O γκουρμέ εφιάλτης στον δρόμο με τις κουζίνες

Στο βραβευμένο με Oscar ‘Whiplash’ o φανταστικός JK Simmons παίζει τον ρόλο του κλασικού πολύ αυστηρού μέντορα, του ανθρώπου που σχεδόν βασάνιζε τους μαθητές του, προκειμένου αυτοί να γίνουν καλύτεροι, να γίνουν σαν τον Louis Armstrong ή τον Charlie Parker. Περνώντας η ταινία σε πείθει ότι πρόκειται για μια ακόμα από εκείνες τις περιπτώσεις ταινιών που εξυμνεί την αυστηρότητα του μέντορα που αγαπάει βασανίζοντας. Τελικά, καταλαβαίνεις ότι αυτός ο σπουδαίος δάσκαλος, ο Terence Fletcher, ήταν απλά και μόνο ένας αδιανόητα κομπλεξικός τυπάκος.

Οι σύγχρονες κοινωνικές επιστήμες και η κοινωνική ανθρωπολογία τείνουν να βλέπουν τα τελετουργικά ενσωμάτωσης ως διαδικασίες που συγκροτούν κοινωνικές ομάδες παρά ως διαδικασίες κοινωνικής αναπαράστασης. Αυτό σημαίνει ότι τυχόν παράλειψή τους μπορεί να δημιουργήσει σε μια κοινωνική ομάδα ένα άγχος για την ίδια τη συνοχή της και τη συνέχειά της μέσα στην πορεία του χρόνου. Η τελετουργία, λοιπόν, είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από μια απλή πρακτική των προηγούμενων την οποία επαναλαμβάνουμε από κάποιου τύπου ψυχαναγκασμό.

Όποιος έχει δουλέψει σε κουζίνα ή όποιος έχει κάποιον γνωστό που έχει δουλέψει σε κουζίνα σίγουρα ξέρει το ρητό που λέει ότι ‘μια κουζίνα είναι κόλαση’, ένα ρητό που επαναλαμβάνεται επίσης ως τελετουργία και μια κατάσταση δεδομένη, γνωστή πια τα τελευταία χρόνια και σε εμάς μέσα από διάφορα μαγειρικά show της τηλεόρασης που βασίστηκαν ακριβώς στην αυστηρή φιγούρα του Gordon Ramsay.

Τις μέρες που διανύουμε ήρθε στο φως της δημοσιότητας μια καταγγελία ενός νεαρού -μόλις στα 19 του- πρακτικάριου για ένα από τα πιο γνωστά και επιτυχημένα εστιατόρια της χώρας, ιδιοκτησίας του γνωστού σεφ Έκτορα Μποτρίνι, ο οποίος αρνείται κατηγορηματικά όσα προσάπτει ο νεαρός. Σύμφωνα με την καταγγελία, ο υπεύθυνος της κουζίνας του ασκούσε συστηματικά λεκτική και σωματική βία, του πετούσε καυτό λάδι πάνω στα χέρια του, του προκαλούσε εγκαύματα με καυτή σπάτουλα, τον εξύβριζε σκαιότατα ενώ του κατάφερε κλωτσιά στο τραυματισμένο του πόδι.

Ο τρόπος που γίνονται αυτές οι καταγγελίες σκιαγραφεί μια εικόνα σφιχτής ιεραρχίας εντός της κουζίνας. Αυτό το ξέραμε βέβαια και πριν τα μαγειρικά show. Δείχνει όμως και κάτι άλλο: τη σχεδόν τελετουργική φύση που έχει το bullying μέσα στους μαγειρικούς -και όχι μόνο- εργασιακούς χώρους. Και αυτό είναι κάτι που δεδομένα ξεπερνά το περιστατικό της Κέρκυρας για το οποίο φαντάζομαι ότι όλοι πρέπει να περιμένουμε τη έρευνα από τις αρμόδιες αρχές.

Το bullying μοιάζει σαν να είναι αρμονικά δεμένο με την αυστηρή ιεραρχία που έχει μια επαγγελματική κουζίνα που δουλεύει σωστά: στρατιωτικού τύπου προσφωνήσεις, φωνές, επιπλήξεις, απόλυτη πειθαρχία. Μέσα σε αυτό το πλέγμα σχέσεων και πρακτικών, το να υφίστασαι υβριστικές και προσβλητικές συμπεριφορές ως μαθητευόμενος μάγειρας γίνεται μέρος μια άρρητης διαδικασίας ενηλικίωσης και σκληραγώγησης, ένας τρόπος να μάθεις δήθεν να διαχειρίζεσαι το άγχος και να γίνεις αποτελεσματικός σε μελλοντικές δύσκολες καταστασεις.

