John Lennon, instant karma…

Με αφορμή την επέτειο του θανάτου του Τζον Λένον, το ONEMAN επιχειρεί μια αναδρομή στους σημαντικότερους σταθμούς της εσωτερικής αναζήτησης ενός από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα. Ο ρόλος που διαδραμάτισαν ο Μπομπ Ντίλαν, η Γιόκο Όνο και ο Μαχαρίσι Μαχές Γιόγκι στη ζωή του Τζον Λένον. Οι συγκρούσεις και η πορεία από τους Beatles του Λίβερπουλ μέχρι τη δολοφονία στη Νέα Υόρκη.

Το ημερολόγιο έδειχνε 8 Δεκεμβρίου του 1980, όταν ο ψυχικά διαταραγμένος Μαρκ Ντέιβιντ Τσάπμαν πυροβόλησε τέσσερις φορές τον Τζον Λένον, κλείνοντας το κεφάλαιο της ζωής του μεγάλου Βρετανού καλλιτέχνη. Ο φυσικός ηγέτης των Beatles και ένας από τους μεγαλύτερους ακτιβιστές των 70ties σε ολόκληρο τον κόσμο πέρασε στην αιωνιότητα, αφήνοντας πίσω του μια τεράστια πολιτιστική κληρονομιά που σημάδεψε ανεξίτηλα τη δυτική κοινωνία, επιβάλλοντας τρόπους ζωής και σκέψης πέρα από τα μουσικά όρια.

Μόλις στα 40 του χρόνια, ο Λένον είχε προλάβει να ενώσει με θαυμαστή ταχύτητα μοναδικούς συνδυασμούς. Μεγάλωσε με το ροκ εντ ρολ, ωρίμασε στην εφηβεία του με τους μπίτνικ και τον γερμανικό υπαρξισμό, έδωσε όραμα στους τέσσερις προλετάριους του Λίβερπουλ φτιάχνοντας τη μεγαλύτερη μπάντα που γνώρισε ποτέ η ιστορία, κατανάλωσε αμφεταμίνες, μαριχουάνα και LSD, απομακρύνθηκε από την εποχή του μεσοπολέμου δημιουργώντας ο ίδιος τη δική του, έγινε ποιητής ακούγοντας τον Ντίλαν, ηγέτης του underground, ταξικά αλληλέγγυος σε πολιτικούς εξτρεμισμούς, ακτιβιστής απέναντι στους πυρηνικούς εξοπλισμούς.

Πολ, Ρίνγκο, Τζον και Τζορτζ, the Fab Four

Αφού έγινε μισητός σε όλη τη δυτική θρησκόληπτη κοινωνία δηλώνοντας το 1966 ότι «οι Beatles ήταν πιο δημοφιλείς και από τον Χριστό», συνέθεσε αριστουργήματα όπως το Lucy in the sky with diamonds και το A day in the life που λογοκρίθηκαν από το BBC, έγραψε το περίφημο Revolution 9 ακολουθώντας τον δύσκολο δρόμο του μαοϊσμού, αφιέρωσε τα Give peace a chance και Come together στον αγώνα του Τίμοθι Λίρι απέναντι στον τότε κυβερνήτη της Καλιφόρνιας, Ρόναλντ Ρίγκαν, συναναστράφηκε τους Μαύρους Πάνθηρες και κυκλοφόρησε τα Power to the people, Happy Xmas και War is over, πριν αγγίξει την κορυφή του μαρξισμού με το «κόκκινο» Imagine.

Στην πορεία της ζωής του, τρεις φαίνεται πως υπήρξαν οι σημαντικότεροι σταθμοί που κάθε φορά τον έκαναν να αλλάξει προορισμό, να «λοξοδρομήσει» από τη σίγουρη λεωφόρο για να εξερευνήσει νέα μονοπάτια με παντοτινό στόχο τη σωματική, ηθική και μυστικιστική απελευθέρωση. Σε κάθε έναν από αυτούς τους σταθμούς τον περίμενε ένα πρόσωπο που θα καθόριζε σε μεγάλο βαθμό τη συνέχεια. Ο Λένον πάντοτε επιζητούσε την ενδοσκόπηση και τον μυστικισμό για να διοχετεύσει σε αυτά τη δημιουργική του διάθεση.

