Οδός Τριπόδων: Ο παλαιότερος δρόμος της Αθήνας και η ιστορία του
Υπήρξε μία από τις «μνημειωδέστερες στην ιστορία των πόλεων» για τον Μανώλη Κορρέ, ενώ το όνομα της οδού φιγουράρει στις σελίδες των ελληνικών ρεκόρ Guinness. Πάμε να δούμε τι κρύβεται πίσω από το hype.
- 9 ΔΕΚ 2024
Πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004 συνέβη ένας αρχαιολογικός μαραθώνιος στην ευρύτερη περιοχή γύρω από την Ακρόπολη: υπήρξαν έξι χρόνια έντονων ανασκαφικών εργασιών, έργων και μελετών συντήρησης, δοκιμαστικών τομών, σχεδίων για τη χωροθέτηση του σημερινού Μουσείου Ακρόπολης και αναστήλωσης μνημείων στον Ιερό Λόφο.
Ένας από τους λαγούς που έβγαλε τότε απ’ το καπέλο η Εφορεία Αρχαιοτήτων ήταν η μοναδική μνημειακή αξία ενός ολόκληρου δρόμου, όπου ανακαλύφθηκαν νέα κατάλοιπα από χορηγικά μνημεία, όπως και δείγματα μυκηναϊκών χρόνων πολύ κοντά.
Ο λόγος για ένα μικρό στενάκι στην Πλάκα, την οδό Τριπόδων, η οποία μετέπειτα βρέθηκε να φιγουράρει στις σελίδες των ελληνικών ρεκόρ Guinness, πλάι σε μια τυρόπιτα βάρους 862 κιλών από τη Θεσσαλονίκη, τη συλλογή από προτζέκτορες του Χρήστου Ψαθά και πόσα άλλα «επιτεύγματα» ποικίλης ύλης.
Ωστόσο, το κανονικό επίτευγμα έγκειται στους αρχαιολόγους της εποχής και συγκεκριμένα τον αρχιτέκτονα Κώστα Καζαμιάκη, ο οποίος διαμόρφωσε τον αρχαιολογικό χώρο στο Μνημείο του Λυσικράτη και ουσιαστικά «ευθύνεται» για το buzz της οδού που περιγράφεται ως ο «αρχαιότερος δρόμος της Ελλάδας και της Ευρώπης».
Τι γνωρίζουμε για την αρχαία οδό Τριπόδων
Το Μνημείο του Λυσικράτη στη σημερινή οδό Βύρωνος, γνωστό και ως «Φανάρι του Διογένη», όπως διαμορφώθηκε από την παρέμβαση του Καζαμιάκη, αποτελεί στην εποχή μας το μόνο σημείο που μας επιτρέπει πραγματικά να ταξιδέψουμε στο μακρύ παρελθόν της οδού Τριπόδων. Γύρω από το μνημείο, ο επισκέπτης θα βρει μια κεραμιδί έκταση, στρωμένη με κεραμάλευρο. Το υλικό επιλέχθηκε για να μην αναπτυχθεί βλάστηση και αλλοιωθεί ξανά το επίπεδο του σημείου, μετά την αποκατάσταση της στάθμης, η οποία είναι –παρακαλώ– ίδια με εκείνη του 4ου αιώνα π.Χ.
Επίσης, το περίτεχνο κυλινδρικό μνημείο με την ανάγλυφη ζωφόρο που κάθεται επάνω στο τετράγωνο βάθρο είναι αρκούντως διατηρημένο για να ταΐσει τη φαντασία μας και να ζωντανέψουμε νοητά την αίγλη της αρχαίας οδού Τριπόδων: ήταν ένας φαρδύς δρόμος (περίπου έξι μέτρων), ο οποίος δεν είχε φτιαχτεί για να εξυπηρετεί τις καθημερινές διαδρομές των Αθηναίων, αλλά ήταν ο δρόμος της τέχνης και του πολιτισμού – η συντομότερη οδός για να φτάσει κάποιος από την Αρχαία Αγορά στη νότια κλιτύ και το Θέατρο του Διονύσου.
