Πού βρίσκεται η περιοχή Μαγκουφάνα και ποια τραγική ιστορία κρύβει το όνομά της

Μέσα στις δεκαετίες που η πρωτεύουσα πλήθαινε και οργανωνόταν σε περισσότερους δήμους, προέκυπτε και η ανάγκη για νέα τοπωνύμια περιοχών, τα οποία τις περισσότερες φορές, όπως είναι λογικό, γεννιόντουσαν απολύτως οργανικά, χωρίς σκέψη, μέσα στην καθομιλουμένη των κατοίκων. Αλλά δεν ήταν αυτή η περίπτωση με την Πεύκη:

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, όπως διαβάζουμε στην τοπική εφημερίδα Αμαρυσία, για να βρεθεί το όνομα της συνοικίας στα βόρεια προάστια του λεκανοπεδίου διοργανώθηκε διαγωνισμός στο Σμαράγδειο Εκπαιδευτήριο Χρυσοβέργη και μια κυρία από την Πάτρα που διατηρούσε εκεί την εξοχική κατοικία της, με το επίθετο Δογάτη, ανακηρύχθηκε νικήτρια και απέσπασε το έπαθλο των 5.000 δραχμών με την πρόταση της Πεύκης, που παρέπεμπε φυσικά στο κωνοφόρο δέντρο.

Το νέο όνομα επιλέχθηκε επειδή ήταν εύηχο και εξωτικά εξωραϊσμένο σε σύγκριση ειδικά με εκείνο το οποίο αντικατέστησε – τη Μαγκουφάνα. Μέχρι τότε, ο συνοικισμός στη σημερινή Άνω Πεύκη είχε εκείνο το αρβανίτικο όνομα κι είχε συνδεθεί στην κοινή συνείδηση με την προσφυγιά. Πώς συνέβη αυτό; Για άγνωστη αιτία, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, μερικές οικογένειες Αρμενίων δεν εγκαταστάθηκαν κοντά στα αστικά κέντρα όπως στον Πειραιά, στον Καρέα και τη Νέα Σμύρνη, αλλά κατέφθασαν στον εξοχικό δήμο Αμαρουσίου, μια εποχή που ο Ηλεκτρικός δεν είχε τεθεί σε λειτουργία. Ένα μέρος αυτών εγκαταστάθηκε με παραπήγματα στην περιοχή του παλαιού Δημαρχείου κι άλλοι ανέβηκαν στην σημερινή Πεύκη, μέσα στο δάσος.

Λίγα χρόνια αργότερα, για τη διαχείριση του στεγαστικού προβλήματος στέγασης, το Υπουργείο Πρόνοιας μοιράζει κλήρους γης σε μια έκταση που απλώνεται από το τέλος της σημερινής οδού Αγ. Παρασκευής μέχρι την περιοχή Ψαλίδι Αμαρουσίου, και έτσι το έτος 1929 διαμορφώνεται επίσημα ο προσφυγικός συνοικισμός στη Μαγκουφάνα, με τα πρώτα πετρόχτιστα κτίρια με αυλές να οικοδομούνται σε μια έκταση όπου υπήρχαν ως τότε μονάχα βοσκοτόπια και καλλιέργειες (γνωστές μάλιστα από αρχαιοτάτων χρόνων). Όπως διαβάζουμε στο βιβλίο Τοπωνύμια της Αττικής του Νίκου Ζέη, το 1928 ο συνοικισμός αριθμούσε μόλις 186 κατοίκους, απ’ τους οποίους οι 98 ήταν πρόσφυγες.

Με τη συνθήκη της Λωζάνης, καταφθάνουν περισσότεροι πρόσφυγες στην περιοχή, συγγενείς συγγενών, διαμορφώνοντας σταδιακά τον χαρακτήρα του συνοικισμού – αφηγήσεις παλιών κατοίκων υμνούν ιδιαίτερα τις Μαγκουφανιώτισσες νοικοκυρές, για παράδειγμα, που έκαναν την Μαγκουφάνα να μυρίζει ζεστό φαγητό και καθαριότητα από τις μπουγάδες. Στην απογραφή του 1940, ο πληθυσμός του συνοικισμού είχε σκαρφαλώσει στις 8.253 κατοίκους.

