Mes que un pais: Αποδομώντας την Καταλονία

Mes que un pais κατά το mes que un club για το καμάρι της περιοχής που εγκολπώνει όλες τις παθογένειες ενός ολόκληρου πληθυσμού που βρίθει ακραίων εθνικιστικών χαρακτηριστικών. Αυτονομία, γλώσσα, αυτοδιαχείριση, αποστροφή – που σε πολλές περιπτώσεις αγγίζει και τα όρια του μίσους – για τη Μαδρίτη και την κεντρική κυβέρνηση. Δεν είναι κάτι καινούριο ούτε προέκυψε τώρα που έγινε της μόδας εξ αιτίας του δημοψηφίσματος. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έχει θεμελιωθεί η ιδεολογική ‘ρήξη’ με το εκάστοτε κεντρικό ισπανικό καθεστώς, το μακρινό 1914 ιδρύθηκε η καταλανική ‘Κοινοπολιτεία’ που τη διέλυσε ο πρώτος δεξιός δικτάτορας Primo de Rivera, πριν την εξαφανίσει εντελώς η 35χρονη σκληρή δικτατορία του Francisco Paulino Hermenegildo Franco. Εκεί είναι το κομβικό σημείο που οι indipendistas απέκτησαν αυτήν την αποσχιστική νοοτροπία  και διάθεση που μας έφερε στο σήμερα.

Είναι γοητευτική όλη αυτή η ιστορία για εμάς τους Έλληνες, υπάρχουν πολλά ιστορικά κοινά με τους Ισπανούς, αυτό ωστόσο δεν νομιμοποιεί τον κλασσικό κανιβαλισμό που παρατηρείται ειδικά στα social, αλλά και από πένες που θεωρούν σώφρον να διαλέξουμε στρατόπεδο επειδή έτσι έχουμε συνηθίσει και έτσι λειτουργεί πλέον η κοινωνία. Είναι εξ ορισμού λάθος, όσο κι αν ελκύει μέρος του πληθυσμού ο ριζοσπαστισμός ή η ολοκληρωτική προσέγγιση. Δεν είναι όλα λευκής ή μαύρης απόχρωσης, στη ζωή υπάρχει και το γκρι. Με τους Ισπανούς έχουμε όντως κοινές καταβολές, μας ενώνουν κοινά σημεία όπως ο εμφύλιος (παρόλο που εκείνοι βίωσαν μια πολύ πιο αιματηρή σύγκρουση), μεταπολιτευτικές και μετεμφυλιακές δομές σκέψης, μια κοινωνικοποίηση που αναδείχθηκε από μια ροκ κουλτούρα με παρόμοιες καταστάσεις και μεταβάσεις στη δημοκρατία. Σαφώς και η Ισπανία παρουσιάζει μια πιο έντονη πολυπλοκότητα, μιλάμε για μια χώρα που λόγω πληθυσμού και αποκεντρωμένης διοίκησης δεν ‘ομογενοποιείται’ όπως η Ελλάδα. Τα ενοχικά σύνδρομα και οι μνήμες όμως, ήταν, είναι και θα είναι για πάντα εκεί.

