Ποιο βουνό της Αττικής αποκαλούσαν κάποτε Τρελό
- 14 ΜΑΙ 2024
«Ο ήλιος βγαίνει απ΄ τον Τρελλό και δύει στο Δαφνί», έλεγε ένα παλιό λαϊκό ρητό των Αθηναίων, με την ερμηνεία να είναι αυτονόητη για τους παλιούς κατοίκους της πρωτεύουσας, εκείνους που έζησαν ή είχαν γνωρίσει μέσα από αφηγήσεις την πραγματικότητα στην πρωτεύουσα τη δεκαετία του 1920 και του 1930.
Για να κρατήσουμε για λίγο το μυστήριο, μπορούμε να αναρωτηθούμε ποιο είναι εκείνο το μακρύ και στενό βουνό που χωρίζει το κέντρο της πόλης από την ανατολή και έτσι ειδυλλιακά όπως κοκκινίζει από το φως του ηλίου έδωσε κάποτε την έμπνευση στον Άγγελο Τερζάκη για τη Μενεξεδένια Πολιτεία. Μπορούμε, επίσης, με γνώμονα τη γεωγραφία, να σκεφτούμε ποιο είναι το βουνό που υψώνεται σαν όριο (με ψηλότερη κορυφή τον Εύζωνα στα 1.026 μέτρα) ανάμεσα στο λεκανοπέδιο και την πεδιάδα των Μεσογείων, ανάμεσα στην Αθήνα του πνεύματος και του οινοπνεύματος, όπως έλεγαν κάποτε, αντιπαραβάλλοντας τον Παρθενώνα με τη ρετσίνα που έβγαζαν τα αμπέλια στα ανατολικά.
Εάν τίποτα από τα παραπάνω δεν βοηθάει, πάμε στην απάντηση: Τρελός ήταν ο Υμηττός, το κατεξοχήν αθηναϊκό βουνό που κατέχει περίοπτη θέση στο λεκανοπέδιο, με τον όγκο του να εκτείνεται από την Αγία Παρασκευή μέχρι την περιοχή της Βούλας.
Το βουνό αυτό λοιπόν έχει βρεθεί καταχωρημένο σε οθωμανικά έγγραφα του 1801 ως Deli Dağ (=τρελό βουνό), ενώ ο επίσκοπος Ναζιανζού Ιγνάτιος φέρεται να το αποκαλεί τρελοβούνι ακόμη παλιότερα, το 1772. Το ιδιότυπο αυτό παρατσούκλι είχε υιοθετηθεί από τους ντόπιους, που εξαιτίας του Τρελού αποκαλούνταν συχνά και οι ίδιοι παλαβοί.
Από πού προέρχεται το παρατσούκλι Τρελός
Κατά την κλασική αρχαιότητα, όπως έχουν φέρει στο φως οι ανασκαφές αλλά και περιγραφές περιηγητών, ο Υμηττός κατείχε σημαίνουσα θέση για τους Αθηναίους ως κέντρο λατρείας (βλ. το σπήλαιο του Πανός πίσω από τη Μονή Δαφνίου, ο ναός του Απόλλωνα στον λαιμό της Βουλιαγμένης, αλλά και το άγαλμα του Υμηττού Δία είτε οι βωμοί που περιγράφει ο Παυσανίας στα κείμενά του), καθώς όπως κάθε ύψωμα ήταν προσφιλές για δεήσεις σχετικές με τον καιρό και όχι μόνο. Στο ίδιο ύψωμα κοιτούσαν για αιώνες οι Αθηναίοι, προσπαθώντας να προβλέψουν τον καιρό, αλλά λόγω της μορφολογικής του αστάθειας συχνά έπεφταν έξω και κάποιοι υποστηρίζουν ότι γι’ αυτό έμεινε στην καθομιλουμένη σαν τρελός.
Ωστόσο, η εκδοχή αυτή είναι αρκετά αδύναμη. Από την άλλη, οι μελετητές Δημήτριος Καμπούρογλου και Διονύσιος Σουρμελής τάχθηκαν με την άποψη ότι το Τρελός ήταν η μετάφραση του ιταλικού «il matto», που έχει βρεθεί σε τοπογραφικά σημειώματα της πόλης από την περίοδο της κυριαρχίας της Αθήνας από τους Φλωρεντίνους. Εντούτοις, και αυτό είναι πιθανότατα μεταγενέστερο από την αρχική παράφραση που έκανε τη σύνδεση ανάμεσα στον Υμηττό και το παρατσούκλι Τρελός.
Νεότερες συνδυαστικές έρευνες έχουν καταλήξει στην άποψη ότι η ονομασία Τρελός αποτελεί ελληνοποιημένη μεταφορά του τρόπου που ο Υμηττός είχε καταγράφηκε στους ναυτικούς πορτολάνους, όπου το μεγάλο αθηναϊκό βουνό αναγράφεται ως Mont tres long, που σημαίνει μακρύ βουνό. Οι ναυτικοί περιηγητές, χωρίς φυσικά να γνωρίζουν το όνομα του βουνού, αποφάσισαν να του δώσουν ένα όνομα ανάλογο με αυτό που αντίκριζαν: ένα μακρύ βουνό, το οποίο για να είμαστε ακριβείς φτάνει τα 20 χιλιόμετρα σε μήκος.
Στα χείλη των Αθηναίων που τότε δεν κατείχαν λέξη από γαλλικά, το tres long έγινε με τον καιρό «τρελός».
