Πήγαμε και θρηνήσαμε στην κηδεία του Μεταξουργείου

Το κάλεσμα ήταν στις 13:30, στο πάρκο Πλαταιών και Λεωνίδου. Εκείνη την ώρα, το τελετουργικό της κηδείας βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας. Μαυροφορεμένες γυναίκες θρηνούν σαν κοντινοί συγγενείς τον νεκρό, πλέκοντας το στεφάνι δίπλα από το φέρετρο. Με ψεύτικες καμπούρες στην πλάτη, μαύρα μαντήλια και περούκες έχουν μεταμφιεστεί σε ηλικιωμένες μοιρολογίστρες για το ύστατο χαίρε στη γειτονιά τους, το Μεταξουργείο. Η φωτογραφία πάνω στο φέρετρο δείχνει ένα τσούρμο μαζεμένο με νταούλια – ένα στιγμιότυπο από τα χρόνια της Κρίσης, τότε που άνθιζαν οι κοινοτικές πρωτοβουλίες και τα αυτοοργανωμένα δρώμενα στην περιοχή.

Σαν να συμπονά τη θλίψη τους ο ύψιστος, όπως θα ακουγόταν σε κάθε πραγματική κηδεία, ο ουρανός είναι σκοτεινός και στον αέρα απλώνεται η μυρωδιά από το λιβάνι, ενώ εκείνες ξεκινούν εν χορώ το μοιρολόι που έγραψαν για την περίσταση:

«Τι κακό έκανα η καημένη
Μου χαλάν’ τον μαχαλά
Εξευγενισμό το λένε
Του παιδιού μου τον φονιά.

Κλάψε, θρήνησε Αθήνα,
σου ξηλώνουν τα σκαλιά,
Ευρωπαία θα σε ντύσουν,
θα ’ναι όλα βαρετά.

Όλοι μου οι φίλοι φύγαν,
σε τουρίστες κουτουλώ.
Λαμαρίνες με τυφλώνουν,
σπίτι δεν μπορώ να βρω
Είν’ τα νοίκια στον Θεό.»

Τι στο καλό συμβαίνει, αναρωτιούνται περαστικοί.

Οι πενήντα γινόμαστε εκατό και οι εκατό, διακόσιοι. «Αυτό εδώ δεν είναι θεατρικό δρώμενο, δεν είναι περφόρμανς, προέρχεται απ’ την ανάγκη των κατοίκων», ακούγεται από ντουντούκα, όταν μια μοιρολογίστρα φέρνει το μικρόφωνο κοντά στα χείλη της. «Έχει τα στοιχεία του λαϊκού δρώμενου, αλλά είναι μια πορεία. Είναι διαμαρτυρία!». Διοργανωτής αυτής της απρόσμενης πένθιμης τελετής που έπαιζε με τα εργαλεία της πρόζας και του κωμικού αυτοσχεδιασμού ήταν η Συνέλευση Μαχαλάς Μεταξουργείου, μια πρωτοβουλία η οποία ιδρύθηκε από κατοίκους –όπως θα μαθαίναμε αργότερα– για να ορθώσει ανάχωμα στο gentrification που συντελείται εδώ και χρόνια.

Η τέλεση μιας συμβολικής και παράλληλα σατυρικής κηδείας ήταν το πρώτο βήμα από μια σειρά κινήσεων του Μαχαλά, που συνολικά θα στοχεύουν στη συσπείρωση και τη διεκδίκηση για το στεγαστικό πρόβλημα στο κέντρο της Αθήνας. Ήταν ένα πρώτο βήμα το οποίο επειδή ξέφευγε από τα συνηθισμένα, θα μπορούσε να τραβήξει τα βλέμματα και να ακουστεί σε περισσότερα αυτιά. Μέχρι να ξεκινήσει η περιφορά του νεκρού στα στενά του Μεταξουργείου, είχαμε μαζευτεί πάνω από 400 άτομα, ανάμεσά τους και τουρίστες που βρήκαν μάλλον ενδιαφέρον το θέαμα.

Gentrification στο Μεταξουργείο: Από πότε και ως πότε;

Δεν είναι καινούργια είδηση το γεγονός ότι το Μεταξουργείο υπόκειται σε gentrification, δηλαδή στη διαδικασία βίαιης αστικής αναδιάρθρωσης κατά την οποία παράγεται υπεραξία μέσω επενδύσεων σε πρότερα υποβαθμισμένες ζώνες, αυξάνονται οι τιμές γης και οι παλαιότεροι κάτοικοι αναγκάζονται τελικά να φύγουν, αδυνατώντας να συμβαδίσουν με τα νέα δεδομένα. Για την ακρίβεια, το Μεταξουργείο υπήρξε απ’ τα πρώτα παραδείγματα περιοχών στα οποία εντοπίστηκε η διαδικασία του εξευγενισμού στην Αθήνα, ήδη από τις δεκαετίες 1990-2000.

