Πώς μας επηρεάζει η αυτοκτονία ενός διάσημου

Ο τραγουδιστής των Linkin Park είναι νεκρός.

Ο τίτλος θα πολλαπλασιαστεί σαν κύτταρο σε όλο τον παγκόσμιο ιστό των media, με τα αφιερώματα στον Chester Bennington να συνοδεύουν τις λεπτομέρειες της αυτοκτονίας του και τα νούμερα που αυτή γέννησε (τα αντίτυπα του συγκροτήματος, που πουλήθηκαν μέσα σε 24 ώρες από την ανακοίνωση του θανάτου του δημοφιλούς τραγουδιστή, παρουσίασαν αύξηση 5332%!). Ποια είναι, όμως, η επιρροή που μπορεί να έχει η αυτοκτονία ενός celebrity; Πώς επηρεάζεται ο γενικός πληθυσμός; Τι πρέπει να αλλάξει στον τρόπο που καλύπτουν τα media το γεγονός; Το PopCode επιχειρεί μία βιβλιογραφική ανάλυση του φαινομένου και συζητά με τον ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή Δημήτρη Παπαδημητριάδη για ένα θέμα που δε θα σβήσει όταν κοπάσουν τα φώτα. 

Αυτοκτονία celebrity, γενικός πληθυσμός και παγκόσμιες έρευνες

Ένα από τα πράγματα που μελετάω στο διδακτορικό μου με τίτλο «Η επιρροή των celebrities μέσα στο μιντιακό περιβάλλον» είναι το κατά πόσο οι celebrities επηρεάζουν τον γενικό πληθυσμό σε καταστάσεις όπως η αυτοκτονία. Παγκόσμια, άλλωστε, πληθαίνουν οι έρευνες που συνδέουν τα περιστατικά αυτοκτονίας αναγνωρίσιμων προσώπων με τον ρυθμό των υπόλοιπων αυτοκτονιών.

Έτσι, τα ευρήματα έχουν δείξει ότι η αυτοκτονία ενός celebrity αυξάνει τον αριθμό των αυτοκτονιών (Fu & Yip, 2009: 869-878) και των αποπειρών (Jeong et al, 2012: 957-965) στον γενικό πληθυσμό, μέσα από την εκτεταμένη κάλυψη του γεγονότος από τα μίντια για τον τρόπο αυτοκτονίας των celebrities (Kunrathm, Baumert and Ladwig, 2011: 825-828).

Παράλληλα, έρευνες δείχνουν ότι όσο περισσότερο απασχολήσει τα media μία αυτοκτονία, τόσο περισσότερο μπορεί να επηρεάσει μία αυτοκτονική συμπεριφορά ή να οδηγήσει σε μία copy-paste αυτοκτονία ως προς τον τρόπο, τον τόπο κτλ (Yip et al, 2006:245-252) & (Schmidtke, 1998:665-676).

Δεν είναι λίγοι, άλλωστε, οι ερευνητές που έχουν δείξει ότι και ο τρόπος της αυτοκτονίας επηρεάζεται από τον τρόπο που αυτοκτονεί ο ίδιος ο celebrity. Για παράδειγμα, μία έρευνα στην Ταιβάν (Chen, et al., 2012: 215-221) έδειξε ότι η καύση άνθρακα ήταν η πιο κοινή μέθοδος αυτοκτονίας μετά την αυτοκτονία με αυτό τον τρόπο μίας νεαρής τραγουδίστριας, την ώρα που ακόμα μία έρευνα στην ίδια χώρα (Cheng, et al, 2007: 1229-1234), έδειξε ότι οι αυτοκτονίες με απαγχονισμό αυξήθηκαν μετά την αυτοκτονία με απαγχονισμό ενός τηλεοπτικού αστέρα. Επίσης, μία έρευνα στη Γερμανία (Hegerl, et al. 2013: 39-44) έδειξε ότι οι αυτοκτονίες στις γραμμές του τρένου αυξήθηκαν όταν ένας διάσημος ποδοσφαιριστής πέθανε με αυτό τον τρόπο.

(Choi Jin-sil)

Πριν από λίγα χρόνια οι Myung et al. πήγαν την έρευνα ένα βήμα παραπέρα, εξετάζοντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ατόμων που προχωρούν στην πράξη της αυτοκτονίας και πώς αυτά σχετίζονται με τους celebrities.