Στη Νέα Υόρκη το 1974

Με απόσταση δυο χρόνων το ένα από το άλλο, τα τρία αυτά πρόσωπα βοήθησαν τον μεγάλο Beatle να ψάξει ακόμα περισσότερο την ψυχή του και να ανακαλύψει τις διεξόδους απέναντι στην καταστολή, την καταπίεση, την προκατάληψη και την άγνοια της γενιάς του: ο Bob Dylan το 1964, η Yoko Ono το 1966 και ο Maharishi Mahesh Yogi το 1968. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Οι Beatles

Η δεκαετία του ’60 είναι γεμάτη από αστέρια και πρωταγωνιστές που έγραψαν τη δική τους ιστορία στη σύγχρονη μουσική. Τα 60ties γέννησαν νέα κινήματα, τάσεις, ιδέες, αισθήσεις, αναζητήσεις, αγώνες, αφορισμούς, εξτρεμισμούς, επαναστάσεις και εξεγέρσεις. Το ροκ και τα παρακλάδια του άνθισαν σε μια παράλληλη πορεία με την ευρύτερη κουλτούρα της εποχής, προσφέροντας εναλλακτικές δυνατότητες έκφρασης στη νεολαία της Δύσης.

Δυο όμως είναι οι μοναδικοί και αξεπέραστοι μύθοι που δημιουργήθηκαν, προσφέροντας – ή μάλλον καλύτερα, επιβάλλοντας – πραγματικό διέξοδο σε μια γενιά που έμοιαζε εγκλωβισμένη μέσα στις φυλετικές προκαταλήψεις, στη σεξουαλική άγνοια, την καταπίεση των μειονοτήτων, την καταστολή των ιδεών, την ανυπαρξία των αισθήσεων, την ανισότητα των δυο φύλλων και την κοινωνική αδικία: ο Bob Dylan και οι Beatles.

Η τελευταία ζωντανή εμφάνιση των Beatles στο περίφημο Rooftop Concert (30/1/1969)

Οι τέσσερις νεαροί από το Λίβερπουλ μέσα σε μια οκταετία έχτισαν το σημαντικότερο οικοδόμημα του ροκ, προσεγγίζοντας όλες τις διαφορετικές τάσεις του. Από το rock & roll, τις μελωδικές μπαλάντες και την pop, μέχρι το R&B, την ψυχεδέλεια και το σκληρό ροκ, οι Beatles διέγραψαν μια μοναδική διαδρομή που στηρίχτηκε κυρίως πάνω στο μεγαλύτερο συνθετικό και στιχουργικό δίδυμο του 20ου αιώνα. Ο John Lennon και ο Paul McCartney στόλισαν με αμέτρητα αριστουργήματα την εποχή των ονείρων, αφήνοντας πίσω τους αξεπέραστες μουσικές, στίχους και μελωδίες.

1964 – Η γνωριμία με τον Bob Dylan

Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, ένας νεαρός τραγουδοποιός, ο Bob Dylan, είχε προλάβει να γίνει ο εκπρόσωπος της αμερικανικής νεολαίας. Χτίζοντας πάνω σε παραδοσιακές λαϊκές (folk) μουσικές φόρμες, ανακάλυψε το προσωπικό του ύφος, τη δική του γλώσσα, τις δικές του εικόνες και πάνω απ’ όλα έναν μοναδικό λυρισμό. Πολιτικά και κοινωνικά στρατευμένος, ο Dylan ανακάτεψε στην ποίησή του τη Βίβλο, τον Γουίλιαμ Μπλέικ, τον Αρθούρο Ρεμπό και τον Γούντι Γκάθρι, δίνοντας παγκόσμια διάσταση στα ερωτήματα της γενιάς του.