Αποτελούσε κατά συνέπεια ένα από τα πιο περίοπτα και λαμπρά σημεία της αρχαίας πόλης, ένας δρόμος-βιτρίνα θα λέγαμε σήμερα, εξού και τα χορηγικά μνημεία που τοποθετούνταν εκεί, όπως αυτό του Λυσικράτη.
Ως γνωστόν, στα αρχαία χρόνια οι δραματικοί αγώνες υποστηρίζονταν από χορηγούς, εύπορους δηλαδή πολίτες που με χαρά προσέφεραν τα χρήματά τους για να απολαύσουν την κοινωνική αναγνώριση και τη δόξα. Η πόλη προσέφερε στο χορηγό-νικητή ως αντάλλαγμα για την προσφορά του έναν ορειχάλκινο τρίποδα στο δημόσιο χώρο. Ο Λυσικράτης, για παράδειγμα, ήταν εκείνος που κέρδισε τα Μεγάλα Διονύσια το 334 π.Χ. στους αγώνες του Διθυράμβου.
Ποια η σχέση με τη σημερινή οδό Τριπόδων
Περπατώντας στη σημερινή οδό Τριπόδων, μαζί με τουρίστες που ξεστράτισαν απ’ την Ακρόπολη για να γευτούν την αυθεντική greek salad παρέα με φραπέ, μπορείς άραγε να ταξιδέψεις δυόμισι χιλιάδες χρόνια και να νιώσεις την εικόνα που μετέφερε ο Παυσανίας στα περιηγητικά γραπτά του προ 20+ αιώνων;
«Εστί δε οδός από του πρυτανείου καλουμένη Τρίποδες∙ αφ’ ου καλούσι το χωρίον, ναοί όσον ες τούτο μεγάλοι και σφισιν εφεστήκασι τρίποδες, χαλκοί», έγραφε. Το εντυπωσιακό είναι ότι όντως μεγάλο μέρος της αρχαίας οδούς Τριπόδων ταυτίζεται με τη σημερινή. Γι’ αυτό και κυρίως για το γεγονός ότι έχει διατηρήσει το ίδιο όνομα εδώ και 2.500 χρόνια, είναι που ιντριγκάρει τους σημερινούς περιπατητές του κέντρου, στην προσπάθειά τους να ιχνηλατήσουν τα βήματα των αρχαίων Αθηναίων, των φιλοσόφων και των δραματουργών.
Ο Μανώλης Κορρές έχει γράψει χαρακτηριστικά για την Τριπόδων ότι «η οδός ήταν μοναδική για τον αριθμό, το μέγεθος, την κόσμηση και την καλλιτεχνική αξία των μνημείων της, ασφαλώς μία από τις μνημειωδέστερες στην ιστορία των πόλεων», ενώ σύμφωνα με τον καταξιωμένο ιστορικό των Αθηνών Δημήτρη Καμπούρογλου, η οδός Τριπόδων πιθανότατα κρύβει το μυστικό, απ’ όπου πήρε το όνομά της όλη η περιοχή: στο σημείο όπου η οδός Θέμιδος τέμνεται από τις οδούς Αδριανού και Τριπόδων, υπήρχε μία μεγάλη άσπρη πλάκα.
Τώρα αντικρίζεις στην οδό Τριπόδων το αρχέτυπο της Πλάκας: ήσυχους ρυθμούς, όμορφα νεοκλασικά, φαγάδικα και μαγαζιά με μαγνητάκια όπου προΐστανται φαλλικά σύμβολα για να τραβήξουν τα βλέμματα. Διόλου άστοχο στην περίπτωσή μας, καθώς –όπως διευκρινίζεται στο βιβλίο Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία των ιστορικών Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη– την οδό Τριπόδων διέσχιζαν επίσης νυχτερινές λαμπαδηφορίες προς τιμήν του Διονύσου, στις οποίες μεταξύ άλλων ακούγονταν «φαλλικά άσματα».
Η ιστορία ξυπνάει μόνο αν θες να την ακούσεις. Και η οδός Τριπόδων έχει πολλά που ψιθυρίζει στα ευήκοα ώτα.