Η δημιουργία των αποσχιστικών τάσεων

Η Καταλονία, ειδικά τη θερμή περίοδο 1936-39 διαδραμάτισε κορυφαίο ρόλο στον ισπανικό εμφύλιο, είναι μια περιοχή στρατηγικής σημασίας που παράγει πλούτο, βιομηχανοποιημένη εδώ και πολλές δεκαετίες, με διαφορετική κουλτούρα, ήθη, έθιμα και πολιτική τοποθέτηση. Εδώ και πολλά χρόνια διεκδικεί και κατορθώνει να αποσπάσει ολοένα και περισσότερη αυτονομία, διαθέτει δική της διαχείριση, δική της βουλή, δικό της γκουβέρνο. Η Ζενεραλιτάτ (Generalitat de Catalunya) του Πουσδεμόν (Carles Puigdemont) ο βασικός πυλώνας της απόσχισης, προήλθε από τη διάσπαση του πάλαι ποτέ CiU, ενός δεξιού πολιτικού σχηματισμού που ανέκαθεν είχε ως κεντρικό σύνθημα την αυτονομία. Με τη βίαιη εισβολή της οικονομικής κρίσης, το κόμμα διασπάστηκε, ενώθηκε με ακροδεξιά και ακροαριστερά στοιχεία και προέκυψε το εξτρεμιστικό Junts per si που σήμερα κυβερνάει. Ο Πουσδεμόν και η Ζενεραλιτάτ έχουν εξασφαλίσει μια πάρα πολύ διευρυμένη αυτονομία, από το 2006 οι Καταλανοί έχουν αναγνωριστεί ως ξεχωριστή εθνότητα, έχουν ειδική φορολογική μεταχείριση και ελευθερία, δικά τους σύμβολα, δική τους σημαία, νιώθουν κάθε μέρα που περνάει όλο και λιγότερο Ισπανοί.

Όσο το χρήμα έρεε άφθονο και οι τουρίστες ξόδευαν ευρώ και δολάρια στις ramblas, το πρόβλημα μασκαρευόταν και κρυβόταν κάτω από το χαλί

Από το 2012 όμως, όταν η κρίση έγινε παραπάνω από αισθητή στην Ιβηρική, οι ακραίες φωνές πλήθυναν, ο ιδιότυπος εθνικισμός θέριεψε, ειδικότερα στις νεαρότερες ηλικίες. Για καιρό η Καταλονία βίωνε έναν εμφύλιο μέσα στον εμφύλιο, ακριβώς εξ αιτίας του πλούτου της, φιλοξένησε δεκάδες χιλιάδες εσωτερικούς οικονομικούς μετανάστες τη δεκαετία του ’50 και του ’60, αυτοί οι άνθρωποι έκαναν παιδιά, αυτά τα παιδιά και τα παιδιά τους εξ αιτίας της άκρατης και διευρυμένης αυτονομίας, φοίτησαν σε αμιγώς καταλανικά σχολεία, διδάχθηκαν τα ισπανικά περίπου σαν ‘ξένη γλώσσα’, δεν αισθάνονται απολύτως κανένα δέσιμο με την Ισπανία. Είναι Καταλανοί σκέτο και όχι πρώτα Καταλανοί και μετά Ισπανοί όπως οι γονείς τους. Τα παιδιά αυτά είναι τόσο ριζοσπαστικοποιημένα διότι σε αυτό το ‘αυτόνομο’ περιβάλλον μεγάλωσαν, θεωρούν τον τόπο τους ευλογημένο και άκουγαν από τους γονείς τους ότι αδικούνται κατάφορα ‘και τους τα τρώνε οι ‘τεμπέληδες’.

Το ζήτημα της υπερφορολόγησης

Αυτή η αίσθηση επικρατεί, ότι οι Καταλανοί υπερφορολογούνται, ότι η Ανδαλουσία ή η Εστρεμαδούρα πχ, παρασιτούν εις βάρος της και δεν αφήνουν τον τόπο να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο. Απάντηση στο ακανθώδες ζήτημα της υπερφορολόγησης δεν μπορεί να δώσει κανείς, το ισπανικό φορολογικό σύστημα είναι τόσο πολύπλοκο που καθίσταται αδύνατο να αποκρυσταλλώσει κανείς σαφή άποψη περί του ισχυρισμού ότι ‘οι τεμπέληδες μας ρίχνουν’. Το οξύμωρο της υπόθεσης είναι ότι το ζήτημα γιγαντώθηκε ακριβώς τη στιγμή που η ισπανική οικονομία έδειχνε  να σηκώνει κεφάλι μετά την κρίση, την ώρα που φαινόταν ένα πρώτο φως και στοιχειώδεις δείκτες ανάπτυξης. Εδώ υπεισέρχεται το μένος για τον Ραχόι, ειδικότερα οι νέοι, ακόμα και εκτός Καταλονίας, καθοδηγούμενοι από ένα τυφλό μίσος τάσσονται υπέρ της αυτονομίας κλιμακώνοντας μια ένταση που θρέφεται συστηματικά από το 2012. Κυριαρχεί αυτή η αυτοκαταστροφική τάση του ‘αντί’ επειδή η κυβέρνηση Ραχόι όντως αντιμετωπίζει το φαινόμενο αντιδρώντας λάθος, παραπέμποντας σε φρανκικές πρακτικές.

