Κι αν το πολύ το Κύριε Ελέησον δεν το φοβάται ο κορονοϊός;
- 9 ΜΑΡ 2020
Τις τελευταίες μέρες εν αναμονή της έξαρσης των κρουσμάτων του κορονοϊού το ελληνικό κράτος έχει αρχίσει να παίρνει τα πρώτα μέτρα του. Ελπίζω με βάση τα πορίσματα των ειδικών πάντα. Η κατάσταση είναι κρίσιμη αλλά δεν είναι και για πανικό. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι υπομονή και να ακολουθούμε κάποιες βασικές οδηγίες. Στα 29 μου, στα 35 ή στα 20 ή στα 45 σας, λογικά δεν θα χρειάζεται να ανησυχούμε για την υγεία μας. Το θέμα όμως ξεπερνάει εμάς.
Η Θεία Κοινωνία, κύριε;
Μέσα σε όλον αυτόν τον πανικό βρεθήκαμε μπροστά και σε αυτό το θέμα. Τι θα γίνει με τη συγκέντρωση ανθρώπων -συνήθως μάλιστα μεγάλης ηλικίας- στις εκκλησίες ιδίως τώρα που είναι Σαρακοστή. Κυρίως κάτι άλλο. Τι θα γίνει με τη μετάληψη; Oμολογουμένως, αν το δεις ξερά και χωρίς κανένα θεολογικό επιχείρημα το θέμα είναι απλό. Το να βάζουν στο στόμα τους εκατοντάδες άτομα το ίδιο κουτάλι, εν μέσω επιδημίας που μεταδίδεται με το σάλιο, ε, δεν είναι και η πιο σοφή επιλογή. Δεν είναι ρε παιδί μου ότι θα το επιτρέψεις και θα σου δώσει ο Σύλλογος Κρητικών Αγιών Αναργύρων βραβείο σωτηρίας της ανθρωπότητας. Εδώ που τα λέμε δεν χρειάζεται να είσαι γιατρός για να το καταλάβεις.
Δεν θέλω βέβαια καθόλου να παρεξηγηθώ. Πρώτο και βασικό, η επιστήμη και η θρησκεία δεν είναι δύο έννοιες που έχουν μόνο μια μονοκατευθυντική σχέση. Και σίγουρα δεν είναι αυτή η μια σχέση μια ανελέητη εις τους αιώνας των αιώνων σύκρουση, όπως συχνά το βλέπει η σύγχρονη αθεΐα. Όσο και αν είναι ιδιαίτερα θελκτικό να αντιμετωπίζεις στρατευμένα τη θρησκεία. Δεύτερον. Το να αντιμετωπίζεις κάτι με το οποίο ο δίπλα σου έχει συνδεθεί ταυτοτικά και υπαρξιακά απλά, για να δηλώσεις την ανωτερότητά σου είναι απλά, για να λες ‘φτου σου αγόρι μου’ μπροστά στον καθρέφτη. Yπάρχουν χιλιάδες τρόποι στην εποχή μας, για να το κάνεις.
Aφού, λοιπόν, κάναμε τα απαραίτητα disclaimer ας προχωρήσω στο θέμα. Το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε ξέσπασε -σαν να μην είχαμε κάτι άλλο να τσακωνόμαστε- ένας διάλογος. Το διακύβευμα ήταν αν κολλάει ο κορονοϊός με τη Θεία Κοινωνία. Πρακτικά, το ζήτημα ήταν αν πρέπει να απαγορευτεί -από ποιον είναι λίγο θολό ομολογουμένως- η μετάληψη ή ακόμα και η θεία λειτουργία. Τουλάχιστον για τον καιρό που ο κορονοϊός θα βρίσκεται σε έξαρση. Η λογική είναι προφανής: Οι Εκκλησίες είναι χώροι συγχρωτισμού ηλικιωμένων και ευπαθών ομάδων.
Λίγο αργότερα, η ελληνική τηλεόραση έβγαζε ρεπορτάζ από κατάμεστες εκκλησίες. Έδινε τον λόγο σε ανθρώπους που τόνιζαν ότι η Θεία Κοινωνία είναι το Σώμα και το Αίμα του Χριστού, οπότε τίποτα δεν θα έχουμε να φοβόμαστε. Ο επικίνδυνος κυριαρχικός (;) λόγος είχε πια κάτσει στον θρόνο του.
Δύο διαφορετικές αυθεντίες
Είχαν προηγηθεί εξάλλου οι εμφανίσεις σε πάνελ ιερέων που εξέφραζαν μόνοι τους -από προνομιακή θέση- απόψεις για το αν πράγματι πρέπει να συνεχίζονται οι λειτουργίες. Και οι ιερείς έλεγαν με τα δικά τους θεολογικά επιχειρήματα ότι δεν υπάρχει κίνδυνος κτλ. Ειλικρινά, ως προς αυτό δεν έχω να τους προσάψω τίποτα. Από τη στιγμή που παίρνουν το δημόσιο βήμα θα μιλήσουν ως εκπρόσωποι της Εκκλησίας και θα μιλήσουν σε μεταφυσικές/θεολογικές βάσεις. Μιλάμε ούτως ή άλλως για δύο διακριτές περιπτώσεις αυθεντιών. Αυτό κάνουν, αυτή είναι η δουλειά τους και στην τελική θα ήταν πολύ πιο επικίνδυνο αν μίλαγαν σε οποιαδήποτε άλλη βάση πέραν της θεολογικής. Αν μιλούσαν για παράδειγμα ως κάποιου τύπου αυτόκλητοι λοιμωξιολόγοι. Αν τα επιχείρηματά τους προς επίρρωση της θέσης ότι η μετάληψη δεν διασπείρει τον ιο, ήταν ιατρικού χαρακτήρα.