Οι αναπλάσεις οι οποίες δρομολογήθηκαν τότε από την Ε.Α.Χ.Α., με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, περιελάμβαναν και την παραμελημένη έως τότε συνοικία του Μεταξουργείου (οι πεζοδρομήσεις και οι πλατείες προέρχονται από εκείνη την περίοδο), ενώ παράλληλα πρώτη φορά καταγράφηκε έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον για την αγορά ακινήτων. Υπήρχε άφθονο ανεκμετάλλευτο κτιριακό απόθεμα, αφού η περιοχή είχε αδειάσει έπειτα από την αποβιομηχάνισή της και παράλληλα είχε στιγματιστεί ως κακόφημη από τους οίκους ανοχής και τις πιάτσες ναρκωτικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προσπάθειας εξευγενισμού, οι κατά δεκάδες αγορές ακινήτων σε Κεραμεικό και Μεταξουργείο από την εταιρία Ολίαρος Α.Ε.

Ωστόσο, οι συνέπειες της Κρίσης ανέβαλαν τα σχέδια αναμόρφωσης. Και εκείνη ακριβώς τη χρονική περίοδο, μέσα στα χρόνια της αβεβαιότητας και της οικονομικής δυσπραγίας, το Μεταξουργείο βρέθηκε να ζει την πιο δημιουργική, την πιο ανθοφόρα φάση που είχε υπάρξει. Τα χαμηλά ενοίκια είχαν φέρει θέατρα, χώρους τέχνης, εναλλακτικά μπαρ και νεο-καφενεία στα στενά της περιοχής, ενώ στα άδεια οικήματα έκαναν την εμφάνισή τους συνελεύσεις και πρωτοβουλίες αλληλεγγύης, όπως ο Άλλος Άνθρωπος για τη διανομή φαγητού.

«Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο αυτοοργανωμένο καρναβάλι του Μεταξουργείου, η κοινωνική πολιτιστική καρδιά της γειτονιάς, ξεκίνησε το 2010, εν μέσω την Κρίσης», τονίζουν μέλη από τη συνέλευση Μαχαλά. «Οι ταπεινές ρίζες του καρναβαλιού ήταν μια απάντηση στην καθημερινή δυστυχία που έφεραν τα χρόνια σκληρής λιτότητα. Μια αυτοοργανωμένη, αυτοχρηματοδοτούμενη γιορτή στην οποία συμμετέχουν χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα κοινωνικά στρώματα, για να γιορτάσουν τη γειτονιά και να εκφραστούν ελεύθερα. Μέσα από τη δημιουργία του καρναβαλιού και τις εκδηλώσεις γύρω από αυτό, δημιουργήθηκε ένας ζωντανός ιστός κατοίκων που δραστηριοποιείται αρκετούς μήνες κάθε χρόνο με ενέργεια και ιδέες».

«Ωστόσο, κάθε χρόνος που περνάει γίνεται περισσότερο ξεκάθαρο ότι στη γειτονιά ζουν όλο και λιγότεροι καλλιτέχνες/μουσικοί/δημιουργικές ψυχές, ότι λιγοστεύουν οι σχολές, οι σύλλογοι, οι κοινοτικοί χώροι». Και αυτό διότι στο μεσοδιάστημα, ειδικά την περίοδο μετά τα capital controls που καταγράφηκε ιστορικό χαμηλό στις αγοραστικές τιμές του Μεταξουργείου-Κεραμεικού (και όχι μόνο), συντελέστηκαν σαρωτικές αλλαγές σε επίπεδο αγοραπωλησιών, αλλαγές που τώρα αποκαλύπτουν το στυγνό τους πρόσωπο.

Μερικά ενδεικτικά στοιχεία είναι τα ακόλουθα:

Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με τα στοιχεία του Inside AirBnB, στον Κεραμεικό είναι συνολικά διαθέσιμες 352 βραχυχρόνιες μισθώσεις, με το 70% αυτών των ακινήτων να ανήκουν σε οικοδεσπότες που διαχειρίζονται πολλές μονάδες ως επιχείρηση. Παράλληλα, μονάχα 36 διαμερίσματα υπάρχουν διαθέσιμα για μακροχρόνια ενοικίαση στον Κεραμεικό από τη σελίδα του xe.gr, και τα περισσότερα είναι ακατάλληλα για AirBnB, με μέσο ενοίκιο αυτών στα 1.166 €. «Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον εκτοπισμό των επί μακρόν κατοίκων», όπως επισημαίνουν μέλη. Όπως οι ίδιοι έχουν παρατηρήσει, «οι κοινότητες των Πομάκων και Ρομά, που ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της γειτονιάς για δεκαετίες, έχουν πλέον εκτοπιστεί για να εξασφαλιστεί χώρος σε νέα μπαρ και μπουτίκ ξενοδοχεία. Και πολλά νέα άτομα που έχουν νοικιάσει σπίτια για πάνω από μια δεκαετία περιλαμβάνονται στους πληγέντες».