Μετά την θρυλική συνάντηση των δυο στο ταξί, ο Λένον είχε εκμυστηρευθεί σε έναν δημοσιογράφο του Rolling Stone, ότι εκείνη τη μέρα ο ίδιος και ο Ντίλαν είχαν πάρει ηρωίνη και πως ήταν “both in shades and both on fucking junk and all these freaks around us”…!

Στην πρώτη περιοδεία τους στις ΗΠΑ, το 1964, οι Beatles συνάντησαν τον Bob Dylan και η γνωριμία τους μαζί του, ξύπνησε το πνεύμα της αναζήτησης και όλες τις εφηβικές επιρροές του John Lennon. Τα «σκαθάρια» ένιωθαν εκείνο τον καιρό για πρώτη φορά στην καριέρα τους, ότι κινδύνευαν να μετατραπούν σε ένα προϊόν έτοιμο να χειραγωγηθεί. Ο Dylan τους πρόσφερε απλόχερα ένα πρότυπο που ποτέ πριν δεν είχαν φανταστεί: φαντασιόπληκτες εικόνες, καλειδοσκοπική αντίληψη της μουσικής και συμφιλίωση με την ιδέα του θανάτου.

Η πρότασή του ήταν απλή και συγκεκριμένη: αλκοόλ, ναρκωτικά, trips και «ταχύτητα». Ο Lennon, μακράν ο πιο διαβασμένος της τετράδας, συνειδητοποίησε ότι το rock & roll, οι Γερμανοί υπαρξιστές, η μπίτνικ φιλοσοφία, το βρετανικό χιούμορ και ο σουρεαλισμός, όλα τα στοιχεία δηλαδή που είχαν γαλουχήσει την προσωπικότητά του στο μικροαστικό Λίβερπουλ, μπορούσαν κάλλιστα να συνδυαστούν μέσα του. Και για πρώτη φορά αφέθηκε στην ενδοσκόπηση χωρίς να φοβάται.

Με τον Μικ Τζάγκερ και την Γιόκο Όνο το 1972 στη Νέα Υόρκη

Η επιρροή του Dylan φάνηκε αμέσως στους στίχους της μπάντας. Ο Harrison και ο Starr έπεσαν με τα μούτρα στις αμφεταμίνες, το LSD και τη μαριχουάνα, χωρίς να τους πολυνοιάζει το γιατί. Ο Lennon όμως έκανε μια σημαντική στροφή στη ζωή του, οδηγώντας την ιδιοφυΐα του σε αρμονικούς διαδρόμους, πραγματοποιώντας τη δική του επανάσταση κατά της επανάστασης, κατά του μύθου στον οποίο ένιωθε εγκλωβισμένος ως «Beatle». Από τη στιγμή που ο McCartney ακολούθησε τον ίδιο δρόμο, ήταν σίγουρο ότι μαζί θα έφτιαχναν πραγματικά αριστουργήματα. Όμως παράλληλα ήταν πλέον και οι δυο ανοιχτοί και ευάλωτοι. Πράγμα που σήμαινε ότι το τέλος δεν θα αργούσε να έρθει.

1966 – Η συνάντηση με την Yoko Ono

Στις 9 Νοεμβρίου του 1966 ο John Lennon συνάντησε για πρώτη φορά την Yoko Ono στην Indica Gallery του Λονδίνου. Η Αμερικανογιαπωνέζα παρουσίαζε μια έκθεση και όταν τους σύστησαν, η ίδια δε φάνηκε να εντυπωσιάζεται ιδιαίτερα – σε αντίθεση με τον ιδιοκτήτη της γκαλερί, ο οποίος παρά λίγο να πάθει συγκοπή, όταν η Ono αρνήθηκε στον Lennon την πώληση ενός έργου της, λέγοντάς του ότι η έκθεση ξεκινούσε επίσημα την επομένη και θα έπρεπε να ξαναπεράσει αν πραγματικά ενδιαφερόταν να αποκτήσει τη δημιουργία της.

