Αυτό είναι ένα κείμενο από κάποιον που βλέπει ενοχικά GNTM

H απάντηση στην ερώτηση “γιατί, κομπλεξικέ, πρέπει να τονίσεις ότι διαβάζεις Chapoutot πριν πεις για το GNTM;” είναι και η απάντηση στο γιατί τελικά το βλέπεις. Όπου GNTM μπορείτε να βάλετε και άλλα αντίστοιχα show που -ας το πούμε ευγενικά- υπάρχουν εκεί, για να κάθεσαι να τα χαζεύεις με ανοιχτό το στόμα, ένα βήμα πριν αρχίσουν να πέφτουν τα σαλάκια σου. Χωρίς δηλαδή να απαιτούν από εσένα απολύτως τίποτα. Ξέρω. Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για αποχαύνωση, να μιμούμαστε ήχους προβάτων και όλα αυτά τα ωραία, όταν μιλάμε για trash tv. Αλλά μήπως να ξαναβλέπαμε αυτά τα απόλυτα σχήματα ή ακόμα και την κριτική τους προς αυτά;

Τι είναι τελικά αυτή η trash τηλεόραση;

Έψαξα αρκετά αλλά ειλικρινά δεν βρήκα ένα ορισμό της trash που να μου φαίνεται αρκετά επαρκής. Ακριβώς γιατί μιλάμε πλέον για ένα είδος με δικά του χαρακτηριστικά και δική του κριτική. Ένα είδος που όμως στηρίζει την ίδια την εννοιολόγησή του σε έναν ετεροπροσδιορισμό. Τrash τηλεόραση είναι ας πούμε η μη ποιοτική τηλεόραση. Αρκεί; Όχι. Η ιδιωτική τηλεόραση σπανίως είναι ποιοτική. Δεν είναι αυτός ο ρόλος της ούτως ή άλλως. Μου ταιριάζει κάτι περισσότερο. Κάτι όπως το “trash τηλεόραση είναι η τηλεόραση που ξέρει ακριβώς ότι είναι σκουπίδι και δεν έχει καμία επίφαση ποιότητας”.

Αυτή η έστω μικρή διάκριση στον ορισμό -πάντα έχοντας υπόψη τη διάκριση μεταξύ υψηλής και χαμηλής κουλτούρας, γιατί δεν τολμάμε και αλλιώς- ανοίγει και διαφορετικά παράθυρα στην κριτική της. Μέσα από τα ίδια τα όριά της, μια εκπομπή trash μπορεί να είναι μια ασύλληπτη σαβούρα-ντροπή για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Και για να είμαστε ειλικρινείς, αυτή είναι η συντριπτικά συχνότερη περίπτωση. Μπορεί όμως να ξεπηδούν από εδώ και από εκεί εκπομπές που βλέπονται. Πολλές φορές μάλιστα πολύ ευχάριστα. Γιατί;

Πρώτα από όλα γιατί είναι show φτιαγμένα ακριβώς για να βλέπονται ευχάριστα. Μελετημένα με τις ώρες τους. Το ‘GNTM’ με τα δυνατά φώτα, τις πολλές πληροφορίες, τις φωνές, τις μουσικές. Το ‘Shopping Star’ με την απίστευτα ξεκούραστη απλότητά του, λιγότερο έντονα φώτα, πιο αργές αλλαγές στα μοντάζ. Ο καλύτερος συνοδός για τη μεσημεριανή σου αποχαύνωση. Αν υπάρχει ένας άνθρωπος που ξέρει τι ακριβώς είναι εύκολο στο μάτι, αυτός δεν είναι άλλος από κάποιον που έχει περάσει από την παραγωγή μιας trash εκπομπής.

Ποια η χρησιμότητά της;

Η σύντομη απάντηση εδώ θα μπορούσε να δοθεί σε μια λέξη, αλλά θα χρησιμοποιήσω δύο για έμφαση: AΠΟΛΥΤΩΣ ΚΑΜΙΑ. Όσο αφ’υψηλού και αν κοιτάει κανείς ένα show της trash τηλεόρασης δεν μπορεί να μην παραδεχτεί ότι προκαλεί μια μαγική έλξη. Το μυαλό είναι σαν να ακολουθεί την κίνηση του σώματός, αράζει σε έναν καναπέ και αφήνει τη δουλειά για αργότερα. Και η αλήθεια είναι ότι σε καταπιεστικά περιβάλλοντα συνεχούς πίεσης, πολύ συχνά για δουλειές που όπως θα έλεγε και ο μακαρίτης ο Graeber “δεν έχουν λόγο ύπαρξης”, αυτή η απουσία νοήματος καταντάει ηδονή.

Εξάλλου, όλοι θα θυμόμαστε τις απίστευτα βαρετές και απαρχαιωμένες διακρίσεις που κάναμε στο Λύκειο μεταξύ ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Αυτή η διάκριση, όσο και αν με την παραπάνω έκφρασή της φαίνεται απίστευτα γραφική, είναι ακόμα εδώ. Η trash τηλεόραση, λοιπόν, έρχεται και πατάει ακριβώς πάνω στις ενοχές που σου δημιουργεί η σύγχρονη υστεροκαπιταλιστική συνθήκη. Ας φέρω ένα παράδειγμα. Έχετε παρατηρήσει ότι ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια μαγαζιά που πουλάνε θερμιδικές βόμβες που τις προωθούν και ως τέτοιες; Και ότι όσο η κουλτούρα του υγιεινισμού βρίσκει νέους πιστούς, τόσο πιο πολλά τέτοια μαγαζιά ξεπηδούν; Κάπως έτσι συμβαίνει και με την trash τηλεόραση. Πατάει πάνω στις ενοχές μας.

