Τι κρύβεται πίσω από τις ονομασίες μεγάλων αθηναϊκών λεωφόρων
- 12 ΔΕΚ 2024
Κατά κανόνα, οι κεντρικοί άξονες της πρωτεύουσας, τα λεγόμενα «βουλεβάρτα» που χαράχτηκαν σε σχέδια από επίσημα χέρια για να απλώσουν το χάρτη της Αθήνας προς όλες τις κατευθύνσεις, όσο ακόμη ήταν αδιαμόρφωτη πόλη, υπηρετούν το εθνικό φαντασιακό: φέρουν στο όνομά τους ιστορικά πρόσωπα απόλυτης (θεσμικής) αποδοχής, όπως πολιτικούς, μέλη της βασιλικής οικογένειας, φιλέλληνες και οπλαρχηγούς.
Αποτελούν κατά συνέπεια τον καθρέφτη του κράτους και του (μεγαλειώδους πάντα) αφηγήματος που θέλησε να οικοδομήσει μέσα στα χρόνια. Στην αρχή, κατά τον 19ο αιώνα, ήταν οι μόνοι οδοί που είχαν όνομα –λέγεται ότι οι κάθετοι δρόμοι επ’ αυτών κατονομάζονταν απλά με αριθμούς– και σε αντίθεση με τα στενά και τις περιοχές, δεν έχουν παρεισφρήσει άλλοι παράγοντες στην ονοματοδοσία τους, όπως τα χαρακτηριστικά ενός τόπου είτε οι συνήθειες των εκεί κατοίκων.
«Το σχέδιο της Αθήνας είναι μια ευρωπαϊκή υπόθεση», ανέφερε ο Klenze, οπότε και η ονοματοδοσία των δρόμων εκείνη την εποχή ήταν επίσης υπόθεση ευρωπαϊκή. Το 1852 διαβιβάζονται οι εγκρίσεις των ονομάτων στο Υπουργείο Εσωτερικών και τις επόμενες δεκαετίες συστήνονται οι Επιτροπές Ονοματοθεσίας. Σταδιακά το σκέλος της ονοματοδοσίας στην αναπτυσσόμενη πληθυσμιακά και χωρικά πρωτεύουσα εξελίσσεται σε πεδίο σύγκρουσης ιδεολογιών, οπότε τα ονόματα που τελικά επικράτησαν κάτι προδίδουν για την εποχή τους.
Πάμε να δούμε μερικά από αυτά και τα πρόσωπα που κρύβονται από πίσω.
Λιοσίων: Η σκούφια της Λιοσίων όπως και της ευρύτερης περιοχής στην οποία καταλήγει η λεωφόρος προτού «σβήσει» στη λεωφόρο Αθηνών, η σκούφια δηλαδή εν γένει του δήμου Ιλίου, που παλιότερα λεγόταν Λιόσια, κρατάει από τα τέλη του 14ου αιώνα και μια συγκεκριμένη οικογένεια, της οποία οι απόγονοι απαντώνται και σήμερα στην περιοχή. Πρόκειται για τους αρβανίτες Λιοσαίους από την Ήπειρο, στους οποίους παραχωρήθηκαν εκτάσεις στην περιοχή, με αντάλλαγμα να φυλάνε την πόλη από εκείνη την πλευρά. Ο αρχηγός της φατριάς λεγόταν Πέτρος Λιόσας.
Συγγρού: Ήταν η Ιφιγένεια Συγγρού, γυναίκα του διαβόητου Έλληνα επιχειρηματία και εθνικού ευεργέτη, η οποία χρηματοδότησε την υλοποίηση της συγκεκριμένης λεωφόρου, στις αρχές του 20ου αιώνα και συγκεκριμένα έτος ολοκλήρωσης ήταν το 1904, όταν η έκταση μεταξύ της Πύλης του Αδριανού και του Φαλήρου ήταν ένα απέραντος αγρότοπος. Ο άντρας της είχε πεθάνει πριν από μερικά χρόνια και είχε τούτη την επιθυμία. Γι’ αυτό και απαρέγκλιτος όρος της χορηγού ήταν η λεωφόρος να φέρει για πάντα το όνομα του Ανδρέα Συγγρού, ενός ανθρώπου που ήταν επιχειρηματικό δαιμόνιο, έριξε την κυβέρνηση Δηλιγιάννη και έχει χαρακτηριστεί ως ο πιο ισχυρός άνδρας της εποχής του.
Αλεξάνδρας: Το 1876 ξεκίνησαν οι διαδικασίες για να ενωθεί η Πατησίων με τη λεωφόρο Κηφισίας, αλλά λόγω ενός μεγάλου ιδιωτικού κτήματος, το οποίο έμελλε να διχοτομηθεί με τη διάνοιξη του δρόμου, οι εργασίες αναβλήθηκαν για μερικά χρόνια, κινδύνευσε να ματαιωθεί, αλλά τελικά η λύση βρέθηκε με την εξαγορά της έκτασης 300 στρεμμάτων από τον δήμο. Έτσι η ολοκλήρωση αυτής της μεγάλης οδού συνέπεσε με το θάνατο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας, της κόρης του βασιλιά Γεωργίου Α’ και της βασίλισσας Όλγας, το 1871. Οπότε, πήρε τιμητικά το όνομά της.