Στη Νέα Υόρκη το 1973

Η Yoko είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον ντανταϊσμό και το κίνημα Fluxus. Η ίδια χαρακτήριζε την τέχνη της ως avant-garde, ενώ πειραματιζόταν με διάφορα σχήματα πάνω σε περίπλοκες μουσικές φόρμες, κυρίως με συνθεσάιζερ και ηλεκτρονικούς ήχους. Παρουσίαζε διάφορα χάπενινγκ, χρησιμοποιώντας κάθε είδους υλικά, αλλά συχνά πυκνά γινόταν και η ίδια μέρος του δημιουργικού σκηνικού της. Επίσης ασχολήθηκε και με τη σκηνοθεσία, γυρίζοντας πειραματικά φιλμ και συναναστρεφόταν τα πιο εκλεκτά μέλη της avant-garde σκηνής στη Νέα Υόρκη.

Με την Γιόκο Όνο και τον Πολ ΜακΚάρτνεϊ

Ο Lennon γοητεύτηκε από την πολύπλευρη καλλιτεχνική φύση της Ono, αλλά και από τον συνδυασμό της ανατολίτικης καταγωγής της με τη δυτική κουλτούρα. Η Yoko μπορούσε να του προσφέρει όλα όσα αναζητούσε σε μια σχέση και δεν μπορούσε να βρει στη σύζυγό του Cynthia. Οι δυο τους συνδέθηκαν αισθηματικά το 1968, λίγο μετά το μνημειώδες «Sgt Pepper’s Lonely Hearts Club Band» και λίγο πριν το απόλυτο αριστούργημα των Beatles, το λευκό άλμπουμ. Η επιρροή της ήταν τόσο μεγάλη πάνω του, ώστε πολύ σύντομα του έγινε περισσότερο απαραίτητη από την μπάντα.

Νιόπαντροι στο Γιβραλτάρ (1969)

Η επιθυμία της να έχει λόγο σε κάθε δημιουργική στιγμή του Lennon – ακόμα και στις πρόβες των Beatles – έφερε τα πρώτα σύννεφα στη σχέση του John με τον George Harrison, ενώ ακολούθησε και ο Paul McCartney. Αυτό που ποτέ δεν κατάλαβαν οι υπόλοιποι Beatles, ήταν η ανάγκη του Lennon να στραφεί σε ακόμα πιο ανεξερεύνητους δρόμους, στους οποίους – σε αντίθεση με την Yoko – κανείς τους δεν μπορούσε να τον οδηγήσει. Η μουσική πλέον αποτελούσε για τον ίδιο ένα εργαλείο περιήγησής του σε underground κόσμους και η σύγκρουση που βίωνε τόσο δυνατά μέσα του, φάνηκε ολοκάθαρα στην κορυφαία στιγμή των Beatles.

Bed-in for Peace στο Χίλτον του Άμστερνταμ (1969)

Ο δισταγμός του ανάμεσα στις δυο εκδοχές του «Revolution» από το White Album, ήταν μια μικρογραφία της τάσης φυγής που τον βασάνιζε εσωτερικά. Το «Revolution 1» συμβόλιζε την μπάντα, το παρελθόν, το κεκτημένο. Αντίθετα, το «Revolution 9» κατέγραψε την ηλεκτρική καταιγίδα που ένιωθε μέσα του, την ανάγκη να ακολουθήσει τους πειραματισμούς της Yoko, να απελευθερωθεί από όσα τον στοίχειωναν και τον καταπίεζαν. Οι στίχοι, τα ναρκωτικά και ο λυρισμός του Dylan δεν του ήταν πλέον αρκετά.

Έψαχνε μια καινούργια διέξοδο. Η ταξική αλληλεγγύη, οι πολιτικοί εξτρεμισμοί, η βία του Βιετνάμ, η παράνοια που απειλούσε τη χαμένη του νεότητα και η πνευματική του δέσμευση να συνεχίσει τις απόπειρες για να ανακαλύψει άλλους κόσμους, όλα αυτά φαίνονταν πραγματοποιήσιμα μόνο δίπλα στην Yoko και όχι στους Beatles. Το τελειωτικό χτύπημα για τα άλλα τρία «σκαθάρια» ήρθε τον Μάρτιο του 1969, όταν ο Lennon και η Ono παντρεύτηκαν στο Γιβραλτάρ.