Ας πάμε όμως και σε ένα άλλο κομμάτι. Στην αναμονή μια επιδημίας που έχει από την πρώτη στιγμή την παγκόσμια ιατρική κοινότητα, το πλαίσιο είναι πολύ αυστηρό. Όσο και να χτυπιέσαι να του ξεφύγεις, αυτό είναι εκεί και σου κρατάει τα χέρια. Όσο θεολογικό, λοιπόν, και αν είναι το επιχείρημά σου, τελικά αυτό εγγράφεται ως κάτι. Ως μια θέση που αφορά τελείως πρακτικά και καθόλου μεταφυσικά πράγματα. Ταυτόχρονα, αφορά και ανθρώπους που μπορεί να μην πιστεύουν ή που μπορεί να πιστεύουν σε κάποιον άλλο Θεό. Όσο λεπτό και αν είναι το ζήτημα, το να γίνεται η Εκκλησία προνομιακός συνομιλητής της επιστήμης ως προς τον τρόπο που θα αντιμετωπιστεί η επιδημία είναι ζήτημα της εξουσίας που έχει η πρώτη.
Το πλαίσιο της ανευθυνότητας
Σε μια σύγχρονου τύπου δημοκρατία -αν υποθέσουμε ότι είναι τέτοια η Ελλάδα- τα θρησκευτικά δόγματα δρουν συμπληρωματικά με όσα λέει η επιστήμη. Τα πρώτα ελεύθερα αφορούν τις υπαρξιακές ανησυχίες των πιστών. Δίνουν μια εικόνα για τον κόσμο και για τη θέση του καθενός στο Σύμπαν. Βοηθούν ακόμα και σε πρακτικά καθημερινά προβλήματα. Κανείς, για παράδειγμα, δεν είπε σε κανέναν να μην προσεύχεται ταυτόχρονα με την ενδεδειγμένη θεραπεία. Όταν όμως το πράγμα αφορά τον πραγματικό κόσμο, ένα πραγματικό μικρόβιο που διασπείρεται με συγκεκριμένους τρόπους και απειλεί την υγεία πιστών και απίστων, κοσμικών και δεσποτάδων, τότε δεν ξέρω τι μπορεί να φέρει στη συζήτηση ένας ιερέας και τι το θεολογικό του επιχείρημα.
Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για συγκεκριμένους και ιστορικά καθορισμένους λόγους, η επιστήμη έχει αποκτήσει το προνόμιο να έχει αυτή τον πρώτο (ίσως και αποκλειστικό) λόγο για το τι είναι το αληθές. Ίσως σε τέτοιους καιρούς να μην έχουμε τον χρόνο να το θέσουμε αυτό υπό διαπραγμάτευση. Ειδικά με θεολογικούς όρους. Θεωρώ, λοιπόν, τελείως ανεύθυνη στάση το να διασπείρουμε αντιεπιστημονικές βεβαιότητες. Θεωρώ απαράδεκτο να βλέπω γιατρούς να φοβούνται να εκφραστούν ελεύθερα φοβούμενοι ένα κάποιο ανάθεμα. Σε αυτό το σκαλοπάτι της ιστορίας με αυτόν τον τρόπο έχουμε επιλέξει να αντιμετωπίζουμε τις επιδημίες.
Δεν έχω ιδιαίτερες θεολογικές γνώσεις. Για την ακρίβεια δεν έχω θεολογικές γνώσεις. Αν πράγματι ο συμβολισμός της Θείας Κοινωνίας είναι όπως τον καταλαβαίνω, τότε πράγματι μιλάμε για έναν συμβολισμό πολύ όμορφο. Κατά κάποιον τρόπο ο συμβολισμός αυτός μπορεί να δει και μια απάντηση στο ερώτημα που τίθεται. Το να παραβείς όσα βαθιά πιστεύεις (για παράδειγμα ότι με τη μετάληψη δεν κολλάς τίποτα), προκειμένου να γίνεις μέλος μιας ασπίδας που τελικά θα προστατεύσει τον περίφημο πλησίον σου είναι αναμφισβήτητα μια πράξη και αυτή ιερή. Είμαι σίγουρος ότι κανένας Θεός δεν θα σε τιμωρούσε μια τέτοια σκέψη. Ιδίως αν το συνοδεύσεις και με μια προσευχή ακόμα και γι’αυτούς που δεν πιστεύουν σε όσα πιστεύεις.