Όσο περπατάμε την περιοχή του Μεταξουργείου με τη συμβολική νεκρική πομπή, τα αποτελέσματα φαίνονται μπροστά μας – περίπτερα που υπέκυψαν και κατέβασαν ρολά, δεκάδες οικοδομές οι οποίες βρίσκονται σε εξέλιξη, κομψά boutique hotels δίπλα σε μισογκρεμισμενες παράγκες, co-working spaces, καφέ τρίτης γενιάς και εργαστήρια με τραπεζοκαθίσματα απλωμένα σε πεζοδρόμια, που κανείς δεν φρόντισε να «αναβαθμίσει» ώστε να μην διακόπτονται οι οδηγοί όδευσης από τα δέντρα. Σημάδια μιας πόλης που εξελίσσεται ερήμην σχεδιασμού, ερήμην πρόνοιας για τους κατοίκους της.

Και τώρα, τι μπορούμε να κάνουμε;

Φυσικά, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο το Μεταξουργείο και τον Κεραμεικό. Στην πορεία ακούω φευγαλέα τα σχόλια ανθρώπων που έχουν έρθει από άλλες περιοχές του κέντρου. «Πλέον, στην Κυψέλη δεν υπάρχει ενοίκιο χαμηλότερο από 400 €, ακόμη και για γκαρσονιέρα σε ημιυπόγειο». «Μέσα σε δεκαπέντε χρόνια, έχει χρειαστεί να μετακομίσω επτά φορές, δεν ξέρω τι θα κάνω». Προχωρώντας, ξεκλέβω δύο λόγια από τη Χριστίνα, που περιλαμβάνεται στους παλαιότερους ενοίκους του Μεταξουργείου: «Περίπου 200 άτομα πρέπει να έχουμε απομείνει σήμερα με παλιά συμβόλαια στην περιοχή. Και όλοι μας είχαμε έρθει επειδή ήμασταν χαμηλόμισθοι και ψάχναμε φθηνά ενοίκια – 200-250 €. Έχουν εξαφανιστεί αυτά τα νούμερα».

Μου αναφέρει το παράδειγμα της οδού Πλαταιών, η οποία έχει εξαγοραστεί στο σύνολό της(!), από το πρώτο μέχρι το τελευταίο σπίτι, από την επενδυτική εταιρεία Πλαταιών ΑΕ. Μου αναφέρει για το παράδειγμα της κοινωνικής κουζίνας Άλλος Άνθρωπος, που μέσα στην τελευταία δεκαετία έχει αναγκαστεί να μεταφερθεί τρεις φορές από την έδρα του, εξαιτίας της κλιμάκωσης των ενοικίων. Μου δείχνει τα μαγαζιά που άνοιξαν στη θέση του, τονίζοντας με ένα νεύμα ματαιότητας ότι δεν φαίνεται τέλος σε αυτή την ιστορία.

Θα μπορούσε να ανακοπεί το gentrification, άραγε, τη στιγμή που απουσιάζει η κρατική πολιτική στέγασης;

«Το ζήτημα πρέπει σαφώς να εξεταστεί και να αντιμετωπιστεί ολιστικά», απαντά στο παραπάνω ερώτημα η συνέλευση Μαχαλάς Μεταξουργείου. «Πρέπει να αναλογιστούμε σε ποιους απευθύνονται οι πόλεις, για ποιους απευθύνονται τα σπίτια, σε ποιους απευθύνονται οι δημόσιοι χώροι». Ζητήματα καίρια, τα οποία συχνά παραβλέπονται σε επίπεδο πολιτικής.

«Υπάρχει μια σειρά από αποτελεσματικά μέτρα τα οποία έχουν εφαρμοστεί παγκοσμίως για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων τιμών ενοικίου», τονίζει στη συνέχεια, δείχνοντας ότι δεν είναι ώρα για ματαιότητα.

«Για παράδειγμα, η εκπλήρωση ειδικών απαιτήσεων για βραχυχρόνια μίσθωση ακινήτων (όπως ξεχωριστές είσοδοι) στην Ισπανία, ο προσδιορισμός εύλογου ενοικίου από μια επιτροπή ενοικίων και μίσθωσης είτε η απαγόρευση ενοικιάσεων κάτω των 90 ημερών, όπως συμβαίνει στη Σουηδία και τη Χαβάη. Επίσης, τα μοντέλα συνοικίας και συλλογικής ιδιοκτησίας (cohousing) για την ανάκτηση προσιτών χώρων διαβίωσης αποτελούν καθιερωμένες πρακτικές στη Βόρεια Ευρώπη και σε άλλα βαλκανικά κράτη, αλλά απουσιάζουν από το ελληνικό νομικό τοπίο μέχρι σήμερα». Ζητήματα προς συζήτηση είναι το πλαίσιο της golden visa, η φορολόγηση των κατοικιών και η κοινωνική στέγαση.

Μετά την περιφορά του νεκρού, η πομπή οδηγήθηκε ξανά στο σημείο εκκίνησης. Μοιράστηκαν κόλλυβα και δόθηκε το σήμα για την επόμενη συνάντηση: όλες οι γειτονιές, οι συλλογικότητες και οι κάτοικοι να συναντηθούμε στις 4 Φεβρουαρίου στον χώρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Δυναμό στον Κεραμεικό (Παραμυθίας 28-30) για την από κοινού οργάνωση των επόμενων δράσεων.

Περισσότερες πληροφορίες για τον Μαχαλά Μεταξουργείου θα βρείτε εδώ.