Μάλιστα, οι συμπεριφορές αυτές νομιμοποιούνται ακριβώς μέσω αυτής της ιερότητας. Με το γνωστό επιχείρημα ότι η μαγειρική δεν είναι σαν τα άλλα επαγγέλματα. Πρέπει να αισθάνεσαι τυχερός που ζεις από αυτή, γιατί, σε αντίθεση με άλλες βαρετές δουλειές, η μαγειρική σε χτίζει, μπαίνει μέσα σου, σε καταλαμβάνει. Είναι ένα από εκείνα τα δημιουργικά επαγγέλματα που είναι άλλοι θα παρακάλαγαν να κάνουν. Ακριβώς, λοιπόν, αυτή η δημιουργικότητα που έχει μαγειρική τής βγάζει τον επαγγελματικό μανδύα και την κάνει κάτι σαν λειτούργημα ή καλύτερα σαν μια ιερή υπηρεσία για το καλό ενός θεοποιημένου με μια υπόσταση αφαιρετική πελάτη που, αν μείνει ανικανοποίητος, θα πέσει η φωτιά του να κάψει τα εσωτερικά της ίδιας της ύπαρξής του μάγειρα. Kαι η λεκτική βία λειτουργεί ως μια διαδικασία εξευτελισμού μέσω της οποίας απεκδύεσαι τη μέχρι τώρα υπόστασή σου, για να ντυθείς με την καινούργια, αυτή του επαγγελματία μάγειρα. Γίνεται δηλαδή ένα υπαρξιακό ταρακούνημα που απαραίτητα πρέπει να έχει περάσει προκειμένου να γίνεις καλός σε αυτό που κάνεις.

Έλα όμως που όσοι μανδύες και αν πλεχτούν για τη μαγειρική, τελικά ο άνθρωπος που δουλεύει σε μια κουζίνα είναι εργαζόμενος, ένας άνθρωπος που δουλεύει, παράγει υπεραξία. Και αυτό προφανώς δεν είναι καθόλου μειωτικό. Το αν λατρεύει τη μαγειρική και κάνει αυτό που απολαμβάνει επάγγελμα είναι πράγματι κάτι πολύ όμορφο. Το να υφίσταται κάτι σαν τις συνέπειες του να κάνει ένα επάγγελμα που αγαπά όμως είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Εξάλλου, παρά τη ‘μαγική υφή’ της μαγειρικής, η τακτική της κακοποιητικής εποπτείας είναι μια γνωστή τακτική διαχείρισης προσωπικού βασισμένη στην προτεσταντικής υφής ιδεολογία του ‘no pain, no gain’. Δεν συμβαίνει μόνο στις κουζίνες. Συμβαίνει στους αθλητές και τις αθλήτριες, στους χορευτές και τις χορεύτρις, ακόμα και στα σχολεία. Παρόλο που επανειλημμένα έρευνες δείχνουν ότι πρόκειται για μια σαφώς αντιπαραγωγική μέθοδο η οποία -και αυτό είναι το βασικότερο- πλήττει τον ψυχισμό όσων την υφίστανται, τους στιγματίζει και πολλές φορές τους απομακρύνει από τα όνειρά τους.

Tελικά, όλη αυτή η αισθητικοποίηση κακοποιητικών συμπεριφόρων, τα αιτήματα να ξεπεράσεις τον εαυτό σου, να πιεστείς πάνω από τα όρια σου, για να γίνεις καλύτερος έχουν και μια ανάγνωση διαφορετική από την πρώτη που μας έρχεται στο μυαλό. Mπορεί κιόλας αυτή η τελετουργική καταπίεση που φτάνει συχνά στην κακοποίηση να μην γίνεται για το καλό εκείνων που την υφίστανται. Μπορεί να μη γίνεται με μια μάτσο ‘πατρική’ αγάπη. Μπορεί, λοιπόν, να γίνεται από εργοδότες προς τους εργαζόμενούς τους και οποιαδήποτε λογική να πλαισιωθεί το εργασιακό bullying ως μια ρομαντική ιστορία αγάπης από τον μέντορα προς τον μαθητευόμενο του να είναι απλά μια πρακτική νομιμοποίησης συμπεριφορών που σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα θεωρούνταν απεχθείς.

Η κακοποιητική συμπεριφορά όμως δεν ωραιοποιείται και δεν δικαιολογείται σε καμία έκφανσή της όποιον ιερό σκοπό και αν (δήθεν) υπηρετεί, με οποιαδήποτε λογική και αν γίνεται. Ακριβώς γιατί τραυματίζει ψυχισμόυς, εξευτελίζει, κόβει τα φτερά σε ανθρώπους και το ότι ο κόσμος για κάποιους επαγγελματίες είναι σκληρός δεν δίνει το δικαίωμα σε κανέναν να τον κάνει σκληρότερο.

Στην επαναλαμβανόμενη, λοιπόν, ερώτηση ‘ποιος είπε ότι η κουζίνα είναι ένας παράδεισος;’ η απάντηση είναι απλή: όσοι ονειρεύτηκαν να γίνουν μάγειρες.

(Κεντρική Φωτογραφία: Eurokinissi)