δεν εξασκείς μόνο το σώμα αλλά και το μυαλό σου. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι κάθε χάρτης αφηγείται λίγο από την ιστορία της πόλης.
Λίγο πριν βρεθεί ξανά στο θέατρο, η Αμαλία Καβάλη μάς ξενάγησε στην πρώτη περιοχή που χαρτογράφησε, το Κολωνάκι, εξιστορώντας μας τις περιπέτειες των καλλιτεχνών που έμειναν στα σπίτια που είδαμε.
Από τις 8 Οκτωβρίου και για οκτώ παραστάσεις, η ηθοποιός θα βρίσκεται στο Θέατρο Πόρτα όπου επαναλαμβάνεται τα Σαββατοκύριακα, η παράσταση Πόσο Κοστίζει να Ζεις, σε σκηνοθεσία Θωμά Μοσχόπουλου και βασισμένη στο κείμενο που χάρισε το Βραβείο Πούλιτζερ στη Μαρτύνα Μαγιόκ. Μαζί της οι ηθοποιοί Ειρήνη Μακρή, Μελαχρινός Βελέντζας και Φώτης Στρατηγός.
Από 23 Νοεμβρίου, συμπρωταγωνιστεί με την Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου και την Αγγελική Παπαθεμελή στις Δούλες του Ζαν Ζενέ, σε σκηνοθεσία Γιώργου Σκεύα στο Θέατρο Αποθήκη. Πρόκειται για μία συνεργασία, που όπως λέει η ίδια, περιμένει με ανυπομονησία, «γιατί το έργο είναι κλασικό αλλά και γιατί θαυμάζω πολύ τους συντελεστές της παράστασης και αισθάνομαι τυχερή που θα είμαι μαζί τους».
«Συνολικά οι χartες μετράνε 250 πινέζες σε σπίτια πολύ διαφορετικών καλλιτεχνών. Μπορεί, λοιπόν, κανείς να πραγματοποιήσει μια διαδρομή με δικά του κριτήρια, από το απλό “είμαι Σύνταγμα και θέλω να φτάσω Μαβίλη” μέχρι το “θα περιδιαβώ σε σπίτια ηθοποιών / ζωγράφων / ποιητών”, ή “σε στέκια καλλιτεχνικά”, ή “θα ακολουθήσω τη γενιά του 30” ή “μόνο τη διαδρομή της αιολικής σχολής” ή “μόνο τους αυτόχειρες”».
Όσο συλλέγει πληροφορίες, τόσο αυξάνονται και οι θεματικές ενότητες των χαρτών, αφού ο καθένας μας μπορεί να συνδέσει με ένα δικό του τρόπο κάποιους καλλιτέχνες μεταξύ τους. Στη δική μας διαδρομή είχαμε συνδυάσαμε δύο αρκετά ενδιαφέρουσες θεματικές: Τα Υπόγεια και τους Έκπτωτους.
Υπόγεια και Έκπτωτοι
«Οι θεματικές προέκυψαν δεν ήταν κάτι προαποφασισμένο. Αυτές οι δύο είναι οι πρώτες που είδα. Κατάλαβα κάποια στιγμή ότι παραπάνω από ένας καλλιτέχνης έμενε σε υπόγεια ή είχε αυτοκτονήσει βουτώντας στο κενό. Το δεύτερο είναι κάπως μακάβριο εύρημα, αλλά μπορεί κανείς να σκεφτεί πως οι ψυχικές νόσοι όπως η κατάθλιψη έμεναν σε μεγάλο ποσοστό άνευ θεραπείας τον προηγούμενο αιώνα.
Στο ευρύτερο Κολωνάκι έχουμε τον Μηνά Δημάκη, τον Άρη Κωσταντινίδη και στα Ιλίσια την Κοραλία Ανδρεάδη Θεοτοκά και των Γιώργο Μακρή. Ο θρύλος λέει πως τον τελευταίο τον σταμάτησε ο θυρωρός μπαίνοντας στην πολυκατοικία γιατί τον ήθελε κάτι επείγον, ο Μακρής του είπε ‘κατεβαίνω αμέσως’ και μετά από λίγο πήδηξε από την ταράτσα».