(AP Photo / Paul White)

Δεν είναι λίγες οι ψύχραιμες φωνές που ισχυρίζονται ότι αν η αντίδραση του Ραχόι δεν ήταν επιθετική και αν εξέλιπε η θλιβερή επιβολή της τάξης διά της αστυνομικής βίας, το ζήτημα θα είχε λάβει τις διαστάσεις που πραγματικά του αναλογούν, όπως περίπου εκείνο το άτυπο δημοψήφισμα του 2014, που οι εθνικιστές βάφτισαν λαϊκή βούληση. Και τότε το 1/3 συμμετείχε και είχε προκρίνει τις αυτονομιστικές τάσεις με το συντριπτικό 80%, στις εθνικές εκλογές του 2015 ωστόσο, αποκαταστάθηκε η τάξη: τα αποσχιστικά κόμματα συγκέντρωσαν ένα ποσοστό κοντά στο 48% και οι ‘φιλοϊσπανικές’ δυνάμεις 40%. Επί της ουσίας, οι άνθρωποι στην περιοχή είναι διχασμένοι και το χειρότερο που θα μπορούσε να γίνει, είναι εν τέλει αυτό που διαφαίνεται να συμβαίνει τούτες τις μέρες. Διότι η ψηφοφορία για το δημοψήφισμα ξεκίνησε με μια πασιφιστική διάθεση, παρά το γεγονός ότι το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας το είχε κηρύξει ομόφωνα άκυρο. Η κατάληψη των σχολείων-εκλογικών κέντρων, ήταν ειρηνική, όσοι Καταλανοί είχαν διάθεση να ψηφίσουν το έκαναν, η σιωπηρή πλειοψηφία δεν είχε πρόβλημα μαζί τους.

Η αντίδραση της κεντρικής κυβέρνησης διόγκωσε το θέμα, οι θλιβερές και αποτρόπαιες εικόνες και πράξεις βίας εξαγρίωσαν ακόμη περισσότερο τους ανθρώπους που ήδη νιώθουν καταπιεσμένοι, ήδη νιώθουν ότι αδικούνται κατάφωρα και ήδη αισθάνονταν συναισθηματικά νομιμοποιημένοι να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους. Η αλήθεια είναι ότι οι άνθρωποι εκτός Καταλονίας δεν αντιλαμβάνονται τι θέλουν οι Καταλανοί, για την ακρίβεια είναι σχεδόν εκνευρισμένοι από τις διαρκείς διαμαρτυρίες και την οικονομική γκρίνια μιας περιοχής που είναι η πλουσιότερη στην Ισπανία.

Τι άλλο θέλουν επιτέλους;

είναι η μόνιμη επωδός ανθρώπων και κατοίκων φτωχών περιοχών που χειμάζουν λόγω της κρίσης και δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν τα αιτήματα των κατοίκων της Βαρκελώνης, μιας πανέμορφης πόλης που όμως τα θέλει όλα δικά της.