Συγκεκριμένα, μελέτησαν τον αριθμό των αυτοκτονιών στη Νότια Κορέα έναν μήνα πριν και έναν μήνα μετά την αυτοκτονία κάθε celebrity, την περίοδο 2005-2011. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι από τις 94845 αυτοκτονίες, οι 17209 πραγματοποιήθηκαν μέσα σε έναν μήνα από την αυτοκτονία δεκατριών celebrities. Στα ευρήματα, μάλιστα, φάνηκε ότι οι περισσότερες εξ’ αυτών αφορούσαν άτομα που ήταν 20-39 ετών (νεότερα από τον μέσο όρο της ηλικίας των celebrities που αυτοκτόνησαν, ο οποίος υπολογίστηκε στα 39.7 έτη), γυναίκες, ενώ  η αυτοκτονία προήλθε με απαγχονισμό (Myung et al, 2015: 204).

Παράλληλα, στα ευρήματα εμφανίστηκε ότι τα χαρακτηριστικά των ατόμων που αυτοκτονούν σχετίζονται με αυτά των celebrities, τη στιγμή που κάθε αυτοκτονία των τελευταίων είχε το δικό της βαθμό επίδρασης. Η αυτοκτονία, για παράδειγμα, της δημοφιλούς ηθοποιού της τηλεόρασης Ms. Choi παρήγαγε τον μεγαλύτερο βαθμό αυτοκτονιών, ενώ από του 13 celebrities που αυτοκτόνησαν, οι ηθοποιοί και οι τραγουδιστές είχαν μεγαλύτερη επιρροή στον αριθμό των αυτοκτονιών σε σχέση με άλλους celebrities, όπως ένας παίκτης του baseball, ένας συγγραφέας και ένας πρώην Πρόεδρος (Myung et al, 2015: 209).

«Η επίδραση του Βέρθερου», ο μιμητισμός και οι οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

«Η αυτοκτονία από μιμητισμό είναι ένα καλά μελετημένο και αναγνωρισμένο φαινόμενο», είναι τα πρώτα λόγια του Δημήτρη Παπαδημητριάδη, ψυχολόγου – ψυχοθεραπευτή, όταν του ζητώ να μου αναλύσει ψυχιατρικά το φαινόμενο.

«Για παράδειγμα, στις ηλικίες 15 έως 24 αφορά – ούτε λίγο ούτε πολύ – σε ένα ποσοστό έως 5% όλων των αυτοκτονιών. Επειδή σε αυτή την ηλικιακή ομάδα η αυτοκτονία αποτελεί την τρίτη πιο συχνή αιτία θανάτου, οι πραγματικές επιπτώσεις από τη δημοσίευση – με οποιονδήποτε τρόπο – της αυτοχειρίας ενός γνώριμου ανθρώπου, ενός διάσημου, ή ακόμη – ακόμη κι ενός φανταστικού χαρακτήρα στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση ή στη λογοτεχνία, μας απασχολούν πολύ ουσιαστικά στην ψυχιατρική. Συγκεκριμένα, ο όρος που χρησιμοποιούμε στην επιστήμη μας για να περιγράψουμε τέτοιες αναπαραγωγές αυτοκαταστροφικότητας, είναι “η επίδραση του Βέρθερου”, καθώς η πρώτη επιστημονική παρατήρηση πάνω στον αυτοκτονικό μιμητισμό αφορούσε στις εκατοντάδες “ρομαντικές” αυτοκτονίες που φαίνεται ότι προκάλεσε το 1774 – με σχεδόν επιδημικό τρόπο στην Ευρώπη – η ταύτιση νεαρών αναγνωστών με τον αυτόχειρα ήρωα ενός νεανικού επιστολογραφικού μυθιστορήματος του Γκαίτε με τίτλο “Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου”. Με παρόμοιο τρόπο, μετά το θάνατο της Marilyn Monroe το 1962 καταγράφηκε αύξηση κατά 12% στις αυτοκτονίες γυναικών που βρίσκονταν στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους.