«Σε μια σχετικά πιο χαλαρή θεματική, κάτοικοι υπογείων είναι κυρίως ποιητές. Βρήκα ενδιαφέρουσα την πληροφορία γιατί είναι κοινός τόπος να λέμε πόσο σημαντική ήταν η ελληνική ποίηση τον 20ο αιώνα και πως οι ποιητές εκπροσώπησαν επάξια τη χώρα μας στο εξωτερικό με βραβεύσεις Νόμπελ και Λένιν. Είναι καθαρό όμως πως η ενασχόληση με την ποίηση δε θεωρούνταν επάγγελμα, αλλά χόμπι και δεν έτυχε οργανωμένης πολιτικής στήριξης για να δημιουργηθεί και να εξαχθεί πολιτισμικό προϊόν».
«Πολλοί ποιητές, παρέδωσαν το έργο τους περνώντας τη ζωή τους αντέχοντας την ένδεια. Ο Σαχτούρης λέει για τον Εγγονόπουλο ‘έζησε κι αυτός 30 χρόνια σε ένα υγρό υπόγειο και επιβίωσε από τη γερή του κράση’. Σαχτούρης, Εγγονόπουλος, Καρούζος, Χατζηλαζάρου, Μελισσάνθη κ.α έμειναν σε υπόγεια. Η άνθιση της ελληνικής ποίησης τον προηγούμενο αιώνα οφείλεται αποκλειστικά στην καθημερινή πάλη των ποιητών. Ακόμα και όταν το ελληνικό δημόσιο αποφάσισε να τους κόψει μια σύνταξη -αναγνωρίζοντας ίσως πως αυτό το επάγγελμα δε λειτουργεί με ένσημα- πρότεινε στον ήδη καταξιωμένο Νίκο Καρούζο σύνταξη ποιητή β’ κατηγορίας».
Η ιστορία μιας πόλης
Η Αμαλία Καβάλη χτυπάει κουδούνια και πόρτες, ρωτάει τον κόσμο αν έμενε εδώ ο ένας ή ο άλλος και τραβάει φωτογραφίες τις εισόδους των πολυκατοικιών – όλα απαραίτητα για την έρευνά της. Θεωρεί λογική την όποια επιφύλαξη και τον φόβο. Η αναγνωρισιμότητα της από τις Άγριες Μέλισσες βέβαια συνέβαλε ώστε να διευκολυνθεί η δουλειά της.
«Πολλοί άνθρωποι όμως είναι εξ αρχής ιδιαιτέρως γενναιόδωροι, τους αρέσει το θέμα και θέλουν να βοηθήσουν, ή τους αρέσει που κάποιος θέλει τη βοήθειά τους και συνδέονται σε έναν κοινό στόχο. Αυτό το βλέπω και στη σελίδα στο Instagram, αρκετό από το υλικό της έρευνας σήμερα, είναι συνεισφορά των ακόλουθων του λογαριασμού».
Τη διαδρομή που κάναμε την ευχαριστηθήκαμε στο έπακρον. Για την Αμαλία είναι οι ιστορίες, η συνάντηση με ανθρώπους του παρόντος (όταν ψάχνει πληροφορίες) και του παρελθόντος (όταν κάνει τη βόλτα) και ο τρόπος που γνωρίζει την πόλη όσα απολαμβάνει με τους χάρτες.