Η εθνικιστική ιδεολογία

Είναι τρελό, αλλά σε μια πόλη όπου σε πολλά σημεία δυσκολεύεσαι να βρεις ταμπέλες και μενού στα ισπανικά, απουσιάζει ο τοπικιστικός χαρακτήρας. Ασφαλώς είναι μια πανέμορφη πόλη, ένα στολίδι της Ευρώπης με μνημεία, αξιοθέατα, πολιτισμό. Δεν είναι όμως αυθεντική, είναι ερμαφρόδιτη. Η πόλη έχει προσαρμοστεί στον τουρίστα, όταν αλλοιωνόταν το dna της προκειμένου να ανοικοδομηθούν τουριστικές μονάδες κοντά στη θάλασσα, ο περήφανος Καταλανός κώφευε, αντίθετα με την εντύπωση που έχουν αποκομίσει οι περισσότεροι Έλληνες, οι Καταλανοί δεν είναι ούτε πρόσχαροι, ούτε ‘έξω καρδιά’. Είναι πάρα πολύ σφιχτοί άνθρωποι, τρομερά φιλάργυροι, διακατέχονται από τη λεγόμενη ‘βόρεια’ νοοτροπία και θεωρούν εαυτούς υπερεργατικούς και τους υπόλοιπους τεμπέληδες. Θέλουν μεν να αυτονομηθούν, αλλά παραμένοντας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, απολαμβάνοντας τα προνόμια κυρίως της συμμετοχής στο ταμείο συνοχής και στα ευρωπαϊκά οικονομικά προγράμματα.

Είναι μια επίπλαστη εθνικιστική ιδεολογία που καταλήγει στο χρήμα και πουθενά αλλού

Αυτό είναι το κύριο ζητούμενο, εκεί είναι η αφετηρία και το τέρμα κι ας παρουσιάζονται διάφορες δικαιολογίες ιδεολογικού χαρακτήρα. Ναι, υπάρχει μικρό συναισθηματικό δέσιμο με την Ισπανία, ναι ο Franco και ο φρανκισμός είναι κυρίαρχο θέμα στην πολιτική και κοινωνική ατζέντα, ναι ο Ραχόι αντέδρασε με τρόπο που οδηγεί το πουλόβερ σε ξήλωμα, αλλά η κατάληξη είναι τόσο κυνική: τα λεφτά. Το ίδιο ισχύει και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πολιτικές αποσχιστικές τάσεις (βλέπε Σκωτία, Ιταλία, Γαλλία κ.ο.κ.) και εννοείται το ίδιο ισχύει και για τις 17 τοπικές κυβερνήσεις στην Ισπανία, με τους Βάσκους κυρίως να τηρούν μια περίεργη στάση αναμονής. Είναι σαφές ότι οι αυτονομιστές και τα απομεινάρια της ΕΤΑ, σχεδόν παρακαλούν να προχωρήσει ο Πουσδεμόν σε μονομερή απόσχιση, όπως έχει το δικαίωμα να κάνει στην καταλανική βουλή εκμεταλλευόμενος τον υπάρχοντα νόμο.

Μια τέτοια απευκταία εξέλιξη θα οδηγήσει σε αιματοχυσία, γι’ αυτό και οι περισσότεροι Ισπανοί αναλυτές κάνουν λόγο για οσμή νέου εμφυλίου με το φάντασμα του Franco να πλανάται πάνω στην ιβηρική χερσόνησο. Διότι την ίδια στιγμή που γιγαντώνεται ο καταλανικός εθνικισμός, πληθαίνουν και οι επικίνδυνες αναφορές της αντιπέρα όχθης που αντιτάσσει την εποχή του δικτάτορα ‘που όλα ήταν καλύτερα’ και περιμένουν μια νέα επιβολή με αιματοχυσία και σπαραγμό.

Δυστυχώς το μέλλον είναι δυσοίωνο, το αποτέλεσμα του εθνικισμού ως κεντρική ιδεολογία εκ των πραγμάτων οδηγεί σε περαιτέρω σκλήρυνση και δυσάρεστες εξελίξεις

Ας επικρατήσει η λογική, προσωπική εκτίμηση είναι ότι σε βάθος χρόνου η Ισπανία οδηγείται στη μετατροπή της σε Ομοσπονδιακό Κράτος, εκχωρώντας ακόμη μεγαλύτερη αυτονομία (δηλαδή έσοδα, χρήματα) στις περιοχές που εξεγείρονται. Διότι όλα τελικά σήμερα, ξεκινούν και καταλήγουν στα λεφτά.

(Κεντρική φωτογραφία: AP Photo / Francisco Seco)