Ποιο είναι το αττικόψαρο που εμποδίζει τα αντιπλημμυρικά έργα της Αττικής
Λίγο πριν αρχίσει η περίοδος των έντονων βροχοπτώσεων, το αττικόψαρο και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις βρίσκονται υπόλογες για τις καθυστερήσεις στα έργα αντιπλημμυρικής προστασίας. Τι έχει συμβεί;
- 12 ΝΟΕ 2024
Πόσο έτοιμη είναι η Αττική αυτόν τον χειμώνα; Όπως είναι λογικό, το σοκ από τις τρομακτικές εικόνες κατακλυσμού που βίωσε η Βαλένθια (περισσότεροι από 220 νεκρούς και ακόμη 90 αγνοούμενοι, σύμφωνα με την τελευταία ανακοίνωση των ισπανικών Αρχών) πυροδότησε ένα επιπλέον αίσθημα ανησυχίας και άγχους στα εδάφη της επίσης μεσογειακής, άναρχα δομημένης και συνυφασμένης με το μπάζωμα ρεμάτων πόλης των Αθηνών – ένας συνδυασμός που την καθιστά εξαιρετικά επισφαλής, όπως δείχνουν οι χάρτες επικινδυνότητας.
«Αντιλαμβανόμαστε ότι έχουμε την ευθύνη για 454 ρέματα σε όλο το Λεκανοπέδιο, συνολικού μήκους 879 χλμ, εκ των οποίων τα 601 χλμ. βρίσκονται σε ζώνες υψηλού κινδύνου», δήλωσε ο Περιφερειάρχης Νίκος Χαρδαλιάς, μετά την έκτακτη σύσκεψη που διοργανώθηκε για την αντιπλημμυρική θωράκιση της Αττικής, στο πλαίσιο της οποίας συζητήθηκαν όλα τα κατασκευαστικά έργα τα οποία είναι στα σκαριά: μεταξύ άλλων, η ανάπλαση του ρέματος Εσχατιάς στα δυτικά προάστια, η κατασκευή δικτύου ομβρίων στη Νίκαια, το έργο διευθέτησης του χειμάρρου Γιαννούλας στο Θριάσιο, τα έργα ομβρίων στην περιοχή της Νέας Μάκρης.
Ενώ λοιπόν διανύουμε τον Νοέμβριο και ενόψει της περιόδου των βροχοπτώσεων εντείνονται οι συνεδριάσεις και οι συζητήσεις στα πολιτικά κλιμάκια, είναι δεδομένο ότι κανένα από τα παραπάνω έργα (τα πιο πολλά από τα οποία προωθούνται από τη δεκαετία του 2000 και επικαιροποιήθηκαν με το νέο masterplan αντιπλημμυρικής θωράκισης Αττικής του 2022) δεν θα ολοκληρωθούν άμεσα, αφήνοντας για ακόμη έναν χειμώνα απροστάτευτο το Λεκανοπέδιο, δεδομένου του υψηλού κινδύνου που διατρέχει στην εποχή της κλιματικής κρίσης.
Στην αρχή της τρέχουσας εβδομάδας κυκλοφόρησε σε πολλά Μέσα η είδηση ότι «το αττικόψαρο μπλοκάρει τα αντιπλημμυρικά έργα στην Αττική», αφήνοντας την εντύπωση ότι το –μάλλον πρωτάκοστο σε πολλούς– είδος ψαριού ευθύνεται για τις καθυστερήσεις. Η είδηση ξεκίνησε από τον Υφυπουργό Μεταφορών & Υποδομών Νίκο Ταχιάο και τη συνέντευξη που παραχώρησε στο ΣΚΑΙ, λέγοντας ότι «ειδικά στον Ερασίνο, έχει σταματήσει η [αντιπλημμυρική] παρέμβαση που κάνουμε, επειδή έχει παγώσει η χορήγηση του δανείου από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, κατόπιν καταγγελιών που υπήρξαν από περιβαλλοντικές οργανώσεις ότι κινδυνεύει το αττικόψαρο».
Συμπλήρωσε, δε, ότι «ο ακτιβισμός […] καταλήγει να εμποδίζει το έργο», δημιουργώντας τελικά μία διαστρεβλωμένη εντύπωση για το θέμα. Αλλά, να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Τι είναι το αττικόψαρο και γιατί μας αφορά;
Το αττικόψαρο (Pelasgus marathonicus) είναι ένα γκριζοκαφέ μικρό ψάρι (μήκους 3-7 εκ.) του γλυκού νερού, που θεωρείται εθνικής σημασίας είδος, έχοντας καταγραφεί ως «δυνάμει απειλούμενο» στο εθνικό Κόκκινο Βιβλίο. Στην προκειμένη περίπτωση, μας αφορά διότι αποτελεί ένα από τα προστατευόμενα είδη της περιοχής που θα επηρέαζε ένα συγκεκριμένο αντιπλημμυρικό έργο – το έργο διευθέτησης του Ερασίνου ποταμό στα Μεσόγεια.
Μάλιστα, το εν λόγω είδος είναι από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η περιοχή έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, αλλά και ένα από τα κύρια επιχειρήματα που επικαλέστηκαν οι προσφεύγοντες για τη διακοπή του συγκεκριμένου υποέργου αντιπλημμυρικής προστασίας.