Η γυμνή φωτογράφηση του Λένον με την Γιόκο στο διαμέρισμά του στην Dakota του Μανχάταν

Στο μεταξύ είχε δημιουργηθεί η Plastic Ono Band και τον Ιούλιο κυκλοφόρησε το «Give peace a chance». Λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 20 Σεπτεμβρίου, ο John Lennon ανακοίνωσε επίσημα στα υπόλοιπα μέλη των Beatles την αποχώρησή του από την μπάντα. Πριν φτάσει όμως στην τελική απελευθέρωση από το παρελθόν του, έτοιμος να ξεκινήσει το παρόν που τόσο δυνατά επιζητούσε, είχε προηγηθεί η γνωριμία του με ένα ακόμα πρόσωπο που αποδείχτηκε καθοριστικό στη ζωή του.

1968 – Το ταξίδι στην Ινδία και ο Maharishi

Ο George Harrison ήταν ο πρώτος Beatle που γοητεύτηκε από την Ανατολή. Πρώτα έψαξε τις μουσικές φόρμες της Ινδίας και μυήθηκε στο παίξιμο του σιτάρ και κατόπιν θέλησε να εξερευνήσει περισσότερο την ανατολίτικη φιλοσοφία. Όταν διάβασε το βιβλίο του Μαχαρίσι Μαχές Γιόγκι «Η επιστήμη του όντος και η τέχνη της ζωής», αποφάσισε να επισκεφτεί τον ινδουιστή θρησκευτικό ηγέτη στην Ινδία και κάλεσε τους υπόλοιπους Beatles να πάνε μαζί του.

Από αριστερά: Πάτι Χάρισον, Τζον Λένον, Μάικ Λοβ, Μαχαρίσι, Τζορτζ Χάρισον, Μία Φάροου, Ντόνοβαν, Πολ ΜακΚάρτνεϊ, Τζέιν Άσερ και Σίνθια Λένον (Ρισικές 1968)

Ο Maharishi (1911 – 2008) είχε σπουδάσει ιατρική και κατόπιν αποτραβήχτηκε για 13 χρόνια στα Ιμαλάια, όπου μαθήτευσε κοντά στον γκουρού Ντεβ, τον θεμελιωτή του υπερβατικού διαλογισμού. Μετά το θάνατο του δασκάλου του, ο Maharishi δημιούργησε το Transcendental Meditation Movement για τη διάδοση της τεχνικής του υπερβατικού διαλογισμού σε όλο τον κόσμο. Πρόκειται για ένα είδος διαλογισμού που τελείται δυο φορές την ημέρα, όπου ο διαλογιζόμενος επαναλαμβάνει νοερά ένα συγκεκριμένο «μάντρα» (ιερός ήχος ή φράση).

Οι Beatles με τις συντρόφους τους και τον Μαχαρίσι

Η συγκέντρωση στο επαναλαμβανόμενο «μάντρα» μειώνει την πνευματική ενεργητικότητα με συνέπεια την επίτευξη ενός ανώτερου σταδίου συνείδησης. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι Beatles «ασπάστηκαν» τη διδασκαλία του Maharishi εκτός από τον Lennon, ο οποίος τον κατηγόρησε δημόσια για απρέπειες. Αν όμως ο Lennon – ο οποίος ζήτησε μερικά χρόνια αργότερα συγνώμη από τον Μαχαρίσι για την συμπεριφορά του απέναντί του – βρήκε κούφιες τις ομιλίες του Ινδού θρησκευτικού ηγέτη, πώς επηρεάστηκε τόσο πολύ από αυτόν, ώστε το ταξίδι στην Ινδία να θεωρείται σταθμός στη ζωή του;

Το γεγονός ότι οι τέσσερις τους βρέθηκαν μακριά από τον δυτικό κόσμο για πρώτη φορά από τότε που δημιουργήθηκαν οι Beatles, λειτούργησε ευεργετικά στον καθένα ξεχωριστά. Βρισκόμαστε στο 1968 και ο Lennon είχε ήδη αποφασίσει να χωρίσει με την Cynthia, παρέα με την οποία ταξίδεψε στο Rishikesh. Η συναναστροφή με τον Maharishi και η διαφωνία του Lennon σχετικά με τα λεγόμενα του Ινδού, απελευθέρωσαν από τον ηγέτη των Beatles όλη την ενέργεια, τη δημιουργικότητα και την εξυπνάδα του. Τα χρειαζόταν όλα αυτά για να αντικρούσει με επιχειρήματα τον υπερβατικό διαλογισμό του Γιόγκι.

