Η φωτογραφία του Αέντ από τη Γάζα

Θα προτιμούσες να ήσουν ο ζωγράφος ή ο πίνακας; Αυτή είναι η πρώτη ερώτηση. Ο φωτογράφος ή η φωτογραφία; Αυτή είναι η δεύτερη.

Στο μυαλό μου είχαν πάντα διαφορετικές απαντήσεις. Ο ζωγράφος, γιατί ό,τι βλέπεις το γέννησε αυτός και ανά πάσα στιγμή μπορεί να το ξαναγεννήσει ή να γεννήσει κάτι καλύτερο. Και η φωτογραφία, γιατί κατά κάποιον τρόπο γεννήθηκε μόνη της. Είναι μια πραγματική, ζωντανή στιγμή. Ό,τι συμβαίνει, συμβαίνει εκεί, μέσα στο κάδρο. Ο φωτογράφος είναι έξω από τη δράση. Την αποτυπώνει για να διαφυλάξει τη στιγμή όταν εκείνη θα έχει πλέον περάσει.

Η φωτογραφία του Αέντ από τη Γάζα είναι μια άλλου τύπου φωτογραφία. Δεν αφήνει περιθώρια για σίγουρες απαντήσεις.

Ο 22χρονος Αέντ, γυμνόστηθος, ιδρωμένος, χωρίς φόβο στο βλέμμα, μετεωρίζεται πάνω από το πεδίο της μάχης. Αναδύεται απ’ τους καπνούς, υψώνει τη σημαία του, ζυγίζει τη σφεντόνα του κι εκτοξεύει στις Ισραηλινές δυνάμεις την αποφασιστικότητά του, κατά τη διάρκεια της μιας ακόμα αποτυχημένης απόπειρας (ήταν η 13η) των Παλαιστινίων να διασπάσουν τον αποκλεισμό της λωρίδας της Γάζας από τη θάλασσα.

Η εικόνα του έγινε viral, έχει κερδίσει από τώρα μια θέση ανάμεσα στα φαβορί για τη φωτογραφία της χρονιάς και χαρακτηρίστηκε απ’ όλα τα media που την αναδημοσίευσαν ‘εμβληματική’, ‘συμβολική’ και με όλα τα υπόλοιπα επίθετα που αποκόπτουν τις φωτογραφίες από τις στιγμές που απεικονίζουν. Η φωτογραφία του Αέντ έχει ήδη αρχίσει να απομακρύνεται από τη Γάζα και να αυτονομείται. Κάθε μέρα που περνάει γίνεται όλο και λιγότερο η φωτογραφία του Αέντ κι επιστρέφει όλο και περισσότερο στον Μουσταφά, τον φωτογράφο που την τράβηξε.

Ο Τούρκος Μουσταφά Χασόνα, απεσταλμένος του ειδησεογραφικού πρακτορείου Anadolu στην Μπεΐτ Λαχίγια, τράβηξε μια φωτογραφία που έφερε στο μυαλό όλων όσων την είδαν τον ηρωικό πίνακα του Ντελακρουά, με τη γυμνόστηθη Ελευθερία να υψώνει τη σημαία της επανάστασης απέναντι σε έναν ακόμα Γάλλο μονάρχη.

Ο Μουσταφά, που κάποιος τον αποκάλεσε ‘Μικελάντζελο με κάμερα’, χώρεσε στο κάδρο του την αποφασιστική στιγμή που αναζητούσε ο Μπρεσόν, τον ηρωισμό που επεδίωκαν οι φωτορεπόρτερ του ’40, τον συμβολισμό που έψαχναν οι auters του ’60 και κάτι από το ύπουλο glam που έχωσαν στα καρέ τους οι φωτογράφοι του ’80. Βασικά, όμως, κατάφερε να απεικονίσει στη φωτογραφία του την αψάδα της Μάχης, το ύψος του Αγώνα, την καύλα της Επανάστασης και την αβάσταχτη νομοτέλεια της ματαίωσής της. Αυτό το τελευταίο στοιχείο, η αναπόδραστη αίσθηση της διάψευσης και της ήττας, είναι που μετατρέπει τη φωτογραφία του Μουσταφά στην πρώτη μεγάλη ηρωική εικόνα του 21ου αιώνα. Πιθανότατα, αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο αυτή η εικόνα θα επιβιώσει ως δική του. Στον 20ο αιώνα, οι εικόνες των επαναστατών ανήκαν στους επαναστάτες – όλοι θυμόμαστε τη φωτογραφία του Τσε Γκεβάρα, όχι του Αλμπέρτο Κόρντα (ο φωτογράφος). Στις μέρες μας, οι επαναστάτες ανήκουν στις εικόνες και δύσκολα επιζούν έξω απ’ αυτές.

Ο Αέντ ο ξέρει, ή τουλάχιστον το ψυχανεμίζεται. Στις συνεντεύξεις που έδωσε μετά τη σαρωτική αναδημοσίευση της εικόνας του είπε ότι δεν είχε την παραμικρή ιδέα, ούτε για την παρουσία του φωτογράφου ούτε για τη δυναμική της δικής του φωτογραφίας. Είπε επίσης, ότι πάντα κρατάει τη σημαία του στις διαδηλώσεις και στις μάχες, παρότι τον εμποδίζει όταν πρέπει να αμυνθεί ή να εκσφενδονίσει τις πέτρες του. Όταν σκοτωθεί, θέλει να τον θάψουν σκεπασμένο μ’ αυτήν τη σημαία. Είναι μια αισιόδοξη προσδοκία αυτή. Κανείς δεν μπορεί να διασφαλίσει στον Αέντ ότι όταν σκοτωθεί, οι σύντροφοί του θα βρουν κάτι απ’ αυτόν που θα μπορεί να ταφεί. Κανένας Παλαιστίνιος στη λωρίδα της Γάζας δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι κάποια από τις επόμενες μέρες δεν θα διαμελιστεί σε χιλιάδες μικροσκοπικά κομματάκια από το βλήμα ενός άρματος ή δεν θα απανθρακωθεί ολοσχερώς κατά τη διάρκεια ενός βομβαρδισμού. Ο Αέντ προσβλέπει σε έναν ηρωικό, αξιοπρεπή θάνατο. Και κάθε μέρα που περνάει, η φωτογραφία του φεύγει από εκείνον και πλησιάζει όλο και περισσότερο τον Μουσταφά.

Την ίδια ώρα, η συζήτηση φεύγει από τον απελπισμένο, καθημερινό αγώνα του και μεταφέρεται σε ένα συμβολικό επίπεδο, όπου εκείνος δεν είναι πια ο Αέντ, αλλά ο Δαβίδ, απέναντι στους στρατιώτες και τα όπλα του λαού του Δαβίδ.

Σε λίγες μέρες δεν θα υπάρχει ούτε αυτό. Η φωτογραφία του Αέντ θα έχει επιστραφεί οριστικά στον Μουσταφά και οι επόμενες συζητήσεις που θα γίνουν γι’ αυτήν θα αφορούν μόνο στην αισθητική της αρτιότητα. Και σε μια ιδανική εξέλιξη των πραγμάτων, ο μαχόμενος Αέντ ίσως καταφέρει να μετατραπεί όντως σε σύμβολο. Όχι της επανάστασης, αλλά της σκληρής δικαιοσύνης των αρχών του 21ου αιώνα, που προστατεύει τα πνευματικά δικαιώματα με σαφώς μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα απ’ ό,τι τα ανθρώπινα. Και που σίγουρα προτιμά να αποδίδει credits και εύσημα, παρά δικαιοσύνη.