H μάσκα ως σύμβολο του νέου κόσμου
Γιατί έγινε τόσος λόγος για τις μάσκες και όχι για τα αντισηπτικά; Γιατί η λειτουργία και η χρησιμότητα της μάσκας δεν είναι μόνο για λόγους ιατρικής φύσης.
- 5 ΜΑΙ 2020
Όταν ξεκίναγε το 2020, κανείς δεν θα περίμενε ότι η 4η Μαϊου 2020 θα είναι η σηματοδότηση μιας νέας αρχής. Αλλά και πάλι ποιος περίμενε όλα αυτά που ζούμε. Από χθες, λοιπόν, όλοι μαζί μπαίνουμε σε μια νέα φάση, σε μια ‘νέα κανονικότητα’. Η προηγούμενη φάση, οι μέρες της καραντίνας, όλοι το ξέραμε ότι δεν ήταν κανονική και ότι είχε έναν μεταβατικό χαρακτήρα. H αποχή μας από την κοινωνία. Και ένας μικρός θρήνος για το πέρασμα από τον παλιό στον νέο κόσμο. Τώρα όμως μπαίνουμε σε αυτόν τον δεύτερο. Σε μια νέα φάση συμβίωσης με τον κορονοϊό που μάλλον θα κρατήσει πολύ περισσότερο από 6 εβδομάδες. Και μάλιστα αν όλα πάνε καλά. Βασικό ρόλο σε αυτή τη νέα κανονικότητα παίζει η μάσκα.
Δεν υπάρχει τίποτα άλλο που να συζητήθηκε τόσο πολύ την προηγούμενη και τελευταία εβδομάδα της καραντίνας όσο είναι η μάσκα. Πρώτα ήταν τα μπρος-πίσω των ειδικών ως προς την αναγκαιότητα ή ακόμα και την καταλληλότητά της. Μετά, ήταν η σχεδόν βασική υποχρέωση των πολιτών στη νέα φάση και όσα εκπορεύονται από αυτή: To κόστος που έχει για τις καθημερινές μετακινήσεις, οι συμβουλές για το πώς να φτιάξουμε δική μας μάσκα, τα πρόστιμα των 150 ευρώ. Η Ελλάδα έγινε μια από εκείνες τις πολλές χώρες που η μάσκα έγινε υποχρεωτική σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Και πολλοί επικεντρώθηκαν στην ανακολουθία των ειδικών ως προς τη χρήση της.
Tα μπρος-πίσω του ΠΟΥ όμως τα βρίσκω απόλυτα λογικά. Η επιστήμη δεν είναι μια απόλυτη αλήθεια που αποδίδεται τελετουργικά στους επιστήμονες που προσκυνούν μπροστά της και, αν είναι καλοί, τότε θα πάρουν την πέτρινη πλάκα με τις εντολές της. Ο τρόπος που ήρθε ο κορονοϊός ήταν ενδεικτικός, για να καταλάβουμε τον τρόπο που λειτουργεί η ιατρική επιστήμη. Αποκωδικοποίησε τις μεθόδους της, αποκάλυψε ότι ο ιατρικός λόγος δεν είναι ένας λόγος κατά τας γραφάς. Οι καλύτεροι επιδημιολόγοι του πλανήτη βρέθηκαν μπροστά σε μια νέα συνθήκη και δεν μπορούσαν να δώσουν τις βεβαιότητες που έδιναν πριν οι γιατροί. Όταν, για παράδειγμά, πηγαίναμε με έναν πόνο στον λαιμό ή με έναν επίμονη πονοκέφαλο. Τώρα έπρεπε να γνωρίσουν και εκείνοι τον ιό. Έπρεπε να περιμένουν επιδημιολογικές μελέτες. Τον κατανοούσαν μαζί μας. Το αν η μάσκα είναι αποτελεσματικός τρόπος άμυνας είναι κάτι που μάθαιναν στην πορεία.
Από τη στιγμή, λοιπόν, που oι ειδικοί θεωρούν ότι η μάσκα λειτουργεί ως εμπόδιο στη διασπορά του ιού εμείς οι μη-ειδικοί δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι άλλο παρά να ακολουθήσουμε την οδηγία. Δεν είναι όμως μόνο οι ιατρικοί λόγοι που ξεσήκωσαν όλες αυτές τις συζητήσεις για τις μάσκες. Εξάλλου, ποτέ η διαχείριση της δημόσιας υγείας δεν ήταν ένα ζήτημα χωρίς πολιτική, ιδεολογίες και συμβολισμούς. Έτσι, και η μάσκα επιτελεί και άλλος ρόλους. Εν προκειμένω γίνεται το νέο σύμβολο της νέας κανονικότητας, μιας κανονικότητας συμβίωσης με τον κορονοϊό.