Έκτοτε παύει το Μαρούσι να είναι ένα αποκομμένο και αδιάφορο προάστιο – λόγω του άφθονου πράσινου, του καθαρού αέρα, μετατρέπεται σταδιακά σε πόλο έλξης για Αθηναίους και Πειραιώτες, πολλοί απ’ αυτούς επιλέγουν να χτίσουν εκεί εξοχικά για να παραθερίζουν το καλοκαίρι. Τέλη δεκαετίας του 1950, καταφθάνει πρώτη φορά λεωφορειακή γραμμή σύνδεσης με το αθηναϊκό κέντρο (είναι το λεωφορείο 166 – Μαγκουφάνα), ένα πραγματικό ορόσημο για το status της περιοχής εκείνη την εποχή.

«Η άφιξή του ήταν σωστό πανηγύρι», αναφέρει σε αφήγησή της η κάτοικος Αμαρουσίου Στέλλα Πυλαρινού σε έκδοση των atenistas, «Τα παιδιά της γειτονιάς, μόλις αντιλαμβάνονταν από μακριά τον ερχομό του, άρχιζαν να μαζεύονται στη στάση της πλατείας και, χοροπηδώντας και αλαλάζοντας, επευφημούσαν, Ε…ε…έρχεται…!». Το 1957 έρχεται και ο Ηλεκτρικός.

Είναι ξεκάθαρο πια ότι ο πληθυσμός της περιοχής έχει αλλάξει σημαντικά και σε οικονομικό-κοινωνικό επίπεδο. Ανάμεσα στους νεότερους (αστούς) κατοίκους, υπήρχαν ποιητές και καλλιτέχνες, επιστήμονες, εφοπλιστές κ.ά. Όταν η Μαγκουφάνα αποσπάται ως κοινότητα από τον Δήμο Αμαρουσίου, κατοχυρώνει το καινούργιο της όνομα, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να απαλλαχθεί από τις αρνητικές, ή έστω φτωχικές συνυποδηλώσεις που δημιουργούσε το όνομα Μαγκουφάνα – ένα όνομα του οποίου η προέλευση είναι κάπως μπερδεμένη.

Από πού προέρχεται το όνομα Μαγκουφάνα

Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’60, είχε εδραιωθεί κάπως αυθαίρετα, από στόμα σε στόμα, η θεωρία ότι ο συνοικισμός λεγόταν Μαγκουφάνα λόγω μιας τραγικής ιστορίας:

Ότι το μακρινό 1840 μια κοπέλα που είχε το όνομα-παρατσούκλι Μαγκούφα Άννα, που ήταν κωφή και άρρωστη από φυματίωση, είχε εγκατασταθεί μόνη της στην περιοχή, με σκοπό να θεραπευτεί, και ότι έμεινε εκεί μέχρι τον θάνατό της. Κάποιες αναφορές έκαναν λόγο και για στήλη επιτύμβια με το όνομά της που είχε στηθεί σε κτήμα της περιοχής, αλλά παραμένει να μην έχει εξακριβωθεί κατά πόσο αληθινή ήταν αυτή η ιστορία, η οποία σε έναν βαθμό ευθυνόταν για την αρνητική χροιά που είχε αποκτήσει το όνομα Μαγκουφάνα στον κοινό νου των Αθηναίων. Το βέβαιο είναι ότι ακόμη και αν υπήρξε δεν προέκυψε από εκείνη το όνομα του συνοικισμού.

Η επικρατέστερη θεωρία για την προέλευση του ονόματος παραπέμπει στον Θεόδωρο Μαγκαφά, έπαρχο στην Μικρά Ασία την εποχή του Βυζαντίου, του οποίοι οι απόγονοι εγκαταστάθηκαν στην Αττική τον 16ο αι., όσο η χώρα βρισκόταν υπό τον τουρκικό ζυγό. Την εποχή εκείνη, λοιπόν, οι αγάδες της Αττικής (τοπικοί φορείς της οθωμανικής εξουσίας) παραχώρησαν στους Μαγκαφάδες εκτάσεις προς εκμετάλλευση στη βορειοδυτική Αττική.

Στις εκτάσεις αυτές περιλαμβάνονταν και η περιοχή της σημερινής Πεύκης.

ΣΧΕΤΙΚΟ ΘΕΜΑ