Γιώργος Αγγελόπουλος: περιμένοντας το βιβλίο ενός μεταμοντέρνου λαϊκού ήρωα

Τι κάνει τέλος πάντων ο Ντάνος; Πώς περνάς από το βενζινάδικο της Σκιάθου στον Ολυμπιακό Βόλου και από τον Ολυμπιακό Βόλου στο Survivor, από το Survivor στην καθημερινή σειρά ‘Τατουάζ’ και από εκεί στην Εκδοτική Αθηνών; Τι είδους πορεία είναι αυτή; Τι είδους μεταμοντέρνος λαϊκός ήρωας είναι αυτός; Καταρχάς πώς γίνεται να είναι ένας λαϊκός ήρωας μεταμοντέρνος; Ας το πιάσουμε όμως από την αρχή. Και η αρχή σε αυτή την οπτική είναι η πρώτη μέρα του Survivor.

Όπως οι περισσότεροι θα θυμούνται, το πρώτο Survivor είχε την τελείως παράξενη για εκείνη την εποχή διάκριση Διάσημοι vs Μαχητές και ο Ντάνος, παρότι ποδοσφαιριστής που είχε φτάσει στις επαγγελματικές κατηγορίες, ήταν στους Μαχητές. Ένας πολύ γυμνασμένος, λιγομίλητος και όμορφος άντρας με κάποια παραπάνω καλά κατανομημένα κιλά και με μια λεπτή διαφοροποίηση στον τρόπο που πρόφερε τις λέξεις. Χωρίς να έχει καμία επικοινωνιακή ικανότητα, χωρίς ψαγμένες αναφορές. O Nτάνος θα μπορούσε να είναι ο απλός, καθημερινός τύπος εκεί έξω. Αυτός που κάποιος τον πήρε από το χέρι και τον έβαλε στην τηλεόραση, ανάμεσα σε ανθρώπους που ήξεραν πώς να διαχειρίζονται την εικόνα τους.

Και, αφού τον είδαμε να πελεκίζει διάσημους τηλεαστέρες στο πρώτο και τελικά μοναδικό ματς του ως παίχτης των Μαχητών, για κάποιον λόγο που δεν θυμάμαι, οι Μαχητές πρέπει να αποφασίσουν ποιον παίχτη πρέπει να στείλουν στους Διάσημους, ποιος θα γίνει ο πληβείος σε έναν κόσμο πατρίκιων. Και οι Μαχητές, για κάποιον επίσης ανεξήγητο λόγο, ψηφίζουν με ποσοστά Αντρέα Παπανδρέου το ’81, τον Αγγελόπουλο. Και ο Αγγελόπουλος, ο καλύτερος παίχτης των Μαχητών στην πρώτη αγωνιστική του Survivor, περιθωριοποιήθηκε από την -συμβολικά λέγοντάς το- τάξη του αναγκασμένος να πάει με την ομάδα των αιώνιων εχθρών, των διάσημων τηλεαστέρων. Και αυτή ήταν μόνο η αρχή της οδύσσειας.

Ο Γιώργος Αγγελόπουλος έγινε ο βασικός πρωταγωνιστής της πιο πετυχημένης τηλεοπτικής εκπομπής της δεκαετίας. Η πορεία του έγινε η βασική αφήγηση και οτιδήποτε δεν περιστρεφόταν γύρω από αυτόν ήταν side story για τους ψαγμένους του show. Και το βασικό story εδώ ήταν το story του ικανού αλλά ταπεινής καταγωγής παιδιού που οι κλίκες προσπαθούσαν να τον φάνε. Το βασικό δηλαδή αφηγηματικό μοτίβο στην ιστορία των λαϊκών ηρώων.