Η μάσκα ως βάπτιση σε μια νέα κοινωνία
Πιο συγκεκριμένα, η μάσκα γίνεται ένα σύμβολο πρώτα υπενθύμισης ότι τα πράγματα δεν είναι όπως ήταν. Όταν βλέπεις γύρω σου ανθρώπους με μάσκες μένεις στο κλίμα, γίνεσαι πιο προσεκτικός. Ο κορονοϊός είναι αόρατος και αυτό μπορεί να δρα καθησυχαστικά σε κάποιες περιπτώσεις. Η μάσκα θα είναι μια συνεχής υπενθύμιση της ύπαρξής του. Ένα σύμβολο της νέας κανονικότητας αλλά και της επαναπροσδιορισμού της δικής μας θέσης απέναντι σε αυτή. Μπορεί να μη φαίνεται ο ίδιος, φαίνονται όμως όλα τα αποτελέσματά που έχει στη ζωή μας.
Eurokinissi
Εξάλλου, η κοινωνική ανθρωπολογία (ίσως και η λαογραφία) μελέτησαν και μελετούν τον τρόπο που λειτουργούσαν οι μάσκες στα διάφορα τελετουργικά. Η μάσκα παραδοσιακά, λοιπόν, εκλαμβάνεται ως ένας τρόπος μετασχηματισμού της αναπαράστασης της ταυτότητας του ατόμου. Φορώντας τη μάσκα ο άνθρωπος εγκαταλείπει τον παλιό του εαυτό είτε αφανίζοντάς τον (προσωρινά) μπροστά στην επιτέλεση ενός κοινωνικού ρόλου είτε με το να γίνεται αναπόσπαστο μέλος μιας ομάδας. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου είναι, βλέπετε, αυτά που διακρίνουν τους ανθρώπους μεταξύ τους. Μια μάσκα είναι αυτή που -συμβολικά- αναστέλλει αυτή τη διάκριση. Αν αυτό φαίνεται υπερβολικά θεωρητικό, σκεφτείτε και κάτι ακόμα: Γιατί έγινε τόσος λόγος για τις μάσκες και όχι για το σαπούνι και τα αντισηπτικά. Γιατί να μην υπάρχει ας πούμε πρόστιμο για όποιον δεν κουβαλά μαζί του κάτι από αυτά;
Εν προκειμένω, λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι μάσκες δεν λειτουργούν μόνο ως τρόπος προστασίας. Γίνονται και το μέσο ‘βάπτισης’ σε μια νέα κοινωνία, σε μια νέα κανονικότητα και σε έναν νέο ορίζοντα προσδοκιών. Ένα μέσο βάπτισης σε έναν κόσμο στον οποίο δεν χωρούν ανομοιογένειες και αποδομητικοί λόγοι αλλά μια πειθάρχηση στα επιδημιολογικά δεδομένα. Μπροστά στον κορονοϊό όλοι συγκροτούν μια κοινότητα που οφείλει να είναι προσεκτική. Η μάσκα είναι ένας τρόπος που ο πολίτης δηλώνει τη συμμετοχή του σε αυτή την κοινότητα. Είναι και ένα απλό και πρακτικό μέτρο.
Τελικά όμως είναι και σύμβολο διαχείρισης της ευθύνης. Το πέρασμα από την καραντίνα σε αυτή τη νέα κανονικότητα είναι ένας νέος διαμοιρασμός της ευθύνης: Από τους ειδικούς και την πολιτική ηγεσία στους απλούς πολίτες. Και εμπεριέχει σίγουρα ένα ρίσκο. Αυτό δεν μπορεί κανείς να το αμφισβητήσει. Η μάσκα και το πρόστιμο γίνονται σύμβολα αυτής της νέας ευθύνης. Στη μάχη ενάντια στον κορονοϊό είμαστε όλοι μαζί. Αν όμως το πράγμα στραβώσει, πάλι μαζί θα είμαστε. Κι όταν η ευθύνη μοιράζεται, τότε σίγουρα και μειώνεται και όταν φταίμε όλοι μαζί τελικά δεν φταίει κανείς.
Σε αυτή τη νέα κατάσταση που μπήκαμε από χθες, εμείς δεν μπορούμε παρά να φοράμε τη μάσκα. Όλοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτές και, για να γίνει αυτό οι τιμές πρέπει να πέσουν, οι άνθρωποι και το κράτος να κινητοποιηθούν. Αφού είναι κομμάτι τις ευθύνης, δεν μπορεί να λογίζεται και ως προνόμιο. Μέχρι τουλάχιστον να τελειώσει όλη αυτή η ιστορία και να αντικρίσουμε τον απέναντί μας στο μετρό με το πρόσωπο που εκείνος επιλέγει να έχει.