Πολ ΜακΚάρτνεϊ, Λίντα Ίστμαν, Τζον Λένον και Γιόκο Όνο

Αποτραβηγμένος από ένα σημείο και μετά από τις συζητήσεις που έκαναν οι υπόλοιποι με τον Maharishi, βρήκε μόνος του την ηρεμία και την ψυχική γαλήνη στο ήσυχο Rishikesh δίπλα στον Γάγγη και μπόρεσε να σκεφτεί χωρίς εξωτερικές επιρροές την γενικότερη σχέση του με τους Beatles και την Yoko Ono. Οι λίγες εβδομάδες της παραμονής του στην Ινδία, τον έκαναν να σκεφτεί καθαρά το μέλλον του και με την βοήθεια των ναρκωτικών να «αδειάσει» το μυαλό και την ψυχή του από όλα όσα έζωναν ασφυκτικά τη ζωή του.

Ο Λένον με τον γιο του, Σον, λίγες εβδομάδες πριν δολοφονηθεί (1980)

Το γεγονός ότι οι υπόλοιποι τρεις είχαν γοητευτεί από τις διδαχές του Maharishi, τον έφερε ακόμα πιο κοντά στην Yoko Ono. Η Cynthia έτσι κι αλλιώς ήταν πλέον μόνο τυπικά μαζί του. Το Rishikesh έκανε τον Lennon να συνειδητοποιήσει ότι οι Beatles είχαν τελειώσει – τουλάχιστον για αυτόν. Και όταν επικοινώνησε μετά από καιρό με τον Maharishi για να του ζητήσει συγνώμη για την αγένειά του, τον ευχαρίστησε λέγοντάς του ότι αυτή η αποξένωση που δημιουργήθηκε ανάμεσα στην μπάντα στην Ινδία, ήταν αυτή που με τη σειρά της δημιούργησε το «White Album».

Το Strawberry Fields Memorial του Τζον Λένον στο Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης

Ο Lennon θεωρούσε πως το λευκό άλμπουμ ήταν αποτέλεσμα όχι συνεργασίας, αλλά πολυσυλλεκτικότητας. Ήταν σα να υπήρχαν δυο μπάντες μέσα στο στούντιο, από τη μια οι τρεις Beatles και από την άλλη ο ίδιος και η Yoko. Το παρελθόν (οι Beatles), το παρόν (το White Album) και το μέλλον (η Yoko Ono). Κάτι σαν τους στίχους του I’m so tired από το εν λόγω άλμπουμ:

You’d say I’m putting you on

But it’s no joke, it’s doing me harm

You know I can’t sleep, I can’t stop my brain

You know it’s three weeks, I’m going insane

You know I’d give you everything I’ve got

for a little peace of mind…

Πηγές: johnlennon.com, thebeatles.com, beatlesagain.com, beatlesinterviews.com, thebeatlesinindia.com, beatlesinindia.blogspot.com, maharishi.org, Larousse le siecle rebelle.

JOHN LENNON / ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ

* Ο Τζον Λένον και οι Beatles ηχογράφησαν 13 στούντιο LPs. Θεωρώ και τα 13 υπέροχα, όμως εδώ επιλέγω μόνο 4, αυτά που κατά τη γνώμη μου είναι πραγματικά αριστουργήματα. Το ίδιο συμβαίνει και στη σόλο δισκογραφική δουλειά του Λένον. Εκεί, από τα συνολικά 8 άλμπουμ του, επιλέγω τρία, αυτά που πιστεύω ότι είναι τα κορυφαία.