Στην πορεία, ο αποκλεισμένος από την κάστα του Αγγελόπουλος είχε να αντιμετωπίσει τις κλίκες των διάσημων συμπαικτών του, οι οποίοι συσπειρώνονταν κατά βάση γύρω από τον Χανταμπάκη και την Βαλαβάνη. Και οι δύο διάσημοι. Πιο μοντέρνοι. Με τατουάζ, με παρέες, με δυτικό τρόπο ζωής, με αθηναϊκή προφορά. Αν ο Ντάνος έγινε το σύμβολο του λαϊκού παιδιού με τις ικανότητες, οι κλίκες της ομάδας των Διασήμων έγιναν μια σχηματοποίηση όλων αυτών των συνεννοημένων ανθρώπων που διατηρούν πολυνηματικές σχέσεις και αποκλείουν όλους όσοι είναι από άλλη κάστα να ανέβουν.

Αυτός είναι άλλωστε ένας από τους βασικότερους τρόπους που σχηματοποιούνται οι αδιανόητα πολύπλοκες εξουσιαστικές σχέσεις και οι άπειρες διακλαδώσεις τους. Μια κάστα συνεννοημένων μεταξύ τους ανθρώπων που συναποτελούν ένα σύστημα προσώπων (όχι πρακτικών ή ιδεών ή θεσμών) και το οποίο, συνεννοημένο πάντα, προσπαθεί να αποκλείσει τους Ντάνους αυτού του κόσμου, όχι να το ανατρέψουν, αλλά να γίνουν μέρος του. Και όσο πιο γρήγορα θα προχωράνε οι ρυθμοί της ιστορίας, όσο πιο πολύπλοκες θα γίνονται οι εξουσιαστικές σχέσεις και ταυτόχρονα όσο θα μειώνεται η δύναμή τους να φυσικοποιούνται, τόσο περισσότερο θα είναι ενισχύονται οι απλοποιητικές αφηγήσεις του κόσμου. Με αυτή την έννοια ο Ντάνος έγινε λαϊκός ήρωας, επειδή λειτούργησε σχεδόν αντισυστημικά.

(Φωτογραφία: Φραντζέσκα Γιαϊτζόγλου-Watkinson)

Απέναντι σε όλη αυτή την επίθεση ο Ντάνος είχε με το μέρος του τις ικανότητες του και ταυτόχρονα το δίκαιο, που στην προκειμένη εκφραζόταν μέσω του τηλεοπτικού κοινού που ψήφιζε και τον κρατούσε στο παιχνίδι, όταν το κατεστημένο προσπαθούσε να τον φτύσει παρά την υπεραξία (έδινε νίκες, ψάρευε, έκανε μερεμέτια). Το κοινό, λοιπόν, ήταν που επέφερε μια δικαιοσύνη (δικαιοσύνη σημαίνει περισσότερο από καθετί έλλειψη αδικίας). Ο Αγγελόπουλος, λοιπόν, έπαιρνε σιγά-σιγά και άλλο ένα χαρακτηριστικό της λαϊκής αφήγησης: ο λαός (εν προκειμένω το τηλεοπτικό κοινό) με λειτουργικό ρόλο θείας παρέμβασης προστάτευε, όταν το λαϊκό παιδί τον είχε ανάγκη. Και ο Ντάνος, όπως συμβαίνει σε κάθε λαϊκή αφήγηση, κέρδισε. Το θέμα όμως είναι ότι αυτές οι ιστορίες συνήθως τελειώνουν, όταν ο λαϊκός ήρωας κερδίζει.

Ο Ντάνος όμως δεν είναι χαρακτήρας μυθοπλασίας, δεν είναι ούτε ο Διγενής Ακρίτας ούτε ο Παπαμιχαήλ των ταινιών. Κάπως έπρεπε να διαχειριστεί όλο αυτό που κατάφερε στο Survivor. Και η επιλογή του αυτή άρχισε να μας ξενίζει. Συνεντεύξεις, guest εμφάνιση στο talent show, ηθοποιός στο ‘Τατουάζ’ και τώρα έκδοση βιβλίου. Όλα αυτά χωρίς να παίρνει την ταυτότητα του σταρ, του ταλαντούχου, του ηθοποιού ή του συγγραφέα. Kάθε ιδιότητα πιο αταίριαστη από την προηγούμενη.