Ηλία Ηλιού: Από τους γνωστότερους αγωνιστές της Αριστεράς, μέλος του ΕΑΜ στην Κατοχή και του ΚΚΕ μετά τα Δεκεμβριανά, με εξορίες στο ιστορικό του. Ήταν δικηγόρος (και πολύ επιτυχημένος, μάλιστα) στο επάγγελμα, γόνος εύπορης οικογένειας, όπου συνοψίζονταν κατά βάση οι αρνητικές κριτικές στο πρόσωπό του από τους δογματικούς του αριστερού κόμματος. Υπήρξε ισορροπημένος και καίριος στις τοποθετήσεις του κατά τη μεταπολίτευση, ενώ έκλεισε την πορεία του λίγο μετά το 1980, με μία από τις τελευταίες τοποθετήσεις του να αναφέρουν: «ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι σοσιαλισμός ανύπαρκτος». Πέθανε το 1985 από διαβήτη και προς τιμήν του ονομάστηκε έτσι η καινούργια (τότε) λεωφόρος στον Νέο Κόσμο.
Πέτρου Ράλλη: Έλληνας πολιτικός ήταν ο Πέτρος Ράλλης, ο οποίος διετέλεσε υπουργός σε αρκετές κυβερνήσεις μεταξύ 1930-1940, ενώ ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στη Σύρο. Πέθανε το 1945 αλλά ήταν πριν από αυτό το φινάλε που η λεωφόρος μεταξύ Βοτανικού και Νίκαιας έλαβε το όνομά του. Μέχρι το 1939, ο δρόμος λεγόταν Οδός Κυδωνιών. Σημειωτέον: στον Πέτρο Ράλλη χρωστάει την ύπαρξή του το Πεδίον του Άρεως, αφού συνέβαλε στο να θεσπιστεί η συγκεκριμένη έκταση ως «κοινόχρηστον άλσος των Αθηνών» το 1934.
Μιχαλακοπούλου: «Θάπτομεν τον Ιλισόν», διαλαλούσαν επί σειράς ετών πολιτικοί, από τον Ιωάννη Μεταξά μέχρι τον Κωνσταντίνο Καραμανλή που ολοκλήρωσε τελικά το έργο, μη γνωρίζοντας βέβαια ότι χρόνια αργότερα τούτη η πράξη θα ήταν κάθε άλλο παρά αξιέπαινη για το προφίλ και το βιοτικό επίπεδο της πρωτεύουσας. Μία εκ των δρόμων που εμφανίστηκαν πάνω στο μπαζωμένο ρέμα του ποταμού έλαβε το όνομα του πολιτικού Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, στενού συνεργάτη του Βενιζέλου και πρωθυπουργού της χώρας το σύντομο διάστημα 1924-1925, πριν τη δικτατορία Παγκάλου.
Λένορμαν: O Charles Lenormant, που στην εξελληνισμένη εκδοχή είναι Σαρλ Λενορμάν, υπήρξε Γάλλος αρχαιολόγος, που –λόγω έρωτα, παρακαλώ– οδηγήθηκε στους φιλελληνικούς κύκλους του Παρισιού. Ύστερα από ένα ταξίδι στην Αίγυπτο, μετέβη στην επαναστατημένη Πελοπόννησο το 1828 και εντάχθηκε στις δυνάμεις της χώρας ενάντια στους Τουρκο-αιγυπτίους. Χρόνια αργότερα, το 1941, ως μέλος της γαλλικής Ακαδημίας Επιγραφών και Γραμμάτων, ανέλαβε μια νέα ερευνητική αποστολή στην Ελλάδα, ενώ η τελευταία φορά που βρέθηκε στη χώρα μας επισφραγίστηκε με το θάνατό του, το 1859.
Καρέα: Το να εξαντλήσουμε την αναζήτηση της προέλευσης της λεωφόρου Καρέα στην ιερά μονή Αγ. Ιωάννη Καρέα δυτικά του Υμηττού, όπως συχνά αναφέρεται, θα ήταν μια πράξη ταυτολογίας. Τόσο ο δρόμος όσο και το μοναστήρι, όπως και τα λατομεία Καρέα που υπήρχαν κάποτε στην περιοχή, πήραν το όνομά τους πιθανότατα από το επώνυμο του αρχικού κτήτορα του μοναστηριού. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, στην είσοδο της μονής υπήρχε μια πελώρια καρυδιά, ή αλλιώς καρύα.
Κατεχάκη: Ο περίφημος καπετάν Ρουβάς, κατά κόσμον Γεώργιος Κατεχάκης, διετέλεσε έναν βίο που μύριζε συνεχώς μπαρούτι. Πήρε μέρος στην τελευταία φάση του Μακεδονικού Αγώνα, αντικατέστησε επάξια τον Παύλο Μελά και μεγαλύτερο κατόρθωμά του που έμεινε στην ιστορία ήταν η ενέδρα στο Σκληρό (Ζέλινιτς), όπου μαζί με άλλους στρατιώτες εισέβαλε σε μια γαμήλια δεξίωση Βουλγάρων και Τούρκων επαφανών.
Φορμίωνος: Η πασίγνωστη οδός που διασχίζει το Παγκράτι και τον Βύρωνα με φάρδος λεωφόρου οφείλει το όνομά της σε έναν Αθηναίο ναύαρχο του 5ου αιώνα π.Χ., που πρωτοστάτησε στη ναυμαχία της Ναυπάκτου ενάντια στους Πελλοπονήσιους. Σε πολλές μάχες, βρισκόταν στο πλάι του Περικλή.
