Βρυσάκι: Η αθηναϊκή συνοικία που εξαφανίστηκε πριν 100 χρόνια
Ήταν η γειτονιά που θυσιάστηκε για να βγει στο φως η Αρχαία Αγορά και αυτή είναι συναρπαστική ιστορία της.
- 30 ΜΑΙ 2023
Περπατώντας κανείς σήμερα από το Μοναστηράκι προς το Θησείο αντικρίζει τα χιλιάδες χρόνια ελληνικής ιστορίας που βρίσκονται παντού διάσπαρτα στην Αρχαία Αγορά. Είναι μάλλον δύσκολο να φανταστούμε πως σχεδόν έναν αιώνα πριν, ανάμεσα στα αρχαία έπαιζαν παιδιά, ενώ υπήρχε μια ολόκληρη συνοικία με σπίτια, μαγαζιά, κινηματογράφους, εκκλησίες. Περίπου 5.000 άνθρωποι κατοικούσαν στο Βρυσάκι, τη γειτονιά που αναγκάστηκε να θυσιαστεί προκειμένου να μπορέσει να δημιουργεί ο αρχαιολογικός χώρος, που προσελκύει εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.
Το Βρυσάκι πήρε πιθανότατα το όνομά του από παραφθορά της λέξης Ευρυσάκειο (αρχαίο «Ιερόν» του Σαλαμίνιου ήρωα Ευρυσάκη, γιου του Αίαντα, που βρισκόταν στον Αγοραίο Κολωνό, δηλαδή κοντά στον ναό του Ηφαίστου) ή επειδή στην περιοχή υπήρχαν δεκάδες βρύσες, που προμήθευαν τους κατοίκους του με το νερό που πήγαζε κατευθείαν από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης.
Η συνοικία άρχισε να παίρνει μορφή λίγο μετά την επανάσταση του 1821, όταν αποφασίστηκε ότι πρωτεύουσα της Ελλάδας θα ήταν πια η Αθήνα και όχι το Ναύπλιο. Μέχρι τότε στο Βρυσάκι, που εκτεινόταν από τις οδούς Αποστόλου Παύλου και Ασωμάτων μέχρι την οδό Ακροπόλεως, την Ανδριανού και τη Βουλευτηρίου, υπήρχαν ελάχιστα σπίτια, τα επόμενα 100 χρόνια όμως γέμισε κόσμο, διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων.
Στο Βρυσάκι, αν και ήταν κυρίως μια φτωχική γειτονιά, στην οποία έμεναν ως επί το πλείστον εργάτες και πρόσφυγες, συναντούσες και δημόσιους υπαλλήλους, αλλά και μεσοαστούς. Αυτή η ποικιλία φαινόταν και στα σπίτια, καθώς μπορεί να περισσότερα να ήταν λιτά και να στέγαζαν συνήθως πάνω από μια οικογένεια, υπήρχαν όμως και πιο εντυπωσιακά νεοκλασικά. Μάλιστα, στο Βρυσάκι λειτουργούσε και το Πρωτοδικείο της πόλης.
Το Βρυσάκι, η Χαμένη Ατλαντίδα της Αθήνας, έσφυζε από ζωή μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1930, όταν αποφασίστηκε ότι οι κατοικίες έπρεπε να απαλλοτριωθούν και να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες τους, προκειμένου να ξεκινήσουν οι ανασκαφές, που θα έφερναν στο φως την Αρχαία Αγορά. Έτσι, άρχισε μια συστηματική κατεδάφιση δεκάδων κτιρίων, ανάμεσά τους και της Παναγίας της Βλασαρού, μιας εκ των τριών εκκλησιών της περιοχής και 5.000 άνθρωποι έπρεπε σχεδόν εν μία νυκτί να αφήσουν πίσω τη ζωή τους και να χτίσουν μια καινούργια.
Τις ανασκαφές ανέλαβε η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή, καθώς δεν μπορούσε να υπάρξει χρηματοδότηση από το ελληνικό κράτος. Η χρηματοδότηση τελικά έγινε από ιδιώτες και ιδρύματα των ΗΠΑ και μέσα στα επόμενα χρόνια κατεδαφίστηκαν πολλά κτίρια.
Αυτό όπως ήταν φυσικό δεν βρήκε σύμφωνους τους κατοίκους, με πολλούς από αυτούς να εκλιπαρούν για λίγη συμπόνια. «… τουλάχιστον να πάρω τα παράθυρά και πόρτες να κάμω μίαν παράγκα να καθείσω διότι εις υποχρεώσεις μου έδωσα τα λεπτά που πήρα και τώρα σε λίγο καιρόν θα στερηθώ και το ψωμί» έγραφε μια επιστολή προς τον διαμεσολαβητή των διαπραγματεύσεων μεταξύ του ελληνικού κράτους, ιδιοκτητών και του Edward Capps, Προέδρου της Διοικούσας Επιτροπής της Σχολής, Αναστάσιο Αδοσίδη.
Υπήρχαν όμως και εκείνοι που κατέφευγαν σε απειλές. «έχω το ατύχημα να είμαι και εγώ εις εξ εκείνων που πετάξατε εις τους δρόμους κατά τον ελεϊνότερον τρόπον… Και επειδή εξαιτίας σας ευρίσκομαι σε ελεϊνή οικονομική κατάστασιν, μάθε ότι θα σε τινάξω τον αέρα με χειροβομβίδα για να μην χαρής εσύ παλιοκερατά τον ίδρωτα τον ιδικόν μας μαζύ με αυτόν τον αρχιρουφιάνο τον Πουστογεωργιάδη τον κεραταρμένη».
Τελικά, στο Βρυσάκι κατεδαφίστηκαν περίπου 600 κτίρια, ενώ οι ανασκαφές συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια προκειμένου να μπορέσει να πάρει η Αρχαία Αγορά την μορφή που έχει σήμερα.
Αυτές τις μέρες εγκαινιάστηκε στο Λουτρό των Αέρηδων, η έκθεση με τίτλο: «Βρυσάκι: Αναζητώντας τη χαμένη συνοικία», της εικαστικού Αρτέμιδος Χατζηγιαννάκη, με υδατογραφίες που αναπαριστούν την ανθρωπογεωγραφία της χαμένης συνοικίας, τότε που ακόμα ζούσαν εκεί χιλιάδες Αθηναίοι. Συνεπιμελητής της έκθεσης είναι ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος.
Τα έργα με τη ζωντάνια τους καταφέρνουν να σε μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα της Παλιάς Αθήνας της εποχής των αρχών του 20ού αιώνα. Η έκθεση συνοδεύεται από εκδηλώσεις, ομιλίες, ξεναγήσεις, προβολές, με σκοπό να δώσουν τη δυνατότητα στο κοινό μιας πολυεπίπεδης εμπειρίας.
***
INFO
Διάρκεια έκθεσης: 14 Μαΐου 2023 – 31 Δεκεμβρίου 2023
Τόπος: Λουτρό των Αέρηδων, Κυρρήστου 8, Πλάκα
Ώρες λειτουργίας: 8:30-16:00, καθημερινά εκτός Τρίτης