Στον Ντάνο έμελλε να γίνει διάσημος μέσα από την προβολή μιας τελείως παραδοσιακής περσόνας αναγκασμένος όμως να διαπραγματευτεί αυτή τη διασημότητα σε έναν μετασχηματισμένο δημόσιο χώρο. Και αν δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε ότι και σήμερα, παρά τις όποιες αλλαγές στο στάτους των διασήμων, η διασημότητα συνεχίζει να λειτουργεί ως επιβράβευση, για τον Ντάνο δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο. Η λαϊκότητα δεν έχει τρόπο να εκφραστεί από τη στιγμή που προβλήθηκε μέσα από ένα τηλεοπτικό show και ο Γιώργος Αγγελόπουλος, όσο και αν ακούω με προσοχή το επιχείρημα ότι ηθοποιοί και συγγραφείς μένουν άνεργοι την ώρα που εκείνος γίνεται ηθοποιός και γραφιάς, έχει κάθε λόγο να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί μέρος της υπεραξίας που παράγεται γύρω από το όνομά του. Ο τρόπος που θα γίνεται αυτό θα είναι αμήχανος και θα λειτουργεί αποδομητικά για την αντισυστημική λαϊκότητα μέσω της οποίας έγινε διάσημος.

Ομολογώ ότι η είδηση της κυκλοφορίας του βιβλίου του Αγγελόπουλου στα τέλη του μήνα δεν με αφήνει εντελώς αδιάφορο. Προφανώς και δεν περιμένω να διαβάσω κάτι αισθητικά άρτιο. Προφανώς και ως αναγνώστης λογοτεχνίας βρίσκω στο βάθος του μυαλό μου κάτι να κοπανάει με ένα μικρό σφυρί τους νευρώνες, ώστε να μου δημιουργείται μια ενόχληση στο άκουσμα της εισβολής μιας τέτοιας περσόνας στον ‘άσπιλο και αμόλυντο χώρο’ του βιβλίου, πολλώ δε μάλλον όταν αφορά έναν σοβαρό εκδοτικό οίκο. Από την άλλη όμως ας το παραδεχτούμε. Το ίδιο το γεγονός προκαλεί και ένα ενδιαφέρον ως κομμάτι της πορείας μιας τέτοιας περσόνας.

Έτσι, αφήνοντας λίγο την ‘αποικιοκρατική’ ματιά με την παρακολουθούμε τον Ντάνο αλλά και τη σχεδόν αντανακλαστική ειρωνεία που είναι έτοιμη να εκραγεί μέσα μας, μπορούμε να δούμε το συμβάν με πολύ πιο αναλυτικό τρόπο: πώς λειτουργεί η δημόσια σφαίρα; τι θα πει υψηλή και ποπ κουλτούρα; πώς εκδημοκρατίζεται η lifestyle σκηνή; πώς επιτελείται η λαϊκότητα στην Ελλάδα του 2019 και στην τελική ποια είναι η ιστορία ζωής ενός απλού ανθρώπου από την επαρχία που έγινε λαϊκός ήρωας, επειδή ήταν καλός στο να τρέχει σε τηλεπαιχνίδι επιβίωσης ανταποκρινόμενος άριστα στα εμπόδια που του έβαζαν υπερμεγέθεις παιδότοποι για μεγάλους.

Το πρώτο πράγμα που θεωρητικά πρέπει να κάνει εκείνος που απόλαυσε κάποτε την αγάπη του λαού είναι να βουβαθεί. Ο λαός μιλάει. Δεν σταματάει να μιλάει για την ακρίβεια. Αν δεν μίλαγε δεν θα ήταν λαός, θα ήταν κάτι άλλο. Και ο λαός αυτός μίλησε και για τη νίκη του Ντάνου επιφέροντας μια τηλεοπτική δικαιοσύνη, ένα happy ending στην πραγματική ζωή μέσω της του κατεξοχήν μέσου του, της τηλεόρασης. Στα λαϊκά παραμύθια όμως η επόμενη μέρα της νίκης τίθεται εκτός πλάνου. Ο λαϊκός ήρωας άλλωστε είναι ένα σύμβολο και τα σύμβολα είναι από τη μοίρα τους φτιαγμένα να επιτελούν έναν και μόνο ρόλο, αυτόν του συμβόλου.