Σε μια προτεσταντικής ηθικής κουλτούρα που μας επιβάλλεται, κάθε ώρα της ημέρας -του ύπνου συμπεριλαμβανομένου- είναι απλώς μια ευκαιρία αυτοβελτίωσης. Το ιδανικό πρόγραμμα έχει 8 ώρες δουλειάς και 8 ώρες ύπνου. Το υπόλοιπο 8ωρο που απομένει πρέπει να ξοδευτεί και αυτό σε πράγματα που οδηγούν σε μια κάποια “πλήρωση”. Είτε είναι άσκηση του σώματος είτε είναι η έξοδος με φίλους είτε είναι η παρακολούθηση μιας “ποιοτικής” σειράς ή ταινίας είτε η ανάγνωση ενός βιβλίου. Τα GNTM αυτού του κόσμου είναι φτιαγμένα στο περιθώριο αυτής της κουλτούρας όντας όμως απολύτως εξαρτημένα από αυτή. Δεν έχουν τίποτα το υγιές σε καμία εκδοχή τους. Ίσα-ίσα έχουν τη μυστηριώδη υφή ενός ημι-απαγορευμένου μήλου. Είναι μεν νόμιμα. Δεν είναι δε ηθικά.

Το γεγονός, λοιπόν, ότι την ώρα που σπαταλάς βλέποντας 4 τύπους να κρίνουν την ομορφιά ανθρώπων που δεν ξέρεις και δεν θα γνωρίσεις ποτέ, θα μπορούσες να την αφιερώσεις στην ανάγνωση του Πλάτωνος από το πρωτότυπο είναι που δίνει στο GNTM μια απελευθερωτική υφή. Ταυτόχρονα και μια εξάρτηση που προκύπτει ακριβώς από την ενοχική παρακολούθηση. Βλέπω GNTM ακριβώς γιατί δεν έχει να μου προσφέρει τίποτα.

Δεν έχει όρια αυτό το πράγμα;

Προφανώς και έχει. Τα έχουμε συζητήσει και αλλού. Αυτή η αντίστασή της στα διάφορα “καθεστώτα ποιότητας” δεν κάνουν την trash τηλεόραση άμοιρη ευθυνών. Όπως έχουμε ξαναπεί και σε άλλα κείμενα, υπάρχουν show που είναι απαράδεκτα. Προσέξτε, ως προς την trash τηλεόραση εμείς είμαστε πολύ χαλαρά εδώ. Και δεν βρίσκω καθόλου παράξενο ότι οι χώρες που έχουν πραγματικά σουβερένια trash τηλεόραση είναι και οι κατεξοχήν καπιταλιστικές κοινωνίες (Ολλανδία, ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία).

Προσέξτε όμως και το πρόβλημα. Όταν πιάνεις και αφορίζεις όλη την trash τηλεόραση, αφενός αδικείς κάποια show. Αυτό όμως είναι το λιγότερο. Το σημαντικότερο είναι ότι δίνεις άθελά σου το ‘οκ’ σε άλλες trash παραγωγές να παίζουν παντελώς ξέγνοιαστες για κριτική φτάνοντας κάποιες φορές σε απάνθρωπες επιλογές. Για παράδειγμα, το να δείχνεις σε μια παίκτρια reality τον βιασμό της σε video δεν είναι κάτι που σε καθιστά τηλεοπτικό σκουπίδι με αισθητικούς όρους. Είναι κάτι που σε καθιστά σκουπίδι. Σκέτο.

Αν θέλουμε, λοιπόν, πράγματι να κριτικάρουμε την trash τηλεόραση, για να έχει βάση η κριτική μας, πρέπει πρώτα νομίζω να αφήσουμε για λίγο στην άκρη τα μεγάλα σχήματα. Να σταματήσουμε να την κριτικάρουμε στο σύνολό της με βάση αισθητικά κριτήρια που γέρνουν προς την ηθικολογία.  Ακριβώς γιατί στο δίλημμα “διαβάζω Πλάτων ΓΙΑΤΙ ΠΡΕΠΕΙ” και βλέπω “GNTM παρότι δεν πρέπει” πάντα θα κερδίζει το δεύτερο. Ειδικά σε ένα πολιτισμό με τους ρυθμούς και τις παραδοχές του δικού μας. Kαι, πιστέψτε με, Αντώνηδες που επικροτούν τον βιασμό υπάρχουν και στα πιο δύσκολα θέατρα. Δεν είναι θέμα μόρφωσης η κουλτούρα του βιασμού.

Τελικά

Βλέπω, λοιπόν, GNTM παρότι έχω άπειρες διαφωνίες με αυτό που παρακολουθώ. Το βλέπω γιατί κάνει την μετέπειτα ανάγνωση του βιβλίου μου ή τη γυμναστική μου ή οποιοδήποτε άλλο επωφελές πράγμα πολύ πιο απολαυστικό. Το βλέπω ακριβώς γιατί είναι απογυμνωμένο από κάθε καταπιεστική προσδοκία αυτοβελτίωσης. Το βλέπω γιατί είναι “ανθυγιεινό”. Αλλά να είμαι ειλικρινής κιόλας;

Ομολογώ ότι από τότε που έβγαλα από το μυαλό μου αυτό το φίλτρο του “δεν πρέπει”, από τότε που αμφισβήτησα τον ίδιο τον όρο guilty pleasure, η trash τηλεόραση μου φαίνεται πολύ πιο βαρετή. Μισή ώρα GNTM είναι αρκετή για εμένα.