Εισακούστηκαν οι ενστάσεις τους;
Κάτοικοι και φορείς επέδειξαν ζέση στις διεκδικήσεις για την αναστολής του έργου, έχοντας απευθυνθεί από το 2020 τόσο στο Συμβούλιο της Επικρατείας όσο και στον ελεγκτικό μηχανισμό της ΕΤΕ.
Ενώ στο ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας απορρίφθηκε το αίτημά τους, στην Ευρώπη εισακούστηκε και έτσι οι εργασίες είχαν σταματήσει από τις αρχές του 2022, όταν η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB) και η Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης (CEB) ανακοίνωσαν ότι διακόπτουν τη χρηματοδότηση. Δεν είναι νέα είδηση ότι τα αντιπλημμυρικά στον Ερασίνο πρέπει να τροποποιηθούν, επειδή αφορούν έναν πολύ σημαντικό υδροβιότοπο.
Δηλαδή, ο κίνδυνος δεν αφορούσε αποκλειστικά το αττικόψαρο;
Κάθε άλλο, απλά το αττικόψαρο ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για την περιβαλλοντική βλάβη που θα προκαλούταν. Συγκεκριμένα, το σχέδιο για την θωράκιση του Ερασίνου αφορούσε τη λεκάνη απορροής του ρέματος που αποχετεύει τα Μεσόγεια, δηλαδή την παράκτια ζώνη της Βραυρώνας. Να τονίσουμε ότι εκτός από το δίκτυο Natura 2000 η ίδια περιοχή περιλαμβάνεται ανάμεσα στους υγροβιότοπους «Α΄ προτεραιότητας» που είχε θέσει το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας το 2014, απαγορεύοντας «κάθε δραστηριότητα που υποβαθμίζει την οικολογική κατάσταση αυτών των υγροτόπων».
© Πρωτοβουλία για την Προστασία του Ερασίνου
Δεν ήταν γνωστά όλα αυτά; Δεν υπήρχαν μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων;
Πρόκειται για ένα αντιπλημμυρικό έργο το οποίο προωθείται από το Υπουργείο από το 2000 και ενώ πράγματι έχουν υλοποιηθεί όλες οι απαραίτητες μελέτες φαίνεται πως δεν λήφθησαν υπόψη τα πιο ουσιαστικά περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής, όπως είναι πληθυσμός του αττικόψαρου.
Σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε σχετικό σεμινάριο που διοργάνωσε η Πρωτοβουλία για την Προστασία του Ερασίνου το 2022, ακόμη και ο ΟΦΥΠΕΚΑ παραδέχεται ότι κατά τη χρονική περίοδο σύνταξης των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) δεν ήταν γνωστά σημαντικά στοιχεία του υγροβιότοπου, ενώ ο ίδιος φορέας αναγνωρίζει ότι «το έργο θα προκαλέσει μη αναστρέψιμη βλάβη στο ενδιαίτημα του είδους».
Τι περιελάμβαναν τα σχέδια θωράκισης του Ερασίνου και ήταν τόσο παρεμβατικά, τέλος πάντων;
«Τα έργα στον Ερασίνο προωθούνται από το Υπουργείο από το 2000 και απηχούν αντιπλημμυρικές μεθόδους και αντιλήψεις παρωχημένες, που στην ΕΕ έχουν ανατραπεί, καθώς πλέον χρησιμοποιούνται άλλες μέθοδοι, πολύ πιο φιλικές προς το φυσικό περιβάλλον και με λογική της ελάχιστης έως μηδενικής επέμβασης (π.χ. bioengineering, nature based solutions)», αναφέρει σε σημείο το κείμενο της Πρωτοβουλίας.
Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του έργου ήταν η εκβάθυνση και διαπλάτυνση της κοίτης με λιθοπλήρωτα συρματοκιβώτια και η κατασκευή φράγματος ύψους 20 μέτρων κατά μήκος της κοίτης, κάτι που θα μετέτρεπε το ρέμα σε «οχετό ομβρίων», όπως μεταφέρουν οι κάτοικοι.
Εντάξει, είναι σημαντικός ο υγροβιότοπος, αλλά δεν προέχει η προτεραιότητα να προφυλαχθούμε;
Το παραπάνω δίλημμα είναι μάλλον αποπροσανατολιστικό, αφού θα μπορούσαν να γίνουν και τα δύο. Το πόρισμα το οποίο εξέδωσε τον Μάρτιο του 2023 ο μηχανισμός καταγγελιών της ΕΤΕ (ΕΤΕπ) για το αντιπλημμυρικό έργο του Ερασίνου (έπειτα από τρεις καταγγελίες που είχε λάβει) ανέφερε ότι το έργο πρέπει να «επιτευχθεί τυπική συμμόρφωση με την ενωσιακή περιβαλλοντική νομοθεσία» για να επανέλθει η χρηματοδότηση του έργου από την ΕΤΕ.
Επομένως, δεν ήταν το αττικόψαρο που ευθυνόταν για το πάγωμα και έπειτα την ακύρωση του έργου, αλλά η παρωχημένη και περιβαλλοντικά καταστροφική φιλοσοφία με την οποία είχε σχεδιαστεί.
Υπάρχει εναλλακτική λύση;
«Μπορεί να είναι μια διαφορετική διαχείριση των ομβρίων και χρήση τους για άρδευση, σε συνδυασμό με αποκατάσταση της κοίτης αλλά και της παρόχθιας βλάστησης, σε συνδυασμό με μια πεζοπορική διαδρομή που θα συνεισφέρει στην περαιτέρω ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου της περιοχής», απαντά η Πρωτοβουλία.
