Βουρκάρι, ο άγνωστος υδροβιότοπος της Αττικής

Στα δυτικά όρια της Περιφέρειας Αττικής, οξύνονται απότομα οι αντιθέσεις.

Μετά το λιμάνι της Νέας Περάμου, η μορφολογία της ακτογραμμής διαμορφώνει έναν ήσυχο και απάνεμο όρμο χαμηλού βάθους με τη Σαλαμίνα σε κοντινή απόσταση απέναντι και τη χερσόνησο της Αγίας Τριάδας στα νότια με το οχυρό να προστατεύει και σε περιβαλλοντικό επίπεδο τους πληθυσμούς που σταματούν εκεί και διαχειμάζουν.

Σταχτοτσικνιοί, χαλκόκοτες και μαυροκέφαλοι γλάροι που θεωρούνται είδος σε κίνδυνο στη χώρα. Από την άλλη πλευρά της χερσονήσου, μερικές εκατοντάδες μακριά αχνοφαίνονται τα δεξαμενόπλοια που οδεύουν για εφοδιασμό στη γειτονική προβλήτα, σε μία από τις εγκαταστάσεις της Ελληνικά Πετρέλαια Α.Ε.

Η λιμνοθάλασσα της Αγίας Τριάδας είναι ευρύτερα γνωστή με το όνομα Βουρκάρι (ή αλλιώς Βουρκάδι) και υπόκειται σε νομοθετικό πλαίσιο προστασίας από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, όταν εγκρίθηκε Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο χαρακτηρίστηκε ως Περιφερειακό Πάρκο.

«Η πράξη αυτή είναι σημαντική για την προστασία μιας σημαντικής υγροτοπικής περιοχής, κοντά στην πρωτεύουσα της χώρας, που κατάφερε να διατηρήσει τα χαρακτηριστικά της παρά τις πιέσεις που δέχθηκε από βιοτεχνική και βιομηχανική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε στην περιοχή και την υποβάθμιση που υπέστη», έχει αναφερθεί σχετικά σε έκθεση για τους υγροβιότοπους από τη WWF.

Εντούτοις, η διοικητική πράξη δεν εξαφάνισε τις παρεμβάσεις σε βάρος του υγροβιότοπου, ενώ μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί πρόγραμμα υποδομών ώστε να τονωθεί η περιβαλλοντική του σημασία στη συνείδηση των κατοίκων της Αττικής (π.χ. παρατηρητηρίων πουλιών, χώρο υποδοχής σχολείων), με αποτέλεσμα να αγνοούμε τελικά την ύπαρξή του. Απέχει περίπου 50΄ από το κέντρο της πόλης και φέρε χαρακτηριστικά που τον καθιστούν μοναδικό στο είδος του.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Υδροβιότοπων, που έχει καθιερωθεί να γιορτάζεται στις 2 Φεβρουαρίου, ο φακός του SOOC βρέθηκε στο Βουρκάρι.

Βρισκόμαστε στη μεταναστευτική περίοδο.

Οι απανταχού υδροβιότοποι, μέρη τα οποία καλύπτονται μόνιμα ή εποχικά από ρηχά νερά, προσφέρουν καταφύγιο στα πτηνά – ένα σημείο για να ξαποστάσουν, να αναπαραχθούν, να τραφούν και να ανακτήσουν δυνάμεις προτού συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τα θερμότερα κλίματα στα νότια.

Συγκεκριμένα, στον παράκτιο υδροβιότοπο στο Βουρκάρι Μεγάρων έχουν καταγραφεί περισσότερα από 130 είδη πτηνών, με σημαντικότερο είδος τα φοινικόπτερα, ενώ στη μεγάλη αβαθή έκταση εισέρχονται και αναπαράγονται δεκάδες είδη θαλάσσιων ψαριών. Η βιοποικιλότητα επεκτείνεται φυσικά στη στεριά με ερπετά, μικρά θηλαστικά και πάμπολλα χαμηλού ύψους φυτά.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του υγροβιότοπου αποτελεί το διακριτό γεωμορφολογικά τμήμα στα νότια, ένα επίπεδο αμμώδες κομμάτι που ως περιοχή ονομάζεται Αλμύρα και εδώ και δεκαετίες καταπατείται από επιχωματώσεις και αυθαίρετες παραθεριστικές κατοικίες. Ως αποτέλεσμα, ο υδροβιότοπος χάνει κυριολεκτικά έδαφος: κάποτε η έκταση καταλάμβανε 5 τ.χλμ. και πλέον καταλαμβάνει λιγότερο από 1 τ.χλμ. Και δεν είναι η μόνη πίεση που δέχεται εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης ο υγροβιότοπος στο Βουρκάρι.

Ουσιαστικά, πρόκειται για μια ιστορία που πηγαίνει δεκαετίες πίσω, πρώτα με την εκτεταμένη αγροτική εκμετάλλευση στη γύρω περιοχή και τα λιπάσματα, ενώ εντείνεται σημαντικά μετά το 2000 και την εκκίνηση της βαριάς βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιοχή, με στιγμές ανυπολόγιστης βλάβης. Ένα ενδεικτικό και πρόσφατο παράδειγμα, το περιστατικό ρύπανσης από διαρροή πετρελαιοειδών σε ανενεργό αγωγό των ΕΛ.ΠΕ., όπως καταγγέλθηκε από τον Συντονιστικό Φορέας Συλλόγων για την προστασία του Βουρκαρίου το 2020.

Ο ευτροφισμός από τα φυτοφάρμακα, τα απόβλητα των εργοστασίων, η όχληση από το κοντινό αεροδρόμιο, η οικοδομική δραστηριότητα όπως και οι δεξαμενές φυσικού αερίου τραυματίζουν αργά και σταθερά την ισορροπία του υγροβιότοπου, παρά τη δέσμευση προστασίας από το σχετικό προεδρικό διάταγμα.

«Εξαρτόμαστε από αυτά τα οικοσυστήματα που υποστηρίζουν τη ζωή», ανέφερε στην ανακοίνωση για την Παγκόσμια Ημέρα Υγροβιότοπων η γραμματεία της Σύμβασης Ραμσάρ. «Αλλά πρέπει [τα οικοσυστήματα] να είναι υγιή, ώστε να συνεχίσουν να μας παρέχουν νερό και τροφή, να υποστηρίζουν τη βιοποικιλότητα, να παρέχουν τα προς το ζην, να προστατεύουν από ακραία καιρικά φαινόμενα και να αντιμετωπίζουν την κλιματική αλλαγή».

Το παράδειγμα στο Βουρκάρι μας φέρνει ενώπιον των ευθυνών μας.