Οι έρευνες καταδεικνύουν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η προβολή και η διάδοση μιας είδησης για την αυτοκτονία ενός αναγνωρίσιμου ανθρώπου, τόσο μεγαλύτερη είναι η αύξηση αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών στο γενικό πληθυσμό. Όταν μάλιστα η είδηση δεν περιορίζεται απλά στην αναφορά του γεγονότος αλλά γίνεται περιγραφική και διεισδύει στην προσωπική ιστορία του αυτόχειρα, η επίδραση γίνεται ακόμη πιο έντονη.

Αυτό που συμβαίνει εδώ είναι ότι οι υποψήφιοι αυτόχειρες, απογοητευμένοι και απελπισμένοι με τα βάρη της δικής τους ύπαρξης, ευαίσθητοι, ευάλωτοι και νοσούντες με διαταραχές του συναισθήματος ή με άλλες ψυχικές παθήσεις, νιώθουν πως δεν υπάρχει καμία ελπίδα εφόσον ακόμη κι ένας διάσημος άνθρωπος, με πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από τους ίδιους και με υψηλότερο δυναμικό ικανοποίησης και ευτυχίας από τη ζωή του, επιλέγει το τέλος. Επιπλέον, η ταύτισή τους μαζί του, διευκολύνει τη δική τους απόφαση να φύγουν. Ίσως γιατί η νοερή συμπαράσταση από την άλλη πλευρά… και η κατεύθυνση στην οποία δείχνει εκείνος που τόλμησε να περάσει το αδιανόητο σύνορο, προσφέρουν μία διέξοδο στο δικό τους μακάβριο όσο και μοναχικό δίλημμα. Και τότε ο θάνατος παίρνει τη μορφή μιας σχεδόν ανακουφιστικής πρότασης, εναλλακτικής στην αβάσταχτη οδύνη της καθημερινής ζωής», αναφέρει ο κύριος Παπαδημητριάδης.

Πώς, όμως, λειτουργεί ακριβώς ο «μιμητισμός» και ποιες αναστολές άρει;

«Η ίδια η ανθρώπινη φύση εμπεριέχει την αυτοκαταστροφικότητα ως μια μορφή εσωστρεφόμενης επιθετικότητας. Υπάρχει προεγκατεστημένος στον άνθρωπο ένας ενοχογόνος μηχανισμός εσωτερικού ελέγχου που ενεργοποιείται όταν παραβιάζεται ο ηθικός κώδικας κι όταν το άτομο αποκλίνει από στόχους του ιδίου ή του περιβάλλοντός του – ενίοτε υπέρμετρους -. Αυτό το εσωτερικό σύστημα καταδικάζει σε αρνητικές αυτοαξιολογήσεις και εγκλωβίζει στο φαύλο κύκλο ενοχών και καταθλιπτικότητας, με ιδέες αυτομομφής και αυτοϋποτίμησης. Την ίδια στιγμή, όμως, ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να ανήκει σ’ ένα σύνολο, να είναι αποδεκτός, να αυτοπροσδιορίζεται συγκρινόμενος αέναα με τους υπόλοιπους. Μαθαίνει πώς να υπάρχει και να συνυπάρχει μιμούμενος. Αν ο θάνατος από επιλογή είναι η πιο δύσκολη προσωπική απόφαση, τότε πως θα μπορούσε να ευοδωθεί καλύτερα αν όχι με τη μίμηση ενός προτύπου και με τη σιωπηλή συντροφιά του στον πιο μοναχικό δρόμο χωρίς επιστροφή;», τονίζει ο ίδιος και στέκεται στην κατηγορία των ανθρώπων που είναι πιο επιρρεπής στο να επηρεαστεί και να μιμηθεί τον celebrity.      

«Το δίχως άλλο, όσο νεότερος είναι ένας άνθρωπος τόσο πιο μιμητικός μπορεί να γίνει, καθώς ακόμη προσπαθεί να μάθει και να καταλάβει τον κόσμο. Οι έφηβοι είναι, λοιπόν, οι πιο επιρρεπείς, αφενός γιατί εξιδανικεύουν πρότυπα και τα μιμούνται εντονότερα σε σύγκριση με τους ενήλικες και αφετέρου γιατί εναντιώνονται σε οτιδήποτε καθιερωμένο, αμφισβητούν οτιδήποτε δεδομένο και αντιστέκονται σχεδόν παρορμητικά απέναντι σε κάθε προβαλλόμενο ιδεώδες της κοινωνίας των ενηλίκων για το σωστό και το λάθος. Ωστόσο, κάθε άνθρωπος που υποφέρει με διαταραχή συναισθήματος, με διαταραχή προσωπικότητας, ή ακόμη με μια παραληρηματική ή ψυχωσική διαταραχή, είναι επίσης ευάλωτος ανεξάρτητα της ηλικίας».

Η συζήτησή μας πηγαίνει στην οδηγία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας σχετικά με την κάλυψη των Αυτοκτονιών.

«Στον αντίποδα του Βέρθερου, που ανέφερα προηγούμενα, βρίσκεται η “επίδραση του Παπαγκένο”, με έμπνευση από το happy end της όπερας ‘Μαγικός Αυλός’ του Μότσαρτ, όπου ο δυνητικός αυτόχειρας Παπαγκένο διασώζεται από τρία παιδικόμορφα πνεύματα που του αλλάζουν τη γνώμη την τελευταία στιγμή. Μας προβληματίζει η αναπαραγωγή της τραγικότητας της ζωής στα ΜΜΕ, ενώ την ίδια στιγμή απουσιάζουν τα θετικά μηνύματα και οι αισιόδοξες ειδήσεις. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας παροτρύνει τα ΜΜΕ να επιδεικνύουν μεγάλη αυτοσυγκράτηση σε ό,τι αφορά στη μετάδοση τέτοιων θανάτων. Για παράδειγμα, συστήνει την απάλειψη του όρου “αυτοκτονία” και ανάλογων αναφορών από τους τίτλους των ειδήσεων και βέβαια τον περιορισμό κατά το δυνατόν του πλήθους των αναφορών, αλλά και της σε βάθος διείσδυσης στην προσωπική ιστορία του αυτόχειρα. Επίσης, συστήνει στα ΜΜΕ να αποφεύγουν τη ρομαντική – αν όχι δραματική – απόδοση του περιεχομένου της ιστορίας αυτοκτονίας, στην προσπάθεια εκλογίκευσής της ή με την προσδοκία της προσέλκυσης του ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης, γιατί οι έρευνές μας δείχνουν ότι στην αντίθετη περίπτωση ο θάνατος εξιδανικεύεται και εμπνέει. Διόλου τυχαία πιστεύουμε σήμερα, ότι ακόμη και οι τρομοκρατικές επιθέσεις αυτοκτονίας ανά τον κόσμο έχουν ακολουθήσει το ίδιο μονοπάτι μίμησης, με φορείς μετάδοσης τα ΜΜΕ», προσθέτει.

Κλείνοντας τη συζήτησή μας, του ζητώ να μου μιλήσει για τα σημάδια που προδίδουν ότι ένα άτομο είναι πιθανό να αυτοκτονήσει.      

«Δεν υπάρχουν παθογνωμικά σημεία και συμπτώματα. Ωστόσο, υπάρχει ένα σύνολο ενδείξεων σε διαφορετικούς συνδυασμούς και ποσόστωση που περιλαμβάνουν τη μελαγχολία, το θυμό, την άρνηση, το αίσθημα των νέων ότι είναι σταθερά παρεξηγημένοι, το αίσθημα ότι δεν υπάρχει κατανόηση στην οικογένεια, το άγχος, ή την “άδεια” διάθεση, την ανησυχία, την ευερεθιστότητα, τις δηλώσεις απελπισίας, απαισιοδοξίας, ενοχής, αναξιότητας, αβοηθητότητας, την απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης για χόμπι και δραστηριότητες, τη μειωμένη ενέργεια και κόπωση, την επιβράδυνση, την αναβλητικότητα, τη δυσκολία στη συγκέντρωση, στη μνήμη, στη λήψη αποφάσεων, τη διαταραχή στον ύπνο όπως την πρόωρη αφύπνιση και την υπερυπνία, τις μεταβολές στην όρεξη και στο σωματικό βάρος, τις έμμεσα ή άμεσα εκφρασμένες σκέψεις για το θάνατο και τα επίμονα σωματικά συμπτώματα που δεν εξηγούνται αλλιώς.