«Η πόλη ζει και αλλάζει αδιάκοπα αιώνες τώρα και όταν την περπατάμε περιβαλλόμαστε από πολλά αποτυπώματα στιγμών της ιστορίας που δεν έχουμε τις πληροφορίες να τα αποκωδικοποιήσουμε. Έτσι κάνουμε σαν να μην έχει ιστορία. Όμως και έχει και είμαστε και εμείς ένα μικρό γρανάζι της. Κι αν κάπως για να τη γνωρίσεις επιλέξεις τους ποιητές, μπορεί κάποιο ίχνος τους να μένει στα σπίτια που κατοίκησαν, μα κι αν δε μένει τίποτα, μπορείς να τους φανταστείς εκεί, να τους γνωρίσεις και να κάνεις μια ευχή να είναι καλό το κατευόδιο τους».
Από το σπίτι του Βάρναλη μέχρι το εργαστήριο της Μελά
Ας δώσουμε το λόγο στην Αμαλία Κάβαλη για να μας καθοδηγήσει στα ιστορικά τοπόσημα της πλατείας Κολωνακίου και να εξιστορήσει τη βόλτα που κάναμε στο κέντρο της πόλης.
«Ξεκινήσαμε από Δημοχάρους 49 όπου είναι το σπίτι στο οποίο ο Βάρναλης έζησε πολλά χρόνια. Κοντά υπάρχει κοτζάμ πάρκο με το όνομά του κι όμως οι κάτοικοι αγνοούν πως έζησε κάποτε εδώ. Έμενε στο πάνω διαμέρισμα. Από την εξορία τα γράμματα του στη Δώρα Μοάτσου τα έστελνε εδώ. Ήταν θαμώνας της Δεξαμενής.
Συνεχίσαμε στον ίδιο δρόμο και φτάσαμε Δημοχάρους 9 στο Σπίτι του Ζυλ Ντασέν και της Μελίνας Μερκούρη. Ξέρουν όλοι πως αυτό ήταν το σπίτι της Μελίνας κι ας μην έχει σήμανση. Έγινε μεγάλη ανακαίνιση και οι κάτοικοι λένε πως δε μοιάζει καθόλου το σπίτι με το πώς ήταν πριν.
Στρίβουμε στην Ιατρίδου για να βγούμε Δεινοκράτους 60. Εδώ ήταν το Σπίτι της Ζώρζ Σαρή. Πρόσφατα πουλήθηκε και ανακαινίζεται από τους νέους ιδιοκτήτες, αλλά αν κάνετε τον κόπο και έρθετε, θα δείτε πως -για λίγο ακόμα- στέκει το όνομά της στο κουδούνι».
Με κατεύθυνση προς την πλατεία Δεξαμενής
«Περπατήσαμε αρκετά στη Δεινοκράτους, αφήσαμε πίσω μας τα σπίτια της Χατζηαργύρη, του Μυράτ και της Ζουμπουλάκη και φτάσαμε Δεινοκράτους 9 που ήταν το Εργαστήρι του Μόραλη και ακριβώς δίπλα, Δεινοκράτους 5, έμενε ο Καββαδίας όταν ήταν στη στεριά (σπίτι της αδερφής του, στο 5). Άραγε γνωρίζονταν οι καλλιτέχνες μεταξύ τους;
Μπροστά μας βρίσκουμε την πλατεία Δεξαμενής. Εδώ μέχρι το 1930 σύχναζαν σε διαφορετικές εποχές ο Μαλακάσης, ο Καρκαβίτσας, ο Νιρβάνας, ο Κονδυλάκης, ο Τερζάκης, ο Μητσάκης, ο Καζαντζάκης, η Γαλάτεια, ο Μελάς, ο Βουτυράς, ο Σικελιανός, ο Κόντογλου, ο Θεοτόκης, η Έλλη Αλεξίου…
Στο καφενείο τραβήχτηκε η μοναδική φωτογραφία του Παπαδιαμάντη. Ήταν φτωχή γειτονιά. Είχε δυο καφενεία και τον Παράδεισο που ήταν αρχικά σαν υπαίθριο θέατρο, μετά έγινε πανσιόν που την παρομοίαζαν με τον πύργο της Βαβέλ. Σήμερα στο σημείο του Παραδείσου στέκει το St. George.
Συνεχίζουμε για να πάμε Αναγνωστόπουλου 69, σπίτι Εγγονόπουλου / Μηνά Δημάκη και Τσαρούχη. Κάπως πιστεύω πως ένας από τους δύο ζωγράφους θα βρήκε σπίτι στον άλλον εδώ, αν και ο Τσαρούχης μάλλον έμεινε πολύ λίγο. Με τον Μηνά Δημάκη δεν ξέρω αν γνωρίζονταν. Στις 13 Ιουλίου του 1980 ο Δημάκης αυτοκτόνησε πέφτοντας από την ταράτσα.
Και ενώ κατεβαίναμε τις σκάλες που μας βγάζουν στη Σκουφά και στρίβαμε στο εναπομένον καλλιτεχνικό στέκι Φίλιον, σκέφτηκα να βάλω έναν γρίφο για να μεταβολίσουμε τη βίαιη πληροφορία της αυτοκτονίας του Δημάκη. Ποιος άνθρωπος της τέχνης, λοιπόν, απογοήτευσε πολύ σοβαρά την οικογένεια του γιατί δεν έγινε λέει χημικός; Και μετά, δουλεύοντας ως καλλιτέχνης έπρεπε να αλλάξει ακόμα και το όνομα του για να μη συνδεθεί το οικογενειακό όνομα με τους “τολμηρούς” (έκφυλους εννοούσαν) χώρους της τέχνης;
O Οδυσσέας Ελύτης βεβαίως! Το Νομπελάκι του το πήρε, απογοήτευση δεν τον λες. Έμενε Σκουφά 23, στον πέμπτο όροφο, μέχρι πριν λίγα χρόνια έστεκε και το κουδούνι».
Το Κολωνάκι από μία άλλη οπτική
«Μετά στρίψαμε στην πλατεία και περάσαμε το σπίτι που η Βούλα Παπαιωάννου κρυφά εμφάνιζε φωτογραφίες της κατοχής για να πάμε Πατριάρχου Ιωακείμ 7 στο υπόγειο της Μάτσης Χατζηλαζάρου. Οι φίλοι της περιγράφουν πως από τις γρίλιες έβλεπαν τα παπούτσια των περαστικών.
Η Μάτση γεννήθηκε σε πολύ πλούσια οικογένεια -την ίδια την είχε βαφτίσει ο βασιλιάς- τα έχασαν όμως γρήγορα όλα και αυτό το υπόγειο ήταν το μόνο που απέμεινε από την τεράστια περιουσία τους. Το έλεγε ‘ο τάφος του Ινδού’.
Ακριβώς απέναντι Πατριάρχου Ιωακείμ 14 ήταν το σπίτι του Μίτια Καραγάτση και λίγο πιο πάνω Πατριάρχου Ιωακείμ 21 ήταν το σπίτι του Βαλαωρίτη. Συναντιόντουσαν στα περίπτερα, αλλά γνωρίζονταν;
Κατεβήκαμε να βρούμε στην Καψάλη 1 το σπίτι της Λούλας Αναγνωστάκη και Γιώργου Χειμωνά. Απέναντι στον άλλο δρόμο έμενε ο Εμπειρίκος, τον πρόλαβαν άραγε; Συνέπεσαν;».
Η Αμαλία Καβάλη κράτησε το καλύτερο κομμάτι για το βράδυ. Η ξενάγηση, που κράτησε σχεδόν τρεις ώρες – με πολλές στάσεις, γέλια και τρίβια, έφτανε στο τέλος της, στον αριθμό 6 ττης Bασιλίσσης Σοφίας, στο πρώτο ψυχαναλυτικό γραφείο Ελλάδας, που λειτούργησε ο Ανδρέας Εμπειρίκος.
«Δεν είναι γνωστό αλλά τον Εμπειρίκο η οικογένεια του τον αποκλήρωσε γιατί έγινε ψυχαναλυτής όχι γιατί έγινε ποιητής. Εκείνος έφερε πρώτος την ψυχανάλυση στην Ελλάδα μαζί με τη Μαρία Βοναπάρτη, μικρανηψιά του Ναπολέοντα και σύζυγό του πρίγκιπα Γεωργίου της Ελλάδας. Δηλαδή εκείνη την εποχή αν είχες λίγο τις μαύρες σου, μπορεί να πήγαινες να τα πεις στην πριγκίπισσα της Ελλάδας».
Η βόλτα γύρω από σπίτια των καλλιτεχνών, εκεί που έζησαν χαρές και λύπες, δίνει τροφή για περισσότερη κουβέντα. Όπως για τον έρωτα του Εμπειρίκου και της Χατζηλαζάρου, η οποία ήταν και ψυχαναλυόμενη του, πριν να υπάρξει ακόμα ο κώδικας δεοντολογίας.
«Στο δίπλα κτίριο (στο νούμερο 4, πινέζα 13 στο χάρτη) έμενε η γλύπτρια Νάτα Μελά. Ο τότε σύντροφός της ο Ανδρέας Καμπάς έγινε ο επόμενος σύντροφος της Μάτσης. Η Μάτση αφού χώρισε τον Εμπειρίκο και τα έφτιαξε με τον Καμπά έβγαλε μια ποιητική συλλογή και την αφιέρωσε “στον Αντρέα’. Έτσι κανείς δεν ήξερε σε ποιόν από τους δύο την αφιέρωνε.
Είμαστε πια στη Βασιλίσσης Σοφίας 4, έχουμε μάλιστα έρθει από την πίσω είσοδο Μουρούζη 5 στο σπίτι της Νάτας Μελά και του ´Άρη Κωσταντινίδη. Η Νάτα που λέτε, μια μέρα δούλευε αμέριμνη στο εργαστήριο της -που είναι εδώ ακόμα- όταν ένα τούβλο της ήρθε παραλίγο στο κεφάλι από τον τρίτο όροφο.
Ζήτησε τον λόγο από τον αρχιτέκτονα Άρη Κωσταντινίδη που ανακαίνιζε το εν λόγω διαμέρισμα. Αυτός της είπε να πάνε για μπάνιο για να ζητήσει συγγνώμη (μπάνιο / πάστα = φλερτ εποχής) και η Νάτα του έκανε αργότερα πρόταση γάμου. Τι να κάνει που τη βρήκε ο έρωτας κατακέφαλα – σχεδόν κυριολεκτικά. Και έτσι κάπως η νύχτα έπεσε πάνω μας και πήγαμε σπίτια μας».
13 στάσεις στο Κολωνάκι
- Δημοχάρους 49, σπίτι Βάρναλη
- Δημοχάρους 9, σπίτι Ζυλ Ντασέν και Μελίνας Μερκούρη
- Δεινοκράτους 60, σπίτι Ζώρζ Σαρή
- Δεινοκράτους 9, εργαστήριο Μόραλη
- Δεινοκράτους 5, σπίτι αδερφής Καββαδία και του ίδιου όταν δεν μπάρκαρε
- Πλατεία Δεξαμενής
- Αναγνωστόπουλου 69, Σπίτι Εγγονόπουλου/Μηνά Δημάκη και Τσαρούχη
- Σκουφά 23, Σπίτι Οδυσσέα Ελύτη
- Πατριάρχου Ιωακείμ, 7 υπόγειο Μάτσης Χατζηλαζάρου
- Πατριάρχου Ιωακείμ, 14 σπίτι Μίτια Καραγάτση
- Καψάλη 1, σπίτι Λούλας Αναγνωστάκη και Γιώργου Χειμωνά
- Βασιλίσσης Σοφίας 6, πρώτο ψυχαναλυτικό γραφείο στην Ελλάδα
- Βασιλίσσης Σοφίας 4, σπίτι Νάτας Μελά και Άρη Κωνσταντινίδη
