Ο αιώνιος μύθος που κρύβεται πίσω από την ελιά στο Ερέχθειο
Ο επισκέπτης του μνημείου συναντά σήμερα ένα λιόδεντρο δίπλα στις Καρυάτιδες, οι ρίζες του οποίου συνδέονται συμβολικά με την πανάρχαια μόρια ελιά της Ακρόπολης και τη μυθική μάχη της θεάς Αθηνά και του Ποσειδώνα.
- 19 ΜΑΡ 2024
Ξέρεις πώς πήρε το όνομά της η πόλη των Αθηνών, σύμφωνα με τη μυθολογία; Όταν, λέει, βασιλιάς της Αθήνας ήταν ο μυθικός Κέκροπας, σφοδρή διαμάχη ξέσπασε ανάμεσα σε δύο αντίπαλους θεούς, την Αθηνά και τον Ποσειδώνα, για το ποιος θα κηρυσσόταν προστάτης της πόλης που ως τότε λεγόταν Ακτή ή Ακτική από τον πρώτο της βασιλιά, τον Ακταίο.
Οι δυο τους, λοιπόν, συναντήθηκαν μια μέρα στον βράχο της Ακρόπολης για να μονομαχήσουν, παρουσία των υπόλοιπων θεών, και όταν ο Ποσειδώνας χτύπησε με δύναμη την τρίαινά του στο έδαφος κάνοντας νερό να αναβλύσει απρόσμενα στην κορυφή του λόφου, κατά πώς λέει ο μύθος, η θεά Αθηνά απάντησε χτυπώντας το πόδι τις στο ίδιο σημείο και κάνοντας μια ελιά να ξεπροβάλει απ’ το έδαφος, μια ελιά διαφορετική από τα άγρια ελαιόδεντρα τα οποία υπήρχαν ως τότε στην αττική γη. Ήταν ήμερη, είχε δηλαδή καρπούς και με αυτούς προίκιζε τον τόπο που πήρε έκτοτε το όνομα της θεάς.
Έτσι λέει η αρχαία ελληνική παράδοση ότι γεννήθηκε στο Ερέχθειο η επονομαζόμενη Μορία Ελαία, ένα δέντρο που λειτουργούσε ως κέντρο ιερότητας και υπέρτατο σύμβολο για την πόλη.
Όλα τα παραγωγικά λιόδεντρα στον βράχο της Ακρόπολης θεωρούνταν ότι προέκυψαν από εκείνη την πρώτη ελιά της θεάς Αθηνάς, με μπόλιασμα από τα ευλογημένα κλαδιά της. Από την ίδια αρχέγονη ελιά του Ερεχθείου λέγεται ότι ήρθαν στη ζωή και οι δώδεκα ελιές της Ακαδηµίας (οι οποίες αντιστοιχούσαν στις δώδεκα πύλες της), αλλά και ο ιερός ελαιώνας των Αθηνών στην εποχή του Πεισίστρατου, απ’ όπου επιβιώνει μέχρι σήμερα η ομώνυμη αιωνόβια ελιά στους Αγίους Αναργύρους (ελιά του Πεισίστρατου).
Στο βιβλίο της Ελιά, η βιογραφία ενός δέντρου η Τατιάνα Σταύρου αναφέρει σχετικά, ρωτώντας ρητορικά για τη σημασία εκείνου του μυθικού δέντρου που απαντάται και στους μεγάλους ιστορικούς των αρχαίων χρόνων: «Ήτο κότινος αρχικώς η ελαία του Ερεχθείου; Ήτο η πρώτη ήμερη ελιά, την οποία εμφύτευσε η Αθηνά υπέρ της πόλεως της; Ητο το δόρυ της που το έμπηξε στο έδαφος θυμωμένη με τον Ποσειδώνα και φύτρωσε θαλλούς; Ήτο η ίδια η Αθηνά, εμφανισθείσα υπό μορφή Ελαίας;». Σε κάθε περίπτωση, «η ελαία του Ερεχθείου εθεωρείτο ιερόν δένδρο και το λάδι της εχρησιμοποιείτο για την άσβεστη λυχνία της Αθηνάς». Γνωρίζουμε ότι οι Αθηναίοι πλησίαζαν με ευλάβεια την ελιά του Ερεχθείου, δένοντας στα κλαδιά της κορδελάκια ως αναθήματα.
Γνωρίζουμε, επίσης, ότι εκείνη η πρώτη ελιά-σύμβολο βρισκόταν πολύ κοντά στο Ερέχθειο, στο τέµενος της Πανδρόσου. Στο ίδιο σημείο σήμερα, δίπλα από τις Καρυάτιδες, ο επισκέπτης του μνημείου θα συναντήσει ένα λιόδεντρο, εμφανώς νεότερο και λεπτότερο στον κορμό απ’ το πάχος που θα πρόδιδε ένα δέντρο τόσων αιώνων. Εντούτοις, για τη ρομαντική γοητεία του πράγματος, θα ήταν βολικό να φανταστούμε ότι το σημερινό δέντρο αναγεννήθηκε από τις ίδιες ρίζες εκείνης της πρώτης ιερής ελιάς των Αθηνών.
Άλλωστε, ένα τέτοιο περιστατικό καταγράφει στα κείμενά του ο Ηρόδοτος. Το 480 π.Χ., στη δεύτερη εκστρατεία τους εναντίον της Αθήνας, οι Πέρσες δεν έδειξαν οίκτο και ανέβηκαν ως την Ακρόπολη, τυλίγοντας τους ναούς και τα ιερά των Αθηναίων στις φλόγες. Από την οργή του στρατού του Ξέρξη δεν γλίτωσε φυσικά το μεγάλο σύμβολο της πόλης, η μόρια ελιά της θεάς Αθηνάς, την οποία αντίκρισαν οι Αθηναίοι καρβουνιασμένη να αχνίζει. Λίγες ώρες αργότερα, ωστόσο, ανατράπηκε το βαθύ κλίμα απογοήτευσης, όταν ξεκίνησε το δέντρο να βλασταίνει.
Όπως μεταφέρει ο ιστορικός, η μόρια ελιά φύτρωσε την ίδια μέρα «σε ύψος δύο πήχεις», κάτι που ξεπερνούσε κάθε προσδοκία και πιστώθηκε βέβαια στην ιερατική δύναμη του δέντρου.