Εκεί το άτομο πρέπει να αναζητήσει εξειδικευμένη βοήθεια, όπως η Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία και η φαρμακολογική θεραπεία, με την εποπτεία των επιστημόνων της ψυχικής υγείας. Αυτή η βοήθεια είναι αδίκως δαιμονοποιημένη στην αντίληψη αρκετών ανθρώπων και τουναντίον μπορεί να ωφελήσει πραγματικά. Το στίγμα μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο μέσα από την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την εξωστρέφεια! Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να βρεθεί στην κατάθλιψη ή να σκεφτεί και να συμπεριφερθεί αυτοκαταστροφικά. Οι διαταραχές του συναισθήματος δεν κάνουν διακρίσεις, οι άνθρωποι τις κάνουμε, με τον επιπόλαιο τρόπο που σκεφτόμαστε για όλα αυτά… με το ταμπού μας», καταλήγει. 

Δημήτρης Παπαδημητριάδης: papadimitriadis.gr

Φωτογραφίες: Associated Press

Σχετική βιβλιογραφία:

Blood R.W., Pirkis J., (2001). «Suicide and the media. Part III: theoretical issues». Crisis 2001;22:163-169.

Chen Y.Y., Liao S.F., Teng P.R., Tsai C.W., Fan H.F., Lee W.C., et al., (2012). «The impact of media reporting of the suicide of a singer on suicide rates in Taiwan». Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2012;47:215-221.

Cheng A.T., Hawton K., Lee C.T., Chen T.H., (2007). «The influence of media reporting of the suicide of a celebrity on suicide rates: a population-based study». Int J Epidemiol 2007;36:1229-1234.

Cheng A.T, Hawton K., Chen T.H., Yen A.M., Chen C.Y., Chen L.C., et al., (2007). «The influence of media coverage of a celebrity suicide on subsequent suicide attempts». J Clin Psychiatry 2007;68:862-866.

Fu, K.W., Yip P.S., (2009). «Estimating the risk for suicide following the suicide deaths of 3 Asian entertainment celebrities: a meta-analytic approach». J Clin Psychiatry 2009;70:869-878.

Hawton K., Simkins S., Deeks JJ, et al., (1999), «Effects of a drug overdose in a television drama on presentations to hospital for self-poisoning: time series and questionnaire study», BMJ, 318: 972-977.

Hegerl U., Koburger N., Rummel-Kluge C., Gravert C., Walden M., Mergl R., (2013). «One followed by many?-Long-term effects of a celebrity suicide on the number of suicidal acts on the German railway net». J Affect Disord 2013;146:39-44.

Jeong J., Shin S.D., Kim H., Hong Y.C., Hwang S.S., Lee E.J., (2012). «The effects of celebrity suicide on copycat suicide attempt: a multi-center observational study». Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 2012;47:957-965.

Myung, W., Won H. H., Fava M., Mischoulon D., Yeung Al., Leel D., Kim D. K. & Jeon H. Η., (2015). «Celebrity Suicides and Their Differential Influence on Suicides in the General Population: A National Population-Based Study in Korea», Psychiatry Investigation 2015;12(2):204-211.

Kunrath S, Baumert J, Ladwig K.H., (2011). «Increasing railway suicide acts after media coverage of a fatal railway accident? An ecological study of 747 suicidal acts». J Epidemiol Community Health 2011;65:825-828.

Phillips D.P., (1974) «The influence of suggestion on suicide: substantive and theroretical implications of the Werther effect». Am Sociol Rev 1974;39: 340-354.

Schmidtke A, Häfner H., (1998). «The Werther effect after television films: new evidence for an old hypothesis». Psychol Med., 18:665–676.

While D., Bickley H., Roscoe A., Windfuhr K., Rahman S., Shaw J., et al. (2012), «Implementation of mental health service recommendations in England and Wales and suicide rates, 1997-2006: a cross-sectional and before-and-after observational study». Lancet 2012;379:1005-1012.

World Health Organization, (2000), «Preventing Suicide: A Resource for Media Professionals», Mental and Behavioural Disorders, Department of Mental Health. Geneva, Switzerland. Διαθέσιμο εδώ: http://www.who.int/mental_health/media/en/426.pdf

Yip PS, Fu KW, Yang KC, et al. (2006), «The effects of a celebrity suicide on suicide rates in Hong Kong». J Affect Disord, 